Minangkabauera
Minangkabauera[1] (Baso Minangkabau) austronesiar hizkuntza da, Mendebaldeko Sumatra probintziako minangkabau herriak hitz egiten duena. Egun, migrazioen ondorioz, Sumatrako Riau eskualdean eta Indonesiako beste hiri askotan ere, Jakarta hiriburua barne, hitz egiten da, baita Malaysiako Negeri Sembilan eskualdean ere.
| Minangkabauera | |
|---|---|
| bahaso Minangkabau | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua | Indonesia eta Malaysia |
| Hiztunak | 6 milioi |
| Ofizialtasuna | Indonesia |
| Eskualdea | Mendebaldeko Sumatra, Riau (Indonesia), Negeri Sembilan (Malaysia) |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza Austro-Tai hizkuntzak austronesiar hizkuntzak malaysiar-polinesiar hizkuntzak Malayic (en)  Minangkabauic (en) | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | hizkuntza eranskaria eta subjektu aditza objektua |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa eta Jawia |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-2 | min |
| ISO 639-3 | min |
| Ethnologue | min |
| Glottolog | mina1268 |
| Wikipedia | min |
| IETF | min |
Minangkabauera eta malaysiera hizkuntzen artean berdintasun handiak daude eta horregatik nolabaiteko eztabaida dago bien arteko harremanaz. Hizkuntzalari batzuk malaysieraren aldaera bat bezala hartzen dute minangkabauera, beste batzuk, ordea, berezko hizkuntzatzat jotzen dute azken hau. Dena dela, biek hitz berdintsu asko izan arren, ahoskatze desberdinak eta gramatika-desberdintasun batzuk direla kausa, ulertezinak dira elkarren artean hizkuntza bakoitzaren hiztunentzat.
Historia aldatu
Minangkabauera Asiako kostaldean eta irletan hitz egiten ziren hizkuntza austronesiarren taldekoa da, malaiera-polinesieraren adarreko malaiera familiakoa.
Herri haiek k.a. 500 urtean Sumatrara iritsi ziren. Jawi alfabeto arabiar-malaysiarra erabili zen mendeetan zehar idazteko. XIX. mendean, berriz, alfabeto latinoa ezarri zen eta gaur egun horixe da erabiltzen dena.
1928an indonesiar gazte intelektualen batzarrak "herri bat, aberri bat, hizkuntza bat" printzipioa onartu eta ezarri zuen. Horrela indonesiera hizkuntza ofizial bakarra izendatua izan zen eta minangkabauera bigarren mailan geratu zen.
Hizkuntzaren ortografia arautu ofiziala 1976an argitaratu zen. Lingua franca bezala ere erabili izan da Ipar Sumatra probintziako kostalde osoan, baita Aceheko leku batzuetan ere. Alde horretan "Aneu Jamee" esaten diote.
Dialektoak aldatu
Minangkabauerak aldaera asko ditu, batzuk oso desberdinak elkarren artean. Horietatik lau handi bereizten dira: tanah datar, limapuluh kota, agan eta pasir. Eguneroko harremanetan lurralde desberdinetako minangkabautarren artean padang aldaera, Padang hirian egiten dena (Baso Padang edo Baso Urang Awak "gure (jendearen) mintzaira"), da gehien erabiltzen dena, era estandarra balitz bezala. Literatura garapenerako ere besteei gailendu zaie eta nagusi bihurtu da.
Ezaugarriak aldatu
- Alfabeto latinoaz idazten da.
- SAO (SVO) hizkuntza
- Ez du generorik bereizten.
- Numeroa hitzaren biderketarekin adieraz daiteke.
- Artikuluaren forma bat du izen propioentzat.
- Aditzek aspektua (perfektua/inperfektua), denbora (iragana/oraina/geroa), eta modua (indikatiboa, ahalera, beharrera eta nahikera) bereizten ditu.
- Erroari atzizkiak, aurrizkiak eta tartizkiak gehitzen dizkiote
- Esaldien hitz ordena alda daiteke, baina, gainerakoen hurrenkera lehenengo elementuaren aukeraketak emango du.
Adibideak aldatu
Minangkabauera --- Indonesiera --- Euskara
- Muluik --- Mulut --- Aho
- Paruik --- Perut --- Urdail
- Abuak, rambuik --- Rambut --- Ile
- Kapalo --- Kepala --- Buru
- Daguak --- Dagu --- Kokots
- Jangguik --- Janggut --- Bizar
- Pusek --- Pusar --- Zilbor
- Talingo --- Telinga --- Belarri
- Pangka Lagan --- Lengan atas --- Beso
- Lihia --- Leher --- Lepo
- Pungguang --- Punggung --- Bizkar
| Baso Minangkabau: | Sarang kayu di rimbo tak samo tinggi, kok kunun manusia (adierazpena) |
| Indonesieraz: | Pohon di rimba tidak sama tinggi, apalagi manusia |
| English: | The trees in the jungle are not (all) of the same height, let alone the people. |
| Euskaraz: | Ohianeko zuhaitzak ez dira (guztiak) garaiera berekoak, utzi bakean jendea. |
| Baso Minangkabau: | Co a kongcek baranang co itu inyo (adierazpena) |
| Indonesian: | Dia berenang seperti katak |
| English: | He swims like a frog. (doing something without having a goal) |
| Euskaraz: | Hark igel batek bezala egiten du igerian (Zerbait egin helbururik izan gabe). |
| Baso Minangkabau: | Indak buliah mambuang sarok disiko! |
| Indonesian: | Tidak boleh membuang sampah di sini! |
| English: | It is not allowed to dump rubbish here! |
| Euskaraz: | Galarazita dago zarama hemen uztea! |
Erreferentziak aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q13324
Multimedia: Minangkabau language / Q13324
| Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |