Wikipedia

Micaela Bastidas

Peruko independentziaren heroia eta martiria

Micaela Bastidas Pumacahua (Pampamarca, Peruko Erregeorderria, 1744ko ekainaren 23a - Cusco, 1781eko maiatzaren 18a) independentzia hispanoamerikarraren heroia izan zen, eta paper garrantzitsua jokatu zuen Peruko historian. Tupac Amaru II.aren emaztea eta aholkularia izan zen eta bere jarduerak berebiziko garrantzia izan zuen Tintako matxinadan. Espainiarren esku hil zen arte justizia eta askatasun idealak defendatzean erakutsi zuen adore eta determinazio ereduak zapalkuntza eta esplotazio kolonialaren aurkako borroka amerikarraren ikur eta elezahar bihurtu zuen.[1]

Micaela Bastidas

Bizitza
JaiotzaTamburco District (en) Itzuli, 1744ko ekainaren 23a
HerrialdeaPeruko Erregeorderria
BizilekuaTinta (en) Itzuli
HeriotzaCuscoko Arma Plaza, 1781eko maiatzaren 18a (36 urte)
Heriotza moduaheriotza zigorra: itotzea
Familia
Ezkontidea(k)Tupac Amaru II.a
Hezkuntza
Hizkuntzakkitxua
Jarduerak
Jarduerakiraultzailea eta indigenous leader of the Americas (en) Itzuli
Zerbitzu militarra
Parte hartutako gatazkakRebellion of Túpac Amaru II (en) Itzuli
Karmengo Ama Birjina emaileekin, Tupac Amaru II bezala ere ezaguna, eta familia.

Biografia aldatu

Josefa Puyucahua eta Manuel Bastidasen alaba zen. Zambo deitzen zioten, garai kolonialean afrikarren eta indigenen arteko mestizajearen ondorioz sortutako pertsonei bezala.[2]

1760ko maiatzaren 25ean, Jose Gabriel Condorcanquiarekin (Tupac Amaru II.a), inka-nobleziaren ondorengo gazte mestizoarekin ezkondu zen. Ezkontza Surimana herrian Garbikundeko Ama Birjinaren elizan izan zen senarraren gorazarrea egiten zen tokian. Condorcanqui azken Túpac Amaru I.aren ondorengo zuzena zen, aitaren aldetik. 1764an, herentzia bidez zegozkion lurraldeetako jauntxo izendatu zuten: Pampamarca, Tungasuca eta Surimana. Tintan finkatu zuten egoitza, Cusco eskualdean.

Hiru seme- izan zituzten: Hipolito (Surimana, 1761), Mariano (Tungasuca, 1762ko irailaren 17a) eta Fernando (Tungasuca, 1768).

Condorcanqui, aitaren aldetik, Tupac Amaru I.aren ondorengoa zen 1764an, herentziaz zegozkion lurraldeetako kazikea izendatua izan zen: Pampamarca, Tungasuca eta Surimana, eta bere bizilekua Tintan ezarri zen, Cuscon.

Micaelak haurtzaroan jaso zuen letretako eta arteetako oinarrizko hezkuntza, garai hartan emakumeentzat ohikoa zena. Senarra bere maisu ideologikoa izan zen. Micaela Bastidas berehala jabetu zen bere jendearen egoera konplexuaz, eta hobetzen lagundu zuen. Tinko babesten zuen, nekazariek beren lurra askatzeko zuten eskubidearen kontzientzia berpizteko postulatuak aldeztuz eta zabalduz, baita Espainiako zapaltzaile-eskuaren berri eman ere.

Matxinada aldatu

1780an, Espainiako koroaren ordezkariekin hitz egiteko bideak agortuta, José Gabriel Condorcanquik espainiar dominazioaren aurkako mugimendua hasi zuen. Kreole, indiar, mestizo eta Cuscoko lur-jabeek elkartuta babestu zuten, aduana berriaren aurka. Une horretan Tupac Amaru II izena hartu zuen, Vilcabambako azken inka arbasoaren omenez. 1780ko azaroaren 4an, Túpac Amaru II.ak lehen askatasun-garrasia bota zuen eta aldarrikapen independentista bat zabaldu zuen, Túpac Amaru II.aren matxinadari hasiera emanda. Antonio de Arriaga korrejidorea preso hartu eta kadalsoan hiltzera kondenatu zuten. Matxinatuek kuartel nagusia Tungasukan jarri zuten.[3]

Une horretatik aurrera, Micaela Túpac Amaruren kontseilari nagusia bihurtu zen, Arriagaren aurkako epaiketa sumarioan parte hartu zuen eta mugimenduan rol ugari hartu zituen. Dinamismoz eta pertsuasioz jokatzen zuen, beharbada senarra baino kontzienteagoa zen, emakume indigenaren rola zapalduena baitzen.[4]

Indigenek debekatuta zuten su-armak edukitzea; armak lortzea izan zen arazo handienetako bat. Micaela tropak hornitzeaz arduratu zen, dirua, elikagaiak, jantziak eta armak eskuratu eta banatzeaz. Batetik besterako mugimendua errazteko, paseak edo ibiltzeko baimenak ematen zizkien, lurralde zabaletan zehar bidaiatzen zutenei. Indigenen erretaguardiaren ardura izan zuen, arreta eta gaitasuna erakutsi zuela, segurtasun-neurriak ezarri eta espioitzaren aurka borrokatuta. Komunikazio-sistema eraginkor bat ezarri zuen, eta zaldi gaineko mezulari zerbitzu bat antolatu zuen, lurralde matxinatuko puntu batetik bestera informazioa azkar eramaten zuena.[5]

Andetar, kitxu eta aimara emakume-borrokalariek Micaelarekin batera lan egin zuten altxamenduan, estrategiak egin zituzten eta tropei lagundu zieten. Haientzat, Espainiako ustiapenetik herria askatzeaz gain, bizitza sozial eta politikoan parte hartzen zuen emakume indigenaren rola berrezartzea zen kontua. Tradizio hori, ostera, sistema koloniala era guztietako abusuen biktima bihurtzen saiatu zen. Mugimenduaren barruan lider izan ziren, besteak beste, Cecilia Túpac Amaru eta Tomasa Tito Condemayta, Acoseko kazikea.[6]

Emakume borrokalariak aldatu

Emakume horiek ere borrokan parte hartzen zuten, beren seme-alaba eta senarrekin batera. Micaelak ere borroka egiten zuen, eta, bere izaera kementsuarekin, Túpac Amaruri adorea ematen zion borroka-eremutik bertatik. Sangararáko garaipenaren ondoren, matxinadaren bitarteko nagusia izan zen.[7]

1780ko azaroaren 18an, armada matxinatuak espainiarrak gailendu zituen Sangararáko guduan. Tupac Amaruk mezu bat bidali zien Peruko herritarrei, kreoleak indiar kausarekin bat egitera deituta:

Neba-arreba gisa eta gorpu bakar batean elkartuta bizi gaitezen. Zaindu gaitezen espainiarren babesetik eta kontserbaziotik; kreoleak, mestizoak, zamboak eta indiarrak, denak herrikideak baikara, lur hauetan jaioak eta jatorri berekoak baikara».[8]

1781eko martxoan, Túpac Amaruren armadak zazpi mila gizon eta emakume zituen Espainiako koroaren aurka borrokatzeko prest, eta haiek Túpac Amaru II.a Amerikako enperadore aldarrikatu zuten.

Garai hartako testigantzetan, Micaela zen estrategarik nagusiena, eginkizun politiko, militar eta administratiboen bidez, eta liderraren aholkulari nagusia. Bere uste sendoarekin, pentsamenduaren argitasunarekin eta intuizio handiarekin, matxinadaren seigarren adiera bihurtu zen.[9]

Garai hartako testigantzetan, Micaela zen estrategarik nagusiena, eginkizun politiko, militar eta administratiboen bidez, eta liderraren aholkulari nagusia. Bere uste sendoarekin, pentsamenduaren argitasunarekin eta intuizio handiarekin, matxinadaren seigarren zentzumena bihurtu zen.[10]

Exekuzioa aldatu

Berak Cuscon berehalako erasoa egitea gomendatu zuenean, senarrak ez zion jaramonik egin, eta taktikako akats larri batean, beste herri batzuetan kontzentratu zen. Aldi berean, traidore batek salatu egin zituen, Túpac Amaruren kontingentea inguratu egin zuten. Micaela, Hipólito 18 urteko eta Fernando 10 urteko semeak eta senide batzuk preso hartu eta Cuscora eraman zituzten; han preso egon ziren kuartel militarra bihurtutako Jesusen Lagundiaren komentuan. Galdeketa luzeak jasan zituzten eta torturatuak ere izan ziren, gainerako tropa iraultzaileak non zeuden esateko. Lagunak salatzen bazituzten, zigorra murriztuko zutela agindu zieten, baina ez zuten informaziorik lortu eta maiatzaren 14an zigorra ezarri zieten.[11]

Epaiak agintzen zuen «bizirik zatikatzea nagusi nagusiarentzat, mutilazioak eta heriotza-zigorra beste errudunentzat, beste zigor batzuez gain».[12]

1781eko maiatzaren 18an Cuscoko Arma Plazara eraman zituzten, banan-banan exekutatzeko. Haren seme Hipólitori lehenbizi mingaina moztu zioten, espainiarren aurka hitz egiteagatik, eta gero urkatu egin zuten. Micaela eta José Gabriel seme eta anaiaren heriotza ikustera behartu zituzten. Ondoren Micaela igo zuten oholtzara. Senarra eta Fernando semea ikusten zutela, Micaelak borroka egin zuen borreroekin, azkenean menderatu eta mingaina moztu zioten arte. Baina hori baino lehen hauxe esan zuen:

"Ez nituen nire semeak hazten ikusi, nire aberriarengatik, berdintasunarengatik eta askatasunarengatik ".

Hitz horiek esan ondoren, mingaina moztu zioten, gero sama mehea, baina ez zen tornura iristen hura itotzeko, eta lepoari lazoak bota zizkioten, alde batetik eta bestetik estutzeko, garrotea emanez, eta sabelean eta titietan ostikoak emanda hil zuten.[13][14]

Gero Túpac Amaru eraman zuten plazaren erdigunera, eta hark ere heriotza beldurgarria izan zuen. Biak zatitu zituzten eta beren zatiak eskualdeko herri desberdinetara bidali zituzten plaza publikoetan erakusteko, eta bertako biztanleei jakinarazi zieten matxinatzearen ondorioen berri.[15]

Ameriketako Espainiar lurraldeen independentzia gerretarako inspirazioa izan zen.[16]

Onarpena aldatu

1976ko abenduaren 1ean hasi zen prozesu luze baten ondoren, 21705 Lege Dekretuan, diktadura militarraren pean, eta Peru demokraziara itzultzen bada, Micaela Bastidas José Gabriel Túpac Amarurekin batera onartu zuten, Peruko Emantzipazioaren aitzindari, prokuradore eta martirien antzera. Eztabaida Senatuan eta Kongresuan luzatu zen; 1980ko urriaren 30ean behin betiko testua onartu arte, eta 23225 Lege gisa aldarrikatu ondoren, Fernando Belaunde Terry Errepublikako presidente zela.[17]

Aintzatespenak aldatu

  • Micaela Bastidas eta familiakoei eskainitako plaka
  • 1971ean bere irudiko zigilua atera zen.
  • Abancayn bere izeneko parkea eta eskultura.
  • Micaela Bastidas irudikatzen duen horma-irudia, Espainiako koroaren aurrean, Micaela Bastidas plazan, Abancay.
  • Bere izeneko Yunguyo BHIko eskola.
  • Ancónen Micaela Bastidas amen kluba.

Iruditegia aldatu


Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Micaela Bastidas Puyucawa. .
  2. ↑ HOMENAJE A MICAELA BASTIDAS PUYUCAHUA. .
  3. ↑ Concepción Bados Ciria. Heroínas de las independencias latinoamericanas. .
  4. ↑ Susana Dillon. Micaela Bastidas. .
  5. ↑ Arthur Schlesinger Jr.. El papel de Micaela Bastidas. .
  6. ↑ Mujeres ejemplares del Perú: Micaela Bastidas. .
  7. ↑ Txantiloi:Cita libro
  8. ↑ Alberto Lapolla. (2006). Túpac Amaru, padre de la emancipación americana. .
  9. ↑ Txantiloi:Cita libro
  10. ↑ Txantiloi:Cita libro
  11. ↑ Arthur Schlesinger Jr.. Apresamiento y muerte de Tupac Amaru II. .
  12. ↑ Txantiloi:Cita libro
  13. ↑ Valero Juan, Eva María. (2009). «De Micaela Bastidas a Magda Portal: recuperaciones crítico-literarias de las independentistas del Perú» América sin nombre (13) ISSN 1577-3442..
  14. ↑ Txantiloi:Cita libro
  15. ↑ Txantiloi:Cita libro
  16. ↑ Otto Morales Benítez. Túpac Amaru y la rebelión continental. .
  17. ↑ ISSN https://www.congreso.gob.pe/mujeresheroicas/historia/micaela-bastidas/..

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Micaela_Bastidas&oldid=9560216"(e)tik eskuratuta