Messina
Messina[1] (sizilieraz: Missina) Italiako hiria eta izen bereko probintziako (650.000 biztanle inguru) hiriburua da, Siziliako uhartearen ipar-ekialdean, izen bereko itsasartearen ondoan kokatua. Sizilia eta Italia banatzen dituen itsasarte horren bestaldean, aurrez aurre, Villa San Giovanni herria du, Reggio Calabriaren ondoan.
| Messina Messina | |||
|---|---|---|---|
| Italiako udalerria | |||
 | |||
| |||
| Administrazioa | |||
| Estatu burujabe |  Italia | ||
| Eskualdea |  Sizilia | ||
| Italiako hiri metropolitarra | Metropolitan City of Messina | ||
| Izen ofiziala | Comune di Messina | ||
| Jatorrizko izena | Messina | ||
| Posta kodea | 98121–98168 | ||
| ISTAT kodea | 083048 | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 38°11′37″N 15°33′15″E / 38.1936°N 15.5542°E | ||
 | |||
.svg) | |||
| Azalera | 213.75 km² | ||
| Altuera | 3 m | ||
| Mugakideak | Itala, Monforte San Giorgio, Rometta, Saponara, Villafranca Tirrena, Fiumedinisi eta Scaletta Zanclea | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 218.786 (2023ko urtarrilaren 1a) −15.507 (2018) | ||
| Dentsitatea | 1.023,56 bizt/km² | ||
| Informazio gehigarria | |||
| Sorrera | K.a. VIII. mendea | ||
| Telefono aurrizkia | 090 | ||
| Ordu eremua | UTC+01:00 eta UTC+02:00 | ||
| Hiri senidetuak | Kronstadt | ||
| Katastro kodea | F158 | ||
| Sailkapen sismikoa | 1 (Handia) | ||
| Matrikula | ME | ||
| Hizkuntza ofiziala | italiera | ||
| comune.messina.it | |||
Siziliako hiri jendetsuenetan hirugarrena da, 243.252 biztanle baitzituen 2009an (probintziak, 650.000 biztanle).
XX. mendearen zehar eztabaida luzea izan zen, itsasartearen gainean zubia egin ala ez. Egin izan balitz, inoizko ingeniaritza lan handienetariko bat izango litzateke.
1986tik, Messina artxidiozesia da. Messinako Unibertsitatea Ignazio Loiolakoak sortu zuen, 1548an.
Geografia aldatu
Eremu oso sismikoa da; izan ere, antzinatik lurrikarak behin eta berriz gertatu dira. 1908ko abenduaren 28koak zeharo suntsitu zuen hiria: Messinak garai hartan zituen 150.000 biztanleetatik, 60.000 inguru hil ziren hondamendiaren ondorioz.
Klima aldatu
 Datu klimatikoak (Messina) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 24.6 | 26.8 | 32.0 | 29.6 | 33.6 | 43.4 | 43.6 | 41.8 | 38.2 | 36.4 | 29.2 | 26.6 | 43.6 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 14.4 | 14.7 | 16.1 | 18.3 | 22.5 | 26.8 | 30.0 | 30.5 | 27.5 | 23.2 | 18.8 | 15.8 | 21.6 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 12.3 | 12.2 | 13.5 | 15.4 | 19.5 | 23.6 | 26.7 | 27.3 | 24.5 | 20.5 | 16.4 | 13.7 | 18.8 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 10.1 | 9.8 | 10.9 | 12.5 | 16.4 | 20.4 | 23.4 | 24.2 | 21.5 | 17.8 | 14.1 | 11.6 | 16.1 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | 0.2 | 0.0 | 0.7 | 6.0 | 7.5 | 13.0 | 16.0 | 16.0 | 12.8 | 8.5 | 5.2 | 3.4 | 0.0 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 102.9 | 100.2 | 83.4 | 68.3 | 33.8 | 12.7 | 20.0 | 25.6 | 63.9 | 113.7 | 119.5 | 102.9 | 846.9 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1.0 mm) | 10.6 | 9.8 | 8.6 | 8.5 | 3.9 | 1.9 | 2.0 | 2.5 | 5.6 | 8.5 | 11.0 | 10.9 | 83.8 |
| Eguzki orduak | 114.7 | 130.0 | 170.5 | 207.0 | 257.3 | 294.0 | 331.7 | 306.9 | 240.0 | 189.1 | 138.0 | 111.6 | 2490.8 |
| Hezetasuna (%) | 73 | 71 | 69 | 69 | 67 | 64 | 63 | 66 | 68 | 70 | 73 | 74 | 68.9 |
| Iturria (1): Servizio Meteorologico (1971-2000);[2][3] | |||||||||||||
| Iturria (2): Servizio Meteorologico (1961-1990)[4] | |||||||||||||
Historia aldatu
Antzinaroa aldatu
Gaurko Messina, Tuzididesen ustez, K.a. VIII. mendearen inguruan Kumasko grekoek fundatu zuten (berharbada sikuloen ezarpen baten gainean) eta Kalkis eta beste Eubeako hirien kolonoek populatu zuten, Kalkisko Perieresek eta Kumasko Kratemenes zuzendatukoak. Hala ere, Skimno Kioskoa eta Estrabonen ustez, Siziliako Naxosen kolonia zenez (kalzidiar kolonia), K.a. 735 urtearen ondoren fundatu zen.
Messinako antzinako izena Zankle zen (Ζάγκλη, grezieraz igitaia), bere portu naturalaren itxurarengatik. Gaur egungo probintzia honetako komuna bat, Messinako itsasartearen hegoaldeko sarreran dagoena, Scaletta Zanklea deitzen da.
Mende bat beranduago, bi hiri fundatu ziren uhartearen ipar-mendebaldean: Milas (Milae) eta Himera. Lehena Zankleren menpekoa zen bitartean, Himera hiri garrantzitsu bat bilakatu zen.
K.a. 494an, miletarrek eta samostarrek Zankleren kolonizazioa bultzatu zuten Himera eta Milasen artean ezarpen bat fundatuz. Anaxilaok, Reggioko tiranoak (K.a. 493-476), konbentzitu zituen Zanklez jabetzeko. Garai hartan, Eszitas tiranoak (Herodotoren arabera erregea zen) Zankle gobernatzen zuen. Honek Gelako Hipokratesi laguntza eskatu zion baina honek traizioa eginez, erasotzaileekin aliatu eta hiria menderatu zuten. Eszitas eta populazio zati bat espetxeratuta, hiria miletoarren eta samostarren esku geratu zen.
K.a. V. mendean, Anaxilao Reggiokoak izena aldatu zion hiriari. Aurrerantzean Messana (grezieraz Μεσσήνη edo Μεσσάνα: "Messene" edo "Messana") izango zen, Messene greziar hiriaren oroimenez. Tiranoa hil ondoren, Mizitosek gobernatu zuen hiria eta honen ondoren Anaxilaoren bi semeek. Hala ere, Hieron I.a Sirakusakoa hil zenean eta bere anaia Trasibulo kanporatua izan ondoren, Messanak egotzi zuen bere tiranoa eta K.a. 461ean burujabe bilakatu zen. Kolono berrien etorrerarekin, K.a. 460-426 arteko urteak oparotasunezkoak izan ziren.
Lakes atenastarrak zuzendutako itsas-armada K.a. 426an heldu zen Messanara. Honen basea Reggion ezarriz, Milas eta Messana eraso egin zituen. Hiriak menderatu ondoren atenastar aliantzan sartu zituen.
Baina K.a. 426an Messanak atenastar aliantza utzi zuen Sirakusarekin joateko. Ordutik Sirakusa eta Locri aliatuen portua izan zen. Messanak Naxos eraso eta menperatu zuen, baina itzultzean sikuloek eta leontinoak garaitu zuten. Ondoren, Messana setiatu zuten baina alperrik. K.a. 424an, bake orokorra sinatu zen, barneko liskarrak bukatu ez baziren ere. Giro txar honek aukera eman zion Lokris Epizefiriari hiria kontrolatzeko, K.a. 415 arte. Urte honetan, Atenasko flota irlara etorri zenean (Atenastarren espedizioa), Messana neutrala aldarrikatu zen atenastarren eta sirakusarren eskaerei jaramon egin gabe.
Kartagotarrek K.a. 397an, hiria arpilatu zuten. Beranduago, Dionisio I.a Sirakusakoak konkistatu zuen. K.a. 288an mamertinoek, traizio batez baliatuz, hirian sartu ziren eta gizon guztiak hil ondoren, emakumeak hartu zituzten beraien emazteak izateko. Hiria base moduan erabili zuten inguruak arpilatzeko. Azkenean, topo egin zuen Sirakusako espantsionismoarekin. Hieron II.ak, Sirakusako tiranoak, mamertinoak garaitu zituen (K.a. 269) Milasen ondoan (gaurko Milazzo), Longanus ibaian, eta jarraian Messana setiatu zuen. Kartagok, mamertinoen aliatua zenez, Sirakusa lagundu zuen. Hieron II.ak Messina eraso egin zuenean K.a. 264an, mamertinoek erromatar errepublikari aliantza bat eskatu zioten.
Erromatarrek ez zuten berehaka erantzun uste zutelako Kartagoko interesa Sizilian baino ez zegoela. Bestalde, Erroma ez zegoen prest ikusteko nola kartagotarrak hedatzen ziren Sizilian. Hau Italiako inbasioaren aurreko fase bat izan zitekeen. Hori zela eta, K.a. 264an, Erromako tropak Sizilian lehorreratu ziren, (hau zen lehen aldiz erromatarrek borroka egiten zutela Italiar penintsulatik kanpo).
Lehen Gerra Punikoaren amaieran, Messina Erromako hiri askea eta aliatua bilakatu zen. Erromatar garaian, oraindik Messana izenarekin ezaguna zen, itsasargi garrantzitsu bat zuen. Messana Sexto Ponpeioren basea zen Zesar Augustoren kontrako gerran.
Erdi Aroa aldatu
Erromatar inperio desagertu eta gero, zenbait herrik, bata bestearen ondoren, hiria konkistatu zuten: godoek, Bizantziar Inperioak 535ean, arabiarrek 842an eta 1061an normandiar anaiek Roberto Giskardok eta Roger Bossok (geroago Roger I.a Siziliako kondeak). K.o. 1189an, Ingalaterrako Rikardo I.ak Messinan eten bat egin zuen Lur Santura zihoala. Hiri hau okupatu zuen tarte batez bere arrebaren doteari buruzko eztabaida batean, Siziliako Gilenekin ezkonduta zegoelako. Seguruena, Messina portutik izurrite beltza Europan sartu zen 1347an. Kaffatik (Krimea penintsula) zetozen genoar itsasontziek ekarri zuten. Loiolako Inaziok 1548an, munduko lehen jesuslaguneko ikastetxea fundatu zuen, beranduago Studium Generale bilakaturik, eta gaurko Messinako Unibertsitatea dena.
Aro Modernoa aldatu
Lepanto Gudua (1571) irabazi zuten kristau itsasontziak Messinatik irten ziren. Miguel de Cervantes espainiar idazleak guda honetan parte hartu zuen eta hiriko Hospital Handian sendatu zen. Hiriak osperik handiena XVII. mendearen hasieran lortu zuen, espainiarren agintepean. Garai hartan, Europako hamar hiri handiren artean zegoen. Messina 1674an matxinatu zen, denbora batez burujabe izan zen frantziar Luis XIV.ren laguntzarekin, baina Nimega Bake itunak espainiarren berreskurapena eta arpilatzea ahalbideratu zuen. Unibertsitatea, senatua eta erromatar garaitik izan zituzten pribilegio guztiak abolitu ziren. Espainiarrek izugarrizko gotorleku bat eraiki zuten eta ordutik Messinaren gainbehera joan zen. 1717 eta 1721aren artean, Espainiak eta Aliantza Laukoitzaren borrokan, aliatuek Messina setiatu eta konkistatu zuten. 1743an, hirian izandako izurri batek 48.000 lagun hil zituen[5]. 1783ko lurrikarak hiria hondatu zuen eta zenbait hamarkada behar ziren Messina berreraikitzeko eta aurreko bizitza kulturala berreskuratzeko.
Aro Garaikidea aldatu
Messina, Italiaren Batasuna lortzeko, lehengo momentutik matxinatu zen beste italiar hiri batzuekin. 1848an, borboien kontra asaldatu ondoren errukirik gabe zapalduta izan zen. Milazzo gudaren ondoren (1860), Garibaldiren osteek hiria askatu zuten. Italia batasunaren pertsona garrantzitsu bat, Giuseppe Mazzini, Messinan diputatu aukeratu zuten 1866ko hauteskunde orokorretan. 1908ko abenduaren 28an, beste lurrikara batek eta ondoriozko tsunamiak hiria suntsitu zuten. Hau zela bide, 60.000 biztanle hil eta arkitektura gehiena desagertu zen. Neurri handitan hiria hurrengo urtean berreraiki zen plan modernoago eta arrazionalago erabiliz. Bigarren Mundu Gerran, 1943ko Estatu Batuetako airezko bonbardaketek kalte handiak eta milako hildako eragin zituzten. Edonola ere, hiriak bi domina lortu zituen; bata adore militarrengatik eta bestea gertatutakoa gogoratzeagatik eta hiria berreraikitzeagatik. 1955eko ekainean, Messinan, mendebaldeko Europako atzerriko ministroen konferentzia antolatu zuten. Hemen Europako Ekonomia Erkidegoaren sorrera erabaki zen.
Ekonomia aldatu
Portuaren ingurukoa da Mesinako ekonomia-jarduera nagusia. Elikagaiak, mekanika, ontziolak, beiragintza eta zeramikagintza dira jarduera aipagarrienak.
Hiriko baliabide nagusienak bere portuak dira (merkataritzakoa eta armadakoa), itsas-bidaiak, merkataritza, nekazaritza (ardoa, zitrikoak, eta olibondoak).
Iruditegia aldatu
-
Messinako itsasartea. -
Bizirik irten zirenak 1908ko Messinako lurrikaran. -
1908ko Messinako lurrikara. -
Messinako 1908ko lurrikara. -
1231ko Messinako zekaren moneta Federiko II.aren irudiarekin. -
1909ko lurrikararen ondoren portua berreraikitzeko burutu gabeko proiektua. -
Messina. Portuko biltegia -
Santa Maria di Mili eliza normandoa
_-_n._G_0268_-_Sopravvissuti_al_terremoto_di_Messina,_1908.jpg)
_-_n._..._-_Terremoto_di_Messina,_1908.jpg)
.jpg)
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindia. 157. araua: Europako hiriak. .
- ↑ Servizio Meteorologico. Messina. .
- ↑ Messina. .
- ↑ Servizio Meteorologico. Messina. .
- ↑ "Epidemiology of the Black Death and Successive Waves of Plague" by Samuel K Cohn JR. Medical History.
