Menandro
Menandro (antzinako grezieraz: Μένανδρος, Menandros; Atenas, Antzinako Grezia, K.a. 342 – K.a. 291) greziar antzerkigilea izan zen.
| Menandro | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Kephisia (en)  , K.a. 342 |
| Herrialdea | Antzinako Atenas |
| Lehen hizkuntza | antzinako greziera |
| Heriotza | Freattyda (en) , K.a. 291 (40/59 urte) |
| Heriotza modua | : itotzea |
| Familia | |
| Aita | Diopeithes |
| Ama | Hegesistrata |
| Bikotekidea(k) | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Eskola peripatetiko |
| Hizkuntzak | antzinako greziera |
| Irakaslea(k) | Alexis (en) Teofrasto |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | komediagilea eta poeta |
| Lan nabarmenak | ikusi
|
| Jasotako sariak | ikusi
|
| Mugimendua | New Comedy (en) |
| Genero artistikoa | komedia |
   | |
Biografia aldatu
Familia dirudun batean jaio zen. Teofrastoren ikasle eta Epikuroren adiskide izan zen. Hala ere, bere osaba Alexis komediografoarengandik hartu zituen antzerkiaren inguruko ezagutzak. Ehun lanetik gora idatzi zituen Menandrok. XIX. mendea arte lan horien atal batzuk besterik ez ziren ezagutzen, baina mende horretan, Egiptoko papiroak aztertzen hasi zirenean, Menandroren hainbat komedia aurkitu ziren. Komedia horietako bat, Misantropoa, osorik bildu ahal izan zen (1958an argitaratua). Asko imitatu zuten ondorengo erromatar antzerkigileek, Plautok eta Terentziok batez ere, eta haien bidez XVII. mendeko komedian eragina izan zuen Menandrok. Beste lan aipagarri batzuk: Heroia, Nekazaria, Mamua, etab.
Menandro eta Aristofanes aldatu
Aristofanesen ondoren, aldaketa sakonak izan zituen komediak. Literaturaren teorizatzaile batzuek hiru alditan banatzen dute komediaren bilakaera: Antzinako Komedia, Erdiko Komedia eta Komedia Berria. Baina gaur egun, zaila da aldiak bereiztea, ez baitago bigarren aldiari buruzko daturik; Aristofanesen azkeneko lanak, ziur asko, bigarren aldi horretakoak izango dira. Hala eta guztiz ere, interesgarria da Aristofanesen eta Menandroren lanen arteko bereizketa egitea, Menandro Komedia Berriaren ordezkaritzat hartzen baita.
Menandrok arreta handiz eraikitzen zuen antzerki-lana, eta Aristofanesen komedia ordenagabetik urruntzen saiatzen zen. Aristofanesek modu ausartaz eraman zituen pertsonaia zehatzak eta definituak agertokira, hala nola, politikariak, gobernariak, filosofoak eta idazleak, beren benetako izenarekin batzuetan, eta beste batzuetan, berriz, ezagutzen errazak ziren ezizen garbiekin; Menandroren antzerkian, aldiz, errealitate orokorretik hartutako pertsonaiak pertsonaia abstraktu eta estereotipatu bihurtzen dira, agure zekena, maitakeriatan dabilen gaztea, soldadu harroputza eta esklabo maltzurra, esate baterako. Komedia Berriaren argumentuak ez die lekurik uzten jainkoei, ezta Aristofanesen erara karikaturizatuta ere; gertaerak leku jakinetan eta guztientzat ezagunak direnetan gertatzen dira. Gaiak itxiak izaten dira, eta gai nagusi baten inguruan antolatzen dira gertaerak: bere maitalearekin ezkondu nahi duen eta aitak horretarako baimena ematen ez dion mutikoaren zorigaitza; txikitan abandonatu zituzten neskak alabatzat hartu nahia, eta abar.
Antzerkigile trebea izan zen Menandro; gaitasun berezia zuen, eleberri helenistikoen modura, bere komedien bost ekitaldietan argumentu nahasiak trebetasunez lantzeko. Lan horietan pertsonaiak tipikoak eta orokorrak badira ere, zeinek bere kezkak, grinak, akatsak eta bertuteak erakusten ditu. Pertsonaia horiek ondorengo mendeetan egingo zen komedien oinarrizko paradigma bihurtu ziren, bai latindar antzerkian, bai Europako komedia modernoan. Eta Menandroren lanetan aurki daitezke, bestalde, "ohituren antzerkia" esaten denaren lehen urratsak. Egia da Menandroren lanak Aristofanesen lanekin alderatuz gero, Menandrorenak antzerki-lan txikiak ematen dutela; konparazio hori ordea ez da egokia, bizitza oso modu desberdinean taularatzen baitute batak eta besteak, eta ikusleari atsegin emateko bi modu elkarren oso desberdinak baitira batarena eta bestearena. Komedia Berriak, eta Menandrorenak batez ere, eragin handia izan du Europako literaturaren historian; Aristofanesen antzerkiarekin, aldiz, ez da horrelakorik gertatzen, ez baitzuen ez imitatzailerik ez jarraitzailerik izan aldi modernoa arte. Antzerki latindar klasikoak, esate baterako, greziar antzerkian du sorburua, baina hartan eragina izan zuten, batez ere, Euripidesen tragediak eta Atenasko Komedia Berriak, Menandrorenak gehienbat. Haren komediaren ezaugarriak, bestalde, XII. eta XIII. mendeko elegiazko komedia latindarrean betikotu dira, Erdi Aroko fabliau generoaren alderdi batzuetan, eta gero, komedia humanistikoan eta La Celestinak hasiko zuen espainiar prosan.
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Menandro  |
Erreferentziak aldatu
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
