Medea (antzezlana)

Medea (grekozko Μήδεια-etik) Eetesen, Kolkidako erregearen, eta Idia ninfaren alaba zen. Hekateren apaiza zen, eta batzuek haren amatzat hartzen dute. Harengandik ikasi omen zituen sorginkeriaren printzipioak bere izeba, jainkosa eta maga Zirtzerekin batera. Hala, Medea sorgin edo aztiaren arketipoa da, eta emakume autonomo eta ezohikoaren izaera, garai hartako prototipo idealaren aurkakoa, besteak beste, Kalipso eta Zirtzerekin partekatzen zuen. Helios jainkoaren biloba ere bazen.

Medea (antzezlana)
Jatorria
Egilea(k)	Euripides
Sorrera-urtea	K.a. 431
Estreinaldi-data
Izenburua	Μήδεια
Ezaugarriak
Genero artistikoa	Tragedia greziarra
Hizkuntza	antzinako greziera
Fikzioa
ikusi Medea (en) , Jason (en) , Trofos (en) , Paidagogos (en) , Creon (en) , Aegeus (en) , Angelos (en) eta Greek chorus (en)

Bere pertsonaiak oihartzun handia izango zuen ondorengo belaunaldietan, batez ere Euripides eta Seneka bezalako autore tragikoen eskutik.

Euripidesen Medea

Medea (antzinako grezieraz: Μήδεια) Euripidesen tragedia bat da, lehendabizikoz 87. Olinpiadako lehen urtean (K.a. 431ean) antzeztu zutena.

Sinopsia

Jason Medea abandonatu eta Kreusarekin maitemintzen denean hasten da obra. Medeak, orduan, urrezko errezela eta koroa pozoitua bidali zizkion Kreusari ezteietako opari gisa; haiek janztean Kreusa hil zen. Ondoren, Medeak erregearen jauregia erre eta bere seme-alabak hil zituen, Jasonen ondorengorik lurrean izan ez zedin. Medea herensugeek tiratako zalgurdi batean hegan ihesi joan zen.

Zati baten egokitzapena

Oharra: Zaitegik 1963an, EGAN aldizkarian, argitaraturiko euskarazko itzulpenaren zati baten egokitzapena.

MEDEA: Adiskideok, erabakirik dut nire egitekoa: lehenbailehen nire haurrak hil egingo ditut, lurralde honetatik urrundu nadin, eta nire alferkeria dela eta, beste esku gorriagoek hil ditzaten zorian nire haurrak utz ez ditzadan. HiI daitezen beharrezko da erabat: eta noraezeko denez gero, hil ere geuk, sortu genituenok, hilko ditugu. Hots, jantzi , bihotz! Zer dela-eta luzatzen dugu makur lazgarri eta noraezekoak egitea? Eup! Hartzazu ene esku gaixo honek ezpata, hartzazu! Zoaz biziaren jomuga negargarrian barna! Eta ez zaitez beldurti izan, ezta semeez oroit ere, laztanen dituzula eta, sortu dituzula eta. Ahantz zaitez egun labur honetan zure semeez -ta- eta negar egin gero. Ain zuzen oiek il ba'zenitza, orobat laztan izango lirake, nerau ordea emakumerik zoritxarrekoen. (Badoa etxe barnera.)

ABESLARI-TALDEAK: Oi lur eta eguzkiaren argi izpi dirdiratsu orrek, ikus ezazute, so egizute emakume galgarri ori, esku odoltsua ta beretarren erailea aurren gain ezar lezan baino len. Zure urrezko endatik erne baitzan, beldur naiz iainkoren baten odola eror dedin, gizonek eraginda. Alabaina iainkotiar argi orrek eragotz itzazu, geldi eragin itzazu, egotz itzazu eraile doakabea ta apentzaileek sortutako Eriniak.

        Alperrik ioan ziran zure aur-minak; alperrik sortu zenduen leinu laztana, Sinpelegade'ko arkaitz ubel-urdinak atzean utzita abegi txarrenean sartu zinan orrek! Zoritxarreko ori, zer dala-ta artu zaitu sortean biotzeko aserre astunak? Zergatik dator ondotik barne gaiztoko eriotza? Etxeko loi iasan-gaitzek pinten baitituzte beretarren eraile diran ilen-umeei dagozkien minak, iainkoek etxeen gain egotzita.

AURREK: (Etxe-barnetik.) Ai! Ai!

ABESLARI-TALDE-BURUAK: Entzuten al duzu aurren garraxia? Ba al dantzuzu? Ondikotz! ene! emakumearen zoritxarra!

AUR BATEK: (Etxe barnetik.) Ene! zer egingo dut? nora iges egin amaren eskuetatik?

BESTE AURRAK: (Etxe barnetik.) Eztakit arean, anai laztanen ori! Galduak gera, izan.

Etxeko ate aurrean urduri ta keko-meko daude abeslari-taldeko emakumeak, aurren alde zer egin iakiteke

ABESLARI-TALDE-BURUAK: Etxean barnera al gintezke? Aurrei eriotza eragotz genezaiekela uste dut nik.

AUR BATEK: (Etxe barnetik.) Bai, Iainkoarren! zatozte lagun! garai egokia baita.

BESTE AURRAK: (Etxe barnetik.) Ezpatapean, sare artean bertan baikaituzute dagoneko.

ABESLARI-TALDE-BURUAK: Doakabe ori, bai zerala arkaitz edo burdina, sortu zenituen semeak esku galgarriz il ditzazun!

        Badut entzuna beinolakoen artean emakume batek bakarrik seme laztanen gain bere eskua ezarri zuena.

ABESLARI-TALDE-BURUAREN EZKERRALDEKOEK: Tzeu'ren emazteak an-emenka ibiltera iauregietatik egotzitako Ino'k, iainkoek erotuak, alegia.

ABESLARI-TALDE-BURUAK: Semeen eriotze dongea eginda gero bere burua itsasora egotzi baitzuen.

ABESLARI-TALDE-BURUAREN ESKUBIKOAK: ltsas-ezponda malkartsuen gaindik oina luzatu ta seme biak ilik ondatu zan.

ABESLARI-TALDE-BURUAK: Zer gerta zitekean lazgarriagorik? Oi emakumeen ezkon-oe nekatsua! ilen-umeei amaikatxo gaitz ekarten diezu!

Itoka sartzen da Iason.

IASON'EK: Etxe-urren zutik zaudeten emakumeok! ikaragarriok egin dituen Medeie oraindik etxe barnean al dago, ala igesari emanda urrundu egin al da? Lurpean ezkutatu, edo egadun soina arturik eguratsean barna iasoa bear izango du, errege-iauregiekiko zorra atera ezpadeza! Lurralde ontako erregeak ilda gero, etxeotatik iges egingo duela uste ote du berak? Baina eztaukat arekiko, aurren axola bezalakorik. Ez-egitekoak egin dizkienengandik beste ainbeste iasoko baitu ark. Nere semeen bizia iagotera etorri naiz ni ordea, amaren sarraski dongearen ordainez aien aide andiek ez-egitekoren bat egin elezaidaketean.

ABESLARI-TALDE-BURUAK: Gaixoa! Leporatu zaizkizun makurren berri iakin eztakizu, Iason! Ezpaitzenitukean bestela itz oiek ebakiko.

IASON'EK: Zer da, ba? Nolabait nerau ere il nai ote nau, ala?

ABESLARI-TALDE-BURUAK: Zure aurrak ilak ditu amak bere eskuz.

IASON'EK: Ene bada! zer diozu? Ene! il egin nauzu, emakume.

ABESLARI-TALDE-BURUAK: Eztuzu zure aur ziranen ardurarik izango onezkero.

IASON'EK: Non il ditu ain zuzen? Barruan, ala etxetik alde?

ABESLARI-TALDE-BURUAK: Ateok irikita zure semeon ilotzak ikusiko dituzu.

IASON'EK: (Etxeko otseinei oiuka.) Aska itzazute ateko ugalak, albait lasterren, morroiok! Aska itzazute giltzak, makur bikoitza, ots, ilak eta larrutik ordaindu eragingo diodan ori ikus ditzakedan.

Eztu inork iardesten eta ateruntz oldartzen da: atea bultzatu-nairik aleginka diardu. Etxearen gainetik erensuge egaduek dakarten gurdian Medeie ageri da, saiets aldean aur ilak dituela.

MEDEIE'K: Ateok zer dala-ta dardarazten dituzu? zergatik darabilzkizu esku-agaz gogor? Ilotzak eta zertu ditudan nerau idoro gaitzazun ote? Utz lan ori. Baldin nere bearrean ba'zaude, esan ezazu: ezer nai ordea, enauzu eskuz egundaino ukituko. Onelako gurdia eman baitigu Eguzkiak, aitaren aitak, alegia, etsaiaren eskuarekiko malda bezala.

IASON'EK: Gorrotagarri alen ori! Iainkoentzako, neretzako ta gizakume-leinu osoarentzako emakume biraogarrien ori! Zure semeei ezpata sartzeko barrua izan duzun ama! Ta nerau aurrik bage utzita, ondatu egin nauzu! Ta ori eginda gero, eguzkia ta lurra begiratu egiten dituzu egitekorik dongeena buruturik. Egingo al du zureak! Nerau berriz senera oraintxe etorri naiz, barbar baten etxetik eta erritik zu Elendarrenera ekarri zindudanean ezpainengoen senean. Gaizto alen ori! Aitaren saltzaile ta inutu zinduen lurraldearen etoi! Nere gain zerau apentzailetzat artu zaitue iainkoek, etxeko zure neba il baitzenduen Argu itxas-ontzi branka-ederrean sartu zinaneko. Asi ere ortik asi zinan. Neronen, gizon onen, emazte egokituta semeak ekarri zenizkidalarik, oiek ondatu egin dituzu zure oea ta ezkontza dirala-ta. Izan ere ezta Elendar emakume bat egundaino orrelakorik egiteko bekokirik izan lezakeanik, eta oiek baino lehen etsi zindudan, emazte zerau ar zintzadan, zerau ezkontide gorrotagarri ta galgarri neretzako, leoi-eme bat eta ez emakume bat, etortez Tirreni'ko Eskile baino basatiago zeran ori! Alabaina zireun irainek ere ezpaizintzakete ausiki, orren larru sendoa baitaukazu. Utikan! lotsa izatekoen egile ta semeen eraile nazkagarri ori! Neri berriz nere zoritxarraz negar egitea dagokit: eztit eztei berrien oeak onik ekarriko, ezta sorterazi ta inutu nituen aurrei ere eztiet bizirik diralarik itzik esan al izango, galduak baititut, izan.

MEDEIE'K: Zure itz oien aurka luzaro erantzungo nuke, baldin nigandik iasan dituzun eta zuk egin dizkidazunen berri Tzeu aitak ezpaleki. Nere oea itsusituta gero, nere lepotik parrez etzenduen bizitzarte atseginik igaro bearrik, ezta erreginak ere, ezta ezkonerazi zinduen Kereon'ek ere enindezakean kalterik izateke lurralde ontatik egotz. Onezkero dei nazazu leoi-eme ta Eskile, naiz Tirreni ordokiko bizi-lagun, nai balin ba'duzu. Zure biotza bear bezala io baitut.

IASON'EK: Zuk ere ordea min artu ta gaitzotan artukizuna baduzu, izan ere.

MEDEIEK: Iakin ezazu argi ta garbi. Min ori ordea, on zait, baldin zuk parrebiderik ukan ezpadezazu.

IASON'EK: Ene semeok, izan duzuten amaren gaiztoa!

MEDEIE'K: Ene aurrok, galdu zaituzten aitaren erokeria!

IASON'EK: Eztitu oraingoan nere eskubiak ondatu.

MEDEIE'K: Baina irritsak eta zure eztai berriok, bai ordea.

IASON'EK: Zure oea dala-ta oiek il litezen aintzat artu duzu.

MEDEIE'K: Emakume batentzat neke txikia dala al deritzazu?

IASON'EK: Zentzudunarentzako bai, Zu ordea erabat gaiztoa zera, izan.

MEDEIE'K: (Ilotzak erakutsiz.) Eztira onezkero bizitan oiek. Orrek egingo dizu ausiki.

IASON'EK: Izan badira oiek, zure buruarentzat apentzaile gordin.

MEDEIE'K: Nork asi zuen gaitza badakite iainkoek.

IASON'EK: Badakite noski txistuka gaitzesgarri dan zure gogoaren berri.

MEDEIE'K: Ezadazu gorroto: zure izketa minkaitza iguin iguin baitut nik.

IASON'EK: Nik ere bai zurea. Errez dugu ezkontza-austea ordea.

MEDEIE'K: Nola ordea? zer egingo al dut? Erabat nai baitut neronek ere.

IASON'EK: Uztazu neronek ilotzok eortz ditzadan eta negar egin dagidean.

MEDEIE'K: Inola ere ez. Oiek neronek nere eskuz eortziko ditudan ezkero, Era'ren iauretxera, muinoetako Iainkoarenera eramanki, ilobiak iraulita etsaien arteko inork itsus eztitzan. Sisifu'ren lurralde ontan, ordea, erio dongearen ordainez iai gurena, opariak eta abar antolatuko ditugu. Nerau berriz banoa Erekteu'ren lurraldera, Pandion'aren Aigeu'rekin bizi nadin. Ta zu, dagokizunez, gaizki ilko zera gaizto ori, zure burua Argu'ren ondakinek iota, zure ezkontza berrion azken beltza ikusita.

IASON'EK: Ots! Ondatuko al zaituzte aurren Erini'k eta Zuzenbide odoltsuak.

MEDEIE'K: Zein iainkok, edo zein iainko-txikik entzuten dizu zuri, zin-ausle ta arrotzen iruzurgile orri?

IASON'EK: Ene! ene! satsu ta aur-eraile ori!

MEDEIE'K: Zoaz etxera ta eortz ezazu emaztea.

IASON'EK: Banoa, bi semeak gabe ordea.

MEDEIE'K: Eztira ezer negarrok. Zaude zartzaroari begira.

IASON'EK: Oi seme laztan-laztanok!

MEDEIE'K: Amarentzako bai, zuretzako ez ordea.

IASON'EK: Onezkero il egin al dituzu?

MEDEIE'K: Zeu mineraztearren.

IASON'EK: Ene! Aurren ao maitea laztan dezadan gogoa dut errukiez errukarri onek.

MEDEIE'K: Orain bai mintzo zatzaizkie, orain bai txeraz agurtzen dituz; orduan ordea zapuztu egiten zenituen.

IASON'EK: Indazu iainkoarren, semeon azal leguna uki dagidan.

MEDFIE'K: Ezinezkoa da. Alperrik ialki zaizu itz ori.

Egadun guardia aienatu egiten da.

IASON'EK: Tzeu! Badantzuzu nola aizatzen gaituen eta nolakoak iasaten ditugun aur-eraile gorrotagarri ta leoi-eme orrengandik! Alabaina, al dudan bestean negar egin eta iainkoak artzen ditut lekuko: eta iainkoei auxe aitortzen diet: semeok ilerazita eskuz uki ditzadan eta ilotzak eortz ditzadan eragotzi egiten didazula alegia. Bein ere neronek sortu ezpanitu, zuk ilda ikus enitzan!

Astiro alde egiten du.

ABESLARI-TALDE-BURUAK: Askoren epaile da Olimpu'n Tzeu ta ustez ez usteko asko burutzen dute iainkoek. Dirudiena ezta gertatzen ta eztiruditenen bidea idoroten du iainkoak. Gertaera au orrelaxe gertatua da.

AZKENA

Senekaren Medea

Medea Senekak idatzitako 1.027 bertsoko fabula crepidata edo cothurnata (objektu grekoa duen tragedia erromatarra) da. K.o. 50 inguru idatzi zuen. Tragedia Medeak Jason senarraren eta Kreonte errege traidorearen aurka egindako mendekuari buruzkoa da. Paper nagusia Medearena da, bertsolerroen erdia baino gehiago bereak baitira. Medeak gai ugari ditu; horietako bat da bera dela gizateriaren zigorra, beste pertsonaia batzuen gainetik dagoelako. Jainkoek bidali zuten Jason bere bekatuengatik zigortzeko. Beste kontu bat bere ahots indartsua da, isilarazi ezin dena, Kreonte erregeak ere ezin baitzuen isildu.

Kanpo estekak

• Datuak: Q286381
• Multimedia: Medea (Euripides) / Q286381