Laranjondo
Laranjondoa (Citrus × sinensis) laranjak ekoizten dituen fruta-arbola da. Laranjondoa antzinatik landatzen den espezie hibridoa da, seguru asko arabisagar arbolaren (Citrus maxima) eta mandarinondoaren (Citrus reticulata) arteko nahastea. Zuhaitz loredun txikia da, 10 metro baino gutxiago hazten dena. Arrautza-formako hosto betiberde iraunkorrak ditu, 4 eta 10 cm artekoak, modu txandakatuan kokatuak eta ertz krenulatudunak. Bere fruitua den laranja hesperidio bat da, hau da, baia mota bat.
| Laranjondo | |
|---|---|
 | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Plantae |
| Ordena | Sapindales |
| Familia | Rutaceae |
| Leinua | Citreae |
| Generoa | Citrus |
| Espeziea | Citrus ×sinensis |
| Datu orokorrak | |
| Gizakiak ateratzen dizkion produktuak | laranja, laranja birrindura, orange oil (en)  , orange sweet oil (en) eta orange wood (en) |
Sailkapen tradizionaletan, laranjondoa Citrus generoko Citrus sinensis espezie gisa sailkatu izan da. Genero honetako beste partaide batzuk limoiondoa, limondoa eta laranjondo mingotsa dira. Berriki egindako ikerketa genetikoek erakutsi dutenez, fruta-arbola hauek guztiak, izatez, arabisagar arbolatik, mandarinondotik eta zidrondotik eratorritako barietate hibridoak dira. Hori dela eta, nomenklatura zientifiko zuzena Citrus x sinensis da. Izen zaharra, hibrido izaera adierazten ez duena, oraindik asko erabiltzen da. Laranjondoa, gainerako zitrikoak bezala, errutazeoen familiakoa da.
Ezaugarriak aldatu
Hosto iraunkorreko zuhaitz txikia da laranjondoa; ez da 7 m-tik gora hazten. Adaburu biribildua du.
Zurtoina – Azala aldatu
Zurtoinaren azala arrea da, eta arantzatsua batzuetan.
Hostoak aldatu
Hosto zabalak, eliptikoak eta berde ilun distiratsuak ditu laranjondoak.
Loreak aldatu
Udaberrian loratzen da laranjondoa. Loreak zuriak eta usain gozokoak dira, eta multzo txikitan sortzen dira.
Fruituak aldatu
Hesperidio motakoa da laranjondoaren fruitua ─laranja─; barrualdea mamitsua eta zukutsua da, eta oso aberatsa C bitaminan.
Habitata aldatu
Laranjondoa, jatorriz, Asiakoa da, eta XIII. mendean ekarri zuten Europara. Oso hedatua da Mediterraneo aldeko herrialde beroetan, eta Euskal Herriko kostaldeko herri batzuetan ere aurki daitezke laranjondoak apaingarri.
Erabilera aldatu
Laranja gozoaren arbola zitrikorik hedatuena da, eta fruituak, oso estimatuak. Espainian, Valentziako eta Murtziako laranjadiak bereziki ospetsuak dira eta Estatu Batuetan, Floridakoak.
Laranjondoaren loreak oso estimatuak dira tonikoak prestatzeko: “laranja-lorearen ura” antiespasmodikoa eta lasaigarria da, eta “Karmengo ura” (laranja-lorearen ura eta melisa), zorabioen kontrakoa.
Lurringintzan eta sukaldaritzan erabiltzen diren esentziak ere egiten dira laranjondoaren loreekin. Lorategietan, apaingarri gisa erabiltzen dira laranjondoak.
Erreferentziak aldatu
- Artikulu honen edukiaren zati bat Botanika.wikispaces.com webgunetik hartu da, CC BY-SA 3.0 lizentziapean.
| Wikiztegian orri bat dago honi buruz: laranjondo . |
Datuak: Q3355098
Multimedia: Citrus sinensis / Q3355098
