Kolore ikusmen
Kolore(en) ikusmena uhin luzera ezberdinez osaturiko argiaren desberdintasunak hautemateko ahalmena da, argi-intentsitatea gorabehera[1][2][3]
Kolorearen nozioa giza ikusmenaren araberakoa da; izan ere, daltonismoaren kasuan izan ezik, 400 eta 700 nanometro arteko erradiazio elektromagnetikoa hautematen baitu, erretinako hiru fotohartzaile motatan oinarritutako prozesu kognitibo baten bidez. Gizakiek objektuaren ezaugarritzat jotzen dute kolorea, objektu horretatik jasotzen duten erradiazioa ingurunearekiko interpretatuz. Ezaugarri horrek esan nahi du ikusmen-sistema gai dela objektutik jasotzen duen argia ebaluatzeko, ingurunetik jasotzen duenari erreferentzia eginez.
Begiaren hondoan milioika zelula daude ingurunetik datozen uhin-luzerak hautematen espezializatuak. Zelula horiek, batez ere kono eta makilek, eguzki-argiaren espektroko elementuak biltzen dituzte, eta bulkada elektriko bihurtzen; ondoren, garunera bidaltzen dituzte nerbio optikoen bidez. Garunak (zehazki ikusmen kortexa, lobulu okzipitalean dagoena) koloreen ikusmena ahalbidetzen du.
Animaliak ere gai dira koloreak ikusteko. Dituzten fotohartzaile-mota kopuruaren arabera, biologoek honela sailkatzen dituzte: monokromatikoak (1), dikromatikoak (2), trikromatikoak (3) eta tetrakromatikoak (4).
Animalietan aldatu
Animalien kolore-ikusmenari buruz hitz egitean berariazko probak behar dira, animaliek ezin baitute hitzez adierazi ikusten dutenaz. Kolorearen definizio operatiboa aplikatu behar diegu, eta ea gai diren erabaki bat hartzeko objektuen espektro-islapenaren ezaugarriaren arabera.
Ikerketak, oro har, ikus-organoetan zentratzen dira nagusiki, eta sentiberatasun espektral desberdineko sentsoreak aurkitu behar dira horietan. Baina baldintza hori ez da nahikoa koloreen ikusmena frogatzeko, hau da, koloredun objektuak bereizteko gaitasuna frogatzeko. Espezie batzuek erreakzio aldaezina dute espektro banaketa jakin batzuen presentziarekiko: nekez esan daiteke koloreak ikusten dituztenik. Ikasteko gai diren espezieetan, kolore ikusmena frogatzen errazagoa da, kolorea aldatuz zigor edo sari bat emanez, eta animaliaren jarrera tonuaren, eta ez distiraren, aldaketarekin bat datorrela ziurtatuz.[4]
Ikerketek erakutsi dute espezie askok koloretan ikusten dutela, gizakien kolore ikusmenaren hiru ezaugarriekin[4]:
- estimulu akromatikoak (argitasun aldaketa hutsa) zein kromatikoak (eremu espektral baten nagusitasuna) hautematea
- aldibereko eta segidako kolore-kontrastea
- kolorearen iraunkortasuna hainbat argiztapen-baldintzatan.
| Izena | Kono mota kopurua | Espezieak |
|---|---|---|
| Monokromatismoa | 1 | Itsas ugaztunak, aotus, Neophoca cinerea. |
| Dikromatismoa | 2 | Ugaztun gehienak, primateak izan ezik. |
| Trikromatismoa | 3 | Primate gehienak, Hominidoak barne (gizakiak ere bai), martsupialak, intsektu batzuk (erleak esaterako). |
| Tetrakromatismoa | 4 | Narrasti, urlehortar, hegazti eta intsektu gehienak. |
| Pentakromatismoa | 5 | Tximeleta eta bestelako intsektu batzuen espezie batzuk, hegazti batzuk (usoak esaterako). |
Gizakiena aldatu
Gizakiek hiru zelula fotohartzaile mota dituzte erretinan. Kono izeneko zelula horiek pigmentuak dituzte, eta argi-espektroaren zati jakin batekiko esposizioak deskonposatu egiten ditu eta nerbio-bulkadak sortu, organismoak berriz eratu aurretik. Beraz, gizakiaren eguneko ikusmena trikromatikoa da. Gauez, konoak baino hartzaile mota sentikorragoa erabiltzen du, makila izenekoa, eta ezin ditu koloreak bereizi.
Hiru kono-motak ez datoz bat kolore jalkin batzuekin. Uhin-luzeraren gehienezko sentikortasun espektralaren arabera izendatzen dira: laburra (S, ingelesezko short), ertaina (M, ingelesezko medium) eta luzea (L, ingelesezko long). Espektroko balio bera hartzen duten zelulak egotea, nahiz eta gehienezkoak bat ez etorri, ez da nahikoa kolorea definitzeko. Sortzen dituzten nerbio-bulkadak alderatzeko gai den neurona-sare bat behar da[4]. Prozesu konplexu batek kolorearen pertzepzioa eragiten du. M eta L konoen erantzunen arteko erkatzeak argitasun-sentsazioa sortzen du; horien arteko aldeak ardatz gorri-berde bat ezartzen du, eta M eta L konoen aldeak S konoekiko, berriz, ardatz hori-urdin bat[5].
Daltonismoa aldatu
Daltonismoa jatorri genetikoko alterazio bat da, koloreak bereizteko gaitasunean. Afektazio-maila oso aldakorra da: edozein kolore bereizteko gaitasunik eza (akromatopsia) eta gorri-, berde- eta noizbehinka urdin-ñabardurak bereizteko zailtasuna (kolore ikusmen normala dutenek bereizteko gai diren ñabardurak).
Erreferentziak aldatu
- ↑ (Ingelesez) Vorobyev, Misha. (2004-07-01). «Ecology and evolution of primate colour vision» Clinical and Experimental Optometry 87 (4-5): 230–238. doi:. ISSN 0816-4622. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ (Ingelesez) Carvalho, Livia S.; Pessoa, Daniel M. A.; Mountford, Jessica K.; Davies, Wayne I. L.; Hunt, David M.. (2017-04-26). «The Genetic and Evolutionary Drives behind Primate Color Vision» Frontiers in Ecology and Evolution 5: 34. doi:. ISSN 2296-701X. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ (Ingelesez) Hiramatsu, Chihiro; Melin, Amanda D.; Allen, William L.; Dubuc, Constance; Higham, James P.. (2017-06-14). «Experimental evidence that primate trichromacy is well suited for detecting primate social colour signals» Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 284 (1856): 20162458. doi:. ISSN 0962-8452. PMID 28615496. PMC PMC5474062. (Noiz kontsultatua: 2022-05-01).
- ↑ a b c Evan Thompson, Colour Vision : A Study in Cognitive Science and Philosophy of Science, Routledge, 1995
- ↑ (Frantsesez) Robert Sève, « 1. Vision des couleurs : Aspects physiques et perceptifs », dans Science de la couleur, Marseilla, Chalagam, 2009, 27 or.
Bibliografia aldatu
- Biggs T, McPhail S, Nassau K, Patankar H, Stenerson M, Maulana F, Douma M. Smith SE (ed.). "What colors do animals see?". Web Exhibits. Institute for Dynamic Educational Advancement (IDEA).
- Feynman RP (2015). "Color Vision". In Gottlieb MA, Pfeiffer R (eds.). Feynman lectures on physics. Volume, Mainly mechanics, radiation, and heat (New millennium ed.). New York: Basic Books. ISBN 978-0-465-04085-8 – via California Institute of Technology.
- Gouras P (May 2009). "Color Vision". Webvision. University of Utah School of Medicine. PMID 21413395.
- McEvoy B (2008). "Color vision". Retrieved 2012-03-30.
- Rogers A (26 February 2015). "The Science of Why No One Agrees on the Color of This Dress". Wired.
- Borras, J. Gispets, Ondategui, (Oct. 2000). "Visión binocular. Diagnóstico y tratamiento". Alfaomega. Colombia, Bogotá (pp. 45).
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
- Koloreak ikustearen arrazoi posible bat 2006/02/13 Roa Zubia, Guillermo - Elhuyar Zientzia
Datuak: Q374259
Multimedia: Color vision / Q374259
