Kangxi

Kangxi
	; Irudi gehiago
; Qing dinastiako Txinako enperadorea	; 1661eko otsailaren 5a - 1722ko abenduaren 20a ; ← Shunzhi, Zhu Youlang, Prince of Gui (en) - Yongzheng →
; Qing dinastiako Txinako enperadorea
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	玄燁, ᡥᡳᠣᠸᠠᠨ ᠶᡝᡳ
Jaiotza	Pekin, 1654ko maiatzaren 4a
Herrialdea	Qing dinastia
Lehen hizkuntza	mantxuera
Heriotza	Garden of the Exuberant Spring (en) , 1722ko abenduaren 20a (68 urte)
Hobiratze lekua	Jingling Mausoleum (Qing dynasty) (en)
Heriotza modua	: Baztanga
Familia
Aita	Shunzhi
Ama	Empress Xiaokangzhang
Ezkontidea(k)	Empress Xiaochengren (en) ; Consort Liang (en) ; Consort Yi (en) ; Consort Hui, of the Wula Nala clan (en) ; Consort Hui, of the Bo'erjijite clan (en) ; Imperial Concubine Xi (en) ; Q7354586 ; Consort Rong (en) ; Consort Ding (en) ; Consort Chun Yu Qin (en) ; Honored Consort Wenxi (en) ; Empress Xiaoyiren (en) ; Empress Xiaozhaoren (en) ; Consort Shunyimi (en) ; Empress Xiaogongren (en) ; Imperial Noble Consort Dun Yi (en) ; Imperial Noble Consort Quehui (en) ; Honored Imperial Noble Consort Jing Min (en) ; Consort Ping (en)
Seme-alabak	ikusi Chengrui (en) ; Chenghu (en) ; Chengqing (en) ; Sayinchahun (en) ; Yunzhi, Prince Zhi (en) ; Changhua (en) ; Yunreng (en) ; Changsheng (en) ; Wanpu (en) ; Yunzhi, Prince Cheng (en) ; Yongzheng; Yinzan (en) ; Yinqi (en) ; Yinzhuo (en) ; Yinyou (en) ; Yunsi (en) ; Yuntang (en) ; Yun’e (en) ; Yinju (en) ; Yinzi (en) ; Yintao (en) ; Yinxiang (en) ; Yunti (en) ; Yinji (en) ; Yunxu (en) ; Yinlu (en) ; Yunli (en) ; Yinxie (en) ; Yinji (en) ; Yinyi (en) ; Yunxi (en) ; Yinhu (en) ; Yinqi (en) ; Yunbi (en) ; Yinyuan (en) ; State Princess Rongxian (en) ; Princess Duanjing of the Second Rank (en) ; State Princess Kejing (en) ; Kurun Princess Wenxian (en) ; State Princess Chunque (en) ; Princess Wenke of the Second Rank (en) ; Princess Quejing (en) ; Princess Dunke of the Second Rank (en) ; eighth daughter of Kangxi (en) ;
Anai-arrebak	ikusi Princess Heshuo Gongchi (en) ; Fuquan (en) ; Niuniu (en) ; Longxi (en) ; Changning (en) ; Prince Rong (en) ; Qishou (en) ; Yonggan (en) ;
Leinua	House of Aisin-Gioro (en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	txinera; mantxuera
Jarduerak
Jarduerak	kaligrafoa
Lan nabarmenak	ikusi Kangxi Dictionary (en) ; Kangxi Atlas (en) ;

Kangxi enperadorea Txinako enperadorea izan zen, Qing dinastiakoa (1654-1722). 1661ean, zazpi urterekin, Shunzhi bere aitaren lekua hartu zuen, lau enperadoreorderen babespean. 15 urterekin hartu zuen aginpidea, azken enperadoreordea, Oboi, baztertu ondoren, diktadore gisa jokatzen baitzuen.

Kanpoko politika aldatu

1681ean, armada ahaltsu batez, hegoaldeko hiru errege feudal, Yunan eta Funkienen nagusi zirenak eta inperioaren egonkortasunari mehatxu egiten ziotenak, menderatu zituen. 1683an, Taiwango Txeng dinastiaren barruko liskarrez baliatuta, uharteari eraso zion, eta bere inperioari erantsi. 1689an Petri I.a tsarrarekin Nertxinskeko ituna izenpetu zuen, Txinaren eta Errusiaren arteko muga zehaztu zuena. Haren ondoren, Mongolia Kanpoaldekoa beretu zuen (1696). Gudarosteak Gobiko basamortua gurutzatu behar izan zuen, eta enperadoreak berak hartu zuen gudarosteen gidaritza. Hogei urte bakean eman ondoren, 1717an Kangxik Tibetera jo zuen, eta hiriburua, Lhasa, hartu zuen.

Administrazioa aldatu

Militar bikaina izateaz gainera, gobernari artatsua zen Kangxi. Txosten guztiak irakurtzen zituen, eskribauen ortografia ere zuzentzen zuen, eta oharrak egiten zizkien, gerra-garaian egunean 400 bat txosten irakurri behar izanda ere. Kangxik garrantzi handiko lanak egin zituen Huang Ho ibaiaren ibilguan uholdeak saihesteko, eta Ubide Handia, Hunag Ho eta Yangtze ibaiak elkartzen zituen elkarbide nagusia, hobetu zuen. Bizitza pribatuan neurritsua zen; bere agintaldian asko gutxitu ziren konkubinak eta eunukoak. Ez zituen zergak inoiz goititu, ezta gerra-garaian ere; jaitsi ere egin zituen behin baino gehiagotan.

Kultura aldatu

Irakurketarako zaletasun handia zuen. Garrantzi handiko obrak idatzarazi zituen bere erreinaldian: Ming dinastiaren historia ofizial bat; Txinako letren hiztegia, ia 42.000 letra biltzen zituena; eta bi entziklopedia handi, haietako bat 10.000 atalekoa, bere agintaldian bukatu ezin izan zuena. Europako teknologia eta jakintza eskuratzeko misiolari jesuitez baliatu zen. Behatoki Inperialeko zuzendari Ferdinand Verbiest jesuita izendatu zuen; hark inperioko egutegi ofiziala egin zuen. Gerbillon eta Bouvet enperadorearen matematikariak izan ziren, eta Jartoux eta Regisek inperioko atlasa egin zuten. Jesuitei ekarpen haiek eskertzeko 1692tik aurrera Kangxik kristautasuna Txinan zabaltzeko baimen ofiziala eman zien. Frantziskotar, domingotar eta agustindar askok hartu zuten egoitza Txinan, baina haien irakaspenak ez ziren jesuitenak bezalakoak, jesuitek uzten baitzieten Txinako katolikoei beren errituak gordetzen. Hori zela eta, Kangxik Aita Santuaren ordezkariari eta jesuiten jokabideari jarraitzen ez zioten misiolari guztiak Txinatik kanpora egotzi zituen. 1720an enperadoreak Aita Santuaren beste ordezkari bat izendatu zuen. Laugarren semea, Yinchen, izan zen Kangxiren ondorengo.

Erreferentziak aldatu

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Kangxi

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Datuak: Q17790
Multimedia: Kangxi Emperor / Q17790