Gobi
Gobi[1] (mongolieraz: Говь, txineraz: 戈壁; pinyinez: gē bì) Txinako iparraldea eta Mongoliako hegoalde artean dagoen basamortua da. Munduko basamorturik nagusienetakoa da. Iparraldean Altai mendiak eta Mongoliako estepak, hego-mendebaldean goi-ordoki tibetarra eta iparraldeko Txinako ordokia hego-ekialdean ditu. Gobi mongolieraz "basamortua" esan nahi du.
| Gobi | |
|---|---|
| Говь | |
 Gobi basamortua Barne Mongolian. | |
  Gobi Gobi (Txina) | |
| Eskualdea |  Mongolia Txina |
| Koordenatuak | 42°30′N 103°00′E / 42.5°N 103°E |
| Eremua | 1.295.000 km² |
| Luzera | 1.500 km. |
| Zabalera | 800 km. |
| Punturik garaiena | (2.400 m.) |
| Punturik beherena | Nemegt arroa (900 m.) |
| Tenperatura gorena | 38 °C |
| Tenperatura baxuena | -43 °C |
| Prezipitazioa | 10-250 mm/ur |
| Baliabideak | Kobre |
Klima aldatu
Gobiren klima aldakorra da oso tenperatura aldetik, ez bakarrik urtean zehar baita 24 ordutan ere.
| Urteko batez bestekoa | –2,5 °C | +2,8 °C |
| Urtarrilako batez bestekoa | –26,5 °C | –16,5 °C |
| Uztailako batez bestekoa | 17,5 °C | 19,0 °C |
| Muturrak | 38,0 °C eta –43 °C | 33,9 °C eta –47 °C |
Neguko batez besteko gutxiengo tenperaturak –40 °C dira eta udako batez besteko tenperatura beroenak 45 °C. Prezipitazio gehiena udan jasotzen da.
Ekoeskualdeak aldatu
Gobi bost basamortu eta erdibasamortu-ekoeskualdetan banatu daiteke:
- Ekialdeko estepak 281.800 km2 azalera du. Txinako Barne Mongoliako goi-ordokitik Mongoliarantz hedatzen da.
- Ala Shan erdibasamortu-goi-ordokia iparraldetik Gobi Altai mendilerrotik Helan mendietara hedatzen dena.
- Gobi lakuen haranaren basamortu-estepa, hegoaldetik Gobi Altai mendietatik iparraldeko Hangai mendietara hedatzen dena.
- Junggar arroaren erdibasamortua iparraldeko Altai mendietatik hegoaldeko Tian Shan mendilerrora hedatzen dena.
- Taklamakan basamortua Tian Shan, goi-ordoki tibetarra eta Pamir mendien artean kokaturik.
Bizidunak aldatu
Orain basamortua bada ere, antzina eremu oso oparoa izan zen. Bertan aurkitu ziren aurreneko aldiz dinosauroen arrautza fosilizatuak 1923an. 26 arrautza izan ziren eta 23 cm-ko luzera zuten.
Gaur egun aurkitzen ditugun baldintzak oso gogorrak dira. Hala ere fauna nahiko zabala dago bertan. Ugaztunen artean aipatzekoak dira isats beltzdun gazelak, Mongoliako gameluak, bulgariar ipurtatsak eta Mongoliako basa astoa. Tarteka elur-lehoinabarrak, Gobiko hartzak eta otsoak ere ikusten dira. 30 musker mota ere zerrendatu dira.
Landaretzari dagokionez sastrakak eta altuera txikiko belarra aurkitzen dira. Abeltzaintzaren jarduerak ordea nabarmen gutxitu du landaretzaren hedadura.
Paleontologiaren aldetik, dinosauroen eta beste fosil batzuen aztarnategi inportanteak aurkitu dira Gobin, eta espedizio asko egin dira horien bila 1990eko hamarkadatik aurrera. Dinosairoei dagokienez, 80 genero deskribatu dira bertako fosiletan[2].
Historia eta populazioa aldatu
Historikoki, Gobi Zetaren bideak zeharkatu izan du. Mongoliar inperioaren zati bat izan zen mongolen aroan, baina gero Mantxuen eta Txina inperialaren kontrolpean geratu zen nagusiki. Bertako biztanle tradizionalak izan dira mongolak, uigurrak eta kazakhak.
Bizimodu nomadikoa izan da bizitzeko modua inguru honetan, eta 21. mendean ere, basamortuan edo inguruetan bizi diren %25 nomadak dira. Mongolia barruko Gobi partea bi probintziak hartzen dute, Hego Gobik eta Dornogovi delakoek, eta 70.000 eta 60.000 biztanle dituzte batak zein besteak; bakoitzeko hiriburuak dira toki populatuenak basamortuan, Sainxand (20.000 biztanle) eta Dalanzadgad (12.000) herriak[3].
Bertako herriek desertua eta bere pasabideak ezagutu arren, Europarrentzat ez da eremu ezaguna izan. Marco Polo (1273-1275) izan zen Europan basamortu handiaren berri eman zuen lehena: bere esanetan, bere luzean igarotzeko Gobi, urtebete behar zen; eta hilabete gutxienez bere parte estuena zeharkatzeko. Hala ere, basamortutik igarotzeko bideak bertakoentzat ezagunak eta zehatzak zirela ere gehitu zuen Polok[3].
Ondoren, 1911 baino lehengo esploratzaileen zerrenda hau litzateke:
- Jean-François Gerbillon (1688-1698)
- Eberhard Isbrand Ides (1692-1694)
- Lorenz Lange (1727-1728 eta 1736)
- Fuss eta Alexander G. von Bunge (1830-1831)
- Hermann Fritsche (1868-1873)
- Pavlinov eta Z.L. Matusovski (1870)
- Ney Elias (1872-1873)
- Nikolai Przhevalsky (1870-1872 eta 1876-1877)
- Zosnovsky (1875)
- Mikhail V. Pevtsov (1878)
- Grigory N. Potanin (1877 eta 1884-1886)
- Béla Széchenyi kondea eta Lajos Lóczy (1879-1880)
- Grum-Grzhimailo anaiak (1889-1890)
- Pyotr Kuzmich Kozlov (1893-1894 eta 1899-1900)
- Vsevolod I. Roborovsky (1894)
- Vladimir A. Obruchev (1894-1896)
- Karl Josef Futterer eta Dr. Holderer (1896)
- Charles-Etienne Bonin (1896 eta 1899)
- Sven Hedin (1897 eta 1900-1901)
- K. Bogdanovich (1898)
- Ladyghin (1899-1900) eta Katsnakov (1899-1900)
Artean aldatu
1977ko, Close Encounters of the Third Kind pelikulan, S.S. Cotopaxi itsasontziak Habanarako bidean zihoazela, galdu egiten da eta Mongoliako Gobin agertu.
2004ko Flight of the Phoenix pelikula Gobin galdutako hegazkinari buruzkoa da.
Ikus, gainera aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindia. (2012-06-29). 171. araua: Asiako toponimia. (Noiz kontsultatua: 2013-02-10).
- ↑ (Ingelesez) «Dinosaurs: Restoring Mongolia's fossil heritage» BBC News 2019-11-23 (Noiz kontsultatua: 2022-04-07).
- ↑ a b (Ingelesez) «Gobi Desert: A Complete Guide to East Asia's Largest Desert» Young Pioneer Tours 2020-03-25 (Noiz kontsultatua: 2022-04-07).
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q42070
Multimedia: Gobi Desert / Q42070
