Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikoa

Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikoa 2005. urtetik Oñatin dagoen titulartasun publikoko artxiboa da. Gipuzkoako Foru Aldundiko artxibo historikoa eta Estatuko administrazioaren erdi-mailako artxiboa da. Hori horrela, bere funtzio nagusia diputazio gipuzkoarrak zein Estatuko administrazioak Gipuzkoan dituen lurralde ordezkaritzek sortutako dokumentazioa zaindu, antolatu, kudeatu eta kontserbatzea da.

Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikoa
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Probintzia	Gipuzkoa
Udalerria	Oñati
Koordenatuak	43°02′05″N 2°25′13″W
Historia eta erabilera
Irekiera	2005
Jabea	Espainiako Gobernua
Kudeatzailea	Gipuzkoako Foru Aldundia
Webgune ofiziala

2005.ean jarri zen martxan eta gaur egun, bere titulartasuna estatuaren esku egon arren, 2018tik bere kudeaketa Gipuzkoako Foru Aldundiaren esku dago. Eskumen aldaketa horri esker, Gipuzkoako Protokoloen Artxibo Historikoa probintziako artxibo historiko honetan barneratua izan zen eta horren ondorioz, protokoloen artxiboak Oñatiko Unibertsitateko eraikina utzi eta eraikin berrira mugitu zen.

Funtsak

Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikoaren funtsa nagusiak ondorengoak dira:

Notario funtsak

Notario funtsak eskribauek edo notarioek haien eginkizunetan sortutako agirien bildumak dira. Eskribau eta notarioek partikularrek bultzatutako ekintza juridikoen testigantza ematen dute, ekintza horiei balore juridikoa ematearren (salmentak, ahalordeak, testamentuak, ezkontzak, etab.). Ekintza horien testigantza bakoitza notario eskritura bat da eta hauek protokolo deituriko liburuetan batzen dira (notario batek urte batean sortutako eskriturak jasotzen dira protokolo batean). Artxiboan Gipuzkoako 3 notario barrutiko protokoloak kontserbatzen dira (Tolosako barrutia, Gipuzkoako Artxibo Orokorrean kontserbatzen da):

• Bergarako barrutia, XVI. mendetik 1915era bitarte.
• Azpeitiko barrutia, 1498-195 bitartekoak.
• Donostiako barrutia, 1501-1915 bitartekoak.

Gipuzkoako Hipoteka Kontularitzen funtsak

Gaur egungo jabetza erregistroen aurrekari zuzenak dira. Gipuzkoan Hipoteka Kontularitzak 1768tik 1862ra bitartean funtzionatu zuen. Bertan, hainbat ekintza juridiko jasotzen ziren (salerosketak, jaraunspenak,…), non mailegu baten berme moduan ondasun higiezinak (etxeak, baserriak, lursailak…) jartzen ziren. Erregistroaren helburua, erosleen eskuetara pasatzen ziren ondasun higiezin horien egoera jakitea zen, alegia, hauek zein karga edo hipotekari egin behar zioten aurre jakitea. XVIII eta XIX. mendeko Gipuzkoan ondasunak hipotekatzea horren ohikoa zenez, Gipuzkoako historiarako funts hauek duten garrantzia begi-bistakoa da, bai baserri eta etxeen nondik norakoak jakiteko, bai eta ekonomia zein gizarteari dagozkion hainbat arlo ikertzeko ere. Funts honetan Azpeitiko, Bergarako, Donostiako eta Tolosako barrutietako agiriak biltzen dira.

Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatearen artxiboa eta liburutegia

Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatearen artxibo funtsa eta liburutegia dira, 1480-1913 bitarteko agiriak biltzen dituena.

Estatuko administrazio periferikoaren funtsak

Gipuzkoan Estatuko administrazioak dituen ordezkaritzek sortutako funtsak dira. Behin dokumentu hauek fase aktiboa igarota, probintziako artxibora transferituak izaten dira. Hauen artean onodorengo funtsak aukitzen dira:

• Meteorologia: AEMET-en Euskadiko Lurraldeko ordezkartizak eta Igeldoko Meteorologia Behatokiak sortuak.
• Estatistikako Institutu Nazionalaren Probintzia-ordezkaritza (INE)-ren funtsa (1877-1969).
• Donostiako Merkataritzako probintzia-ordezkaritzaren funtsa.
• Hornikuntza eta Garraioen Komisaldegiaren Probintzia-ordezkaritzaren funtsa.
• Gipuzkoako Probintziako Administrazio Ekonomikoaren funtsa.
• Gipuzkoako Ogasun Probintzia-ordezkaritzaren funtsa.
• Gobernu Zibilaren funtsa.
• Gobernuaren ordezkariordetzaren funtsa.
• Espetxeen funtsak: Donostiako Probintzia-espetxea, Azpeitiko Barrutiko espetxea, Tolosako Barrutiko espetxea, Bergarako Barrutiko espetxea, Saturrango Emakumeen Espetxe-zentrala.
• Hirigintza eta Herri-lanen probintzia-ordezkaritzaren funtsa.
• Lanaren probintzia-ordezkaritzaren funtsa.
• Enplegu Institutu Nazionalaren probintzia-ordezkaritzaren funtsa.
• Erakunde Sindikalaren Probintzia-ordezkaritzaren funtsa.

Familia eta ondarezko funtsak

Jauregui- Muñoz familiaren funtsa kontserbatzen da (1777- 1934).

Merkataritza eta enpresa funtsak

Donostiako Tabako fabrikaren agiriak gordetzen dira (1883-2003).

Agiri ezagunak

Artxibo honetan gordetzen da Ene laztan gozo ederra... izeneko olerkiaren agiria. 2020an aurkitu zuten ikerlariek, gaztelaniazko notario agiri baten ertzetan idatzia.

Erreferentziak

• Kultur Ministerioa. Censo- guía de archivos de España e Iberoamérica.
• 88/2018 Dekretua, 2018ko ekainaren 4ko akordioa onartzen duena.
• 897/2011 Errege Dekretua, artxiboaren kudeaketa Euskal Autonomia Erkidegora pasatzen da.

Bibliografia

• Fausto Arotzena (1947) Los protocolos guipuzcoanos . Donostia.
• Askoren artean (1990) 1530–1990: Batzarre eta Aldundietako Artxibategitik Gipuzkoako Artxibategi Orokorrera . Tolosa.
• Jose Berruezo (1953) Historia del Archivo General de Guipúzcoa . Donostia.
• Juan Jose Munita (1887) Índice de los documentos y papeles del Archivo General de la M.N. y M.L. Provincia de Guipúzcoa existente en la Iglesia Parroquial de la M.N.L. y V. Villa de Tolosa . Donostia.
• Nikolas Soraluze Zubizarreta (1866) Fueros de Guipúzcoa, títulos adicionales y consideraciones, reglamento, sumario histórico, etc., etc . Madril.

Ikus, gainera

• Gipuzkoako Protokoloen Artxibo Historikoa
• Gipuzkoako Artxibo Orokorra
• Gipuzkoako kultura ondasunak
• Oñatiko Unibertsitatea
• "Ene laztan gozo ederra..."

Kanpo estekak

• Gipuzkoako Probintziaren Artxibo Historikoaren webgunea
  • Notario funtsak
  • Gipuzkoako Hipoteka Kontularitzen funtsak
  • Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatearen artxiboa eta liburutegia
  • Estatuko administrazio periferikoaren funtsak
  • Familia eta ondarezko funtsak
  • Merkataritza eta enpresa funtsak

• Datuak: Q103984473