Finlandiako golkoa
Finlandiako golkoa[1] (finlandieraz: Suomenlahti, estonieraz: Soome laht, errusieraz: Фи́нский зали́в) Itsaso Baltikoaren adarra da, Europa iparraldean: iparraldean, Finlandia du; hegoaldean, Estonia; eta ekialdean, Errusia.
| Finlandiako golkoa | |
|---|---|
  Finlandiako golkoa Finlandiako golkoa (Europa) | |
 | |
| Ozeanoa | Ozeano Atlantikoa |
| Kontinentea | Europa |
| Koordenatuak | 59°50′00″N 26°00′00″E / 59.833333333333°N 26°E |
| Azalera | 30.000 kilometro koadro |
| Luzera | 400 kilometro |
| Zabalera | 130 kilometro |
| Sakonera | batez bestekoa: 38 m handiena: 115 m |
Geografia aldatu
Golko luzea da, 30.000 kilometro koadroko eremua hartzen duena; 400 kilometro luze da, 70 kilometro zabal (ahoan 130 kilometro eta Neva itsasoratzen den puntuan 12 baino ez). 38 metro sakon da batez beste, eta sakonera handiena, ahokoa, 115 metro ingurukoa da. Iparraldeko ertzak golko eta penintsula ugari ditu eta uharte txikiz josita dago. Hegoaldeko ertza zuzenagoa da; bertan dago Baltikoko Klint, 55 metro ere har ditzakeen itsaslabarra.
Neva ibaiak dakarren urari esker, oso gazitasun txikia dauka. Tenperaturari dagokionez, neguan 0 °C inguruan izaten da eta golkoaren ertzak izoztu egiten dira, ekialdean hasi eta mendebalderantz zabalduz. Golko osoa izoztea ere ez da ez-ohikoa[2]. Udan, berriz, 15-17 °C inguru hartzen da azalean.
Uharteak aldatu
Uharte ugari daude golkoan. 1700etik aurrera, Errusiak 19 uharte artifizial eraiki zituen, bertan gotorlekuak ezartzeko[3]. Handienak honako hauek dira:
Ibaiak aldatu
Finlandiako golkora ibai ugari isurtzen dira. Garrantzitsuenak honako hauek dira: Neva ekialdean, Narva hegoaldean eta Kymi iparraldean.
Flora eta fauna aldatu
Golkoaren inguruan konifera eta zuhaitz hostoerorkorren basoak daude. Espezie ugarienak pinua, izei gorria, urkia eta sahatsa dira. Golkoaren ekialdeko muturreko paduretan lezka eta igebelarrak agertzen dira.
Faunari dagokionez, nagusiak arrainak dira: izokina, perka, sardinzarra, bakailaoa, ibai-aingira...[4] Itsas txakurrak ere ikusten dira, grisa eta marmolairea, besteak beste.
Hiri handienak aldatu
Golkoaren ekialdeko muturrean, Neva ibaiaren ahoan, San Petersburgo dago, Errusiako bigarren hiririk handiena. Golkoaren ertzean bi herrialderen hiriburuak daude: Helsinki, Finlandiakoa, eta Tallinn, Estoniakoa; lehenengoa iparraldeko ertzean dago eta bigarrena, hegoaldekoan.
| Hiria | Biztanleria (2017) | |
|---|---|---|
| 1 |  San Petersburgo |
5.323.300 |
| 2 |  Helsinki |
642.045 |
| 3 |  Tallinn |
447.414 |
| 4 | Espoo |
277.375 |
| 5 | Vyborg |
79.962 |
| 6 | Petergof |
73.199 |
| 7 | Sosnovy Bor |
65.788 |
| 8 | Kotka |
53.730 |
| 9 | Porvoo |
50.203 |
| 10 | Kronstadt |
43.005 |
Historia aldatu
Duela 9.000 urteko aztarna ugari aurkitu dira Finlandiako golkoaren ertzetan. Sestra ibaiaren inguruan (Errusia) neolitoko 11 eremu aurkitu dira, esate baterako.
Ondoren, fino-hungariarrak iritsi ziren eta VIII. eta IX. mendeen artean, eslaviarrak. 1219ko Lyndanisseko gudaren ondoren, Danimarkak eremua konkistatu zuen, baina 1343ko estoniarren altxamenduaren ondoren, Ordena Teutonikoak golkoaren hegoaldeko ertza eskuratu zuen. Iparraldean tribu finlandiarrak zeuden, baina XII. eta XIII. mendeen artean, Suediako inperioak lurraldea menperatu zuen[5].
1700 eta 1721 artean, Iparraldeko Gerra Handia izan zen eta Errusiak ekialdea eskuratu zuen. 1703an, San Petersburgo hiria sortu zuten, Errusiako hiriburu bihurtu zena, eta oraindik ere inguruko hiri handiena dena. Hurrengo urteetan, suediarren eta errusiarren arteko borrokak izan ziren. XX. mendean inguruko herrialdeen independentzia iritsi zen: Finlandia 1917an bihurtu zen estatu eta Estonia, 1918an. Sobietar Batasunak Estonia hartu zuen, baina 1991n berriz ere independente bihurtu zen.
Irudi galeria aldatu
-
-
San Petersburgoko kaia. -
Helsinki inguruko uharteak. -
Tallinngo badia. -
Arrantzaleak golko izoztuan. -
Golkoa izoztua 2003an, satelite ikuspegia.
Erreferentziak aldatu
- ↑ 159. araua. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-10-18).
- ↑ (Ingelesez) Behrens, H. W. A.; Borst, J. C.; Meulen, J. P. van der; Droppert, L. J.; Stel, J. H.. (1997-12-12). Operational Oceanography: The Challenge for European Co-operation. Elsevier ISBN 9780080538044. (Noiz kontsultatua: 2017-11-29).
- ↑ Форты Финского залива. (Noiz kontsultatua: 2017-11-29).
- ↑ (Errusieraz) 404 Страница не найдена - fishers.spb.ru. (Noiz kontsultatua: 2017-11-29).
- ↑ "Saaremaa became a Danish possession in 1573" - Google Bilaketa. (Noiz kontsultatua: 2017-11-29).
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q14686
Multimedia: Gulf of Finland / Q14686
