Figarol
Figarol[1][a] Aragoiko Erriberako Zarrakaztelu udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Erdialdea eskualdean.
| Figarol | |||
|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||
 Foruen pasealekua eta San Frantzisko Xabierkoa eliza | |||
| |||
 | |||
| Kokapena | |||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | ||
| Eskualdea | Erdialdea | ||
| Udalerria | Zarrakaztelu | ||
| Administrazioa | |||
| Mota | kontzeju | ||
| Izen ofiziala |  Figarol | ||
| Burua (2019-2023) | Rafael Martinez Beorlegui (kontzejuburua) | ||
| Posta kodea | 31311 | ||
| Herritarra | figaroldar | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 42°21′05″N 1°22′02″W / 42.35139°N 1.36722°W | ||
| Garaiera | 382 metro | ||
| Distantzia | 79,9 km (Iruñetik) | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 253 (2021:  −58) | ||
| Datu gehigarriak | |||
| Sorrera | 1962ko apirilaren 26a | ||
Herria Espainiako Kolonizazio Institutuak XX. mendearen erdialdean eraikitako bat izan zen, Nafarroan beste 4 herrirekin batera, Erdi Aroko herri hustu bat zegoen lekuan. 2021 urtean 253 biztanle zituen.
Bertako biztanleak figaroldarrak daude.
Izena aldatu
Figarol toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Figarol
- nafar erromantzez edo aragoieraz: Figarol
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Ficarola (1129)
- Ficarolia (1152)
- Figuerolla (1162)
- Figarora (1188)
- Figarol (1249)
- Figaruelas (1319)
- Figarol (1342)
- Figarol (1459)
- Figarol (1893)
- Figarol (1990)
Etimologia aldatu
Figarol toponimoa ez euskal toponimo bat da. Izenaren esanahia "pikondo txikia" (ficus carica) da. Erdialdean eta Zangozerrian arrunta da figuera deitzea pikondori (Nafar erromantzetik eta Aragoieratik eratorria), eta horri «-uela» atzizkia gehitzen zaio, atzizki txikigarria.
Euskaraz gaztelerazko izena hartzen da, eraiki berri den gunea baita, garai batean inauguratu zena, frankismoan, euskara debekatuta zegoena.
Geografia aldatu
Figarol Erdialdea eskualdean dago, Aragoiko Erribera eremu naturalean eta Zarrakaztelu udalerrian.
Inguru naturala eta kokapena aldatu
Zarrakaztelu Nafarroako hegoaldean dago, Tuterako merindadearen ipar-ekialdean, Aragoiekin mugan. Herria, Nafarroako hiriburutik 70 kilometrora dago.
Klima eta landaredia aldatu
Figarolek klima mediterraneo-kontinentala dauka, 12,9 gradu batez beste (baxuena 4,3 urtarrilean eta altuena 22,0 gradu abuztuan) eta 475mm prezipitazio urtero. Urteroko egun euritsuak 70 izaten dira, gehienbat udaberri eta udazkenean. Urte osoan zehar haizerik ohikoena iparreko zierzoa da, baina udan hegoaldeko haizeak tenperaturak 35 gradutik gora igoarazten ditu.
Herriaren inguruan laborantza lurrak nagusi diren arren, pinu zumelak aurki daitezke oraindik ere udalerriko gune jakin batzuetan, batzuk berez hazitakoak, eta beste batzuk XIX. mendetik aurrera birlandaturikoak. Horrez gain, sastraka eta zuhaixkak aurki daitezke.
Estazio meteorologikoak aldatu
Figarolen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Zarrakaztelu udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 343 metrora, Nafarroako Gobernuak 1929n jarritako estazio meteorologikoa dago.[3]
 Datu klimatikoak (Zarrakaztelu, 1937-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.5 | 22.0 | 27.0 | 30.0 | 36.0 | 38.5 | 41.5 | 40.5 | 37.0 | 30.5 | 24.6 | 20.0 | 41.5 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.6 | 12.0 | 15.7 | 17.9 | 22.8 | 27.6 | 30.5 | 30.1 | 25.5 | 19.9 | 13.6 | 9.8 | 19.6 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.5 | 6.9 | 9.9 | 12.0 | 16.3 | 20.5 | 22.9 | 22.7 | 18.9 | 14.5 | 9.1 | 5.9 | 13.8 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.3 | 1.8 | 4.0 | 6.0 | 9.9 | 13.4 | 15.3 | 15.4 | 12.3 | 9.0 | 4.6 | 2.0 | 7.9 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -8.2 | -9.0 | -6.5 | -3.0 | 0.6 | 4.4 | 5.4 | 5.2 | 2.0 | -1.9 | -8.5 | -10.0 | -10.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 28.9 | 25.2 | 31.6 | 54.7 | 44.9 | 36.1 | 25.1 | 22.8 | 41.7 | 56.9 | 46.7 | 43.0 | 457.5 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 25.3 | 17.9 | 37.0 | 48.5 | 30.0 | 70.0 | 48.2 | 43.0 | 83.0 | 57.0 | 55.6 | 38.6 | 83.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 8.6 | 7.4 | 7.5 | 9.1 | 8.7 | 5.7 | 4.1 | 4.1 | 5.6 | 8.6 | 9.3 | 9.8 | 88.5 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 0.7 | 0.8 | 0.4 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.5 | 2.4 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia aldatu
Gaur egun guztiz desagertuta dauden Encisa, Markuella, Puiu eta Billazurrutz herri hustuak, Olibako monasterioari dohaintzetan lotutako eta Zarrakazteluko udal-mugartean kokatutako deslaietako bat zen.[5]
Desamortizazioekin, Zarrakazteluko udal-mugartean zeuden lur horiek Zarrakazteluko Komunalen zati bihurtu ziren.
Espainiako Bigarren Errepublikan jada aplikatzen hasia zen Nekazaritza Erreformaren Legearekin sortu zen garai hartan sortutako Nekazaritza Erreformaren Institutuaren egungo enklabea. 1949ko apirilean, Eremu Ureztagarriak Kolonizatu eta Banatzeari buruzko Legea aldarrikatu zen, orduko Plan Hidrologiko Nazionalarekin batera. Plan horrek Esako urtegia sortzea ekarri zuen, eta lehorreko eremuetako bat da. Garai hartan, finka bat baino ez zen, eta lur ureztatu bihurtu zen, egungo kontzeju ia osoa osatu zuten etxebizitzak sortuz. Urte horretako azaroan sortu zen Espainiako Kolonizazio Institutua, erreforma eta hobekuntza horiek guztiak aurrera eramateko. Bardea Plana, Esatik datorren Bardeako ubidea eraikiz, 1950eko hamarkadan gauzatu zen.
1962ko apirilaren 26an iritsi ziren Zarrakaztelutik etorritako lehen kolonoak, gehienak, baina baita Buñueldik, Cabanillasetik, Kasedatik, Fustiñanatik, Galipentzutik, Milagrotik, Monteagudotik edo San Adriandik ere. Baina Iberiar Penintsulako beste toki batzuetatik (Katalunia, Aragoi edo Extremadura) iritsitako kolonoak ere ez ziren faltako.[6]
Demografia aldatu
2021 urteko erroldaren arabera 253 biztanle zituen Figarolek.[7]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 391 | 400 | 392 | 400 | 395 | 394 | 380 | 460 | 428 | 419 | 424 | 400 | 406 | 386 | 374 | 352 | 347 | 335 | 314 | 314 | 311 |
Politika aldatu
Figarolgo kontzejua kontzejuburuak eta bi kontzejukidek osatzen dute. Egungo kontzejuburua Rafael Martinez Beorlegui da.
Kontzejua aldatu
Figarolgo kontzejua kontzejukidek eta kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Kontzejuburua Rafael Martinez Beorlegui da. Kontzejukideak 2 daude:
- Cristina Alfaro Arpon
- Angel Cecilio Bernues Bernat
Kontzejuburuak aldatu
2011tik, Figarolek kontzejuburu bat izan du:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| Rafael Martinez Beorlegui | 2011 | 2015 |
| Rafael Martinez Beorlegui | 2015 | 2019 |
| Rafael Martinez Beorlegui | 2019 | jardunean |
Garraioa aldatu
Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 324 lineak zerbitzua ematen dio herri honi:
|
324 linea linea erregularra den arren, Figarolgo geldialdia eskariaren araberako geldialdia baita, bidaia aurreko eguneko 19:00ak baino lehen erreserbatu behar da.
Kultura aldatu
Euskara aldatu
Herri sortu berria izanik, Figarolen ezin da tradizio euskaldun edo erdardun bati buruz hitz egin. Hala ere, Koldo Zuazok, 2010ean, Figarol ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]
Kirolak aldatu
Figarol Kirol Elkartea herriko futbol taldea izan da hainbat urtez. 1968an sortu zen, Club Recreativo de Figarol izenarekin, eta eskualdeetako kategorietan parte hartu zuen, 2009an desagertu zen arte. Figolito izeneko maskota ofizial bat zuen.
Figaroldar ospetsuak aldatu
- Juan Peralta Gascon (1990-), txirrindulari.
Oharrak aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Figarol - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ .
- ↑ Zarrakazteluko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra. Gobierno de Navarra. Departamento de Cultura y Deporte (Noiz kontsultatua: 2022-05-15).
- ↑ (Gaztelaniaz) Noticias, Diario de. «Figarol 50 urte nortasun bat eraikitzen» www.noticiasdenavarra.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-15).
- ↑ «Figarol» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q8961634
Multimedia: Figarol (Spain) / Q8961634
