Ezkio-Itsaso
Ezkio-Itsaso Gipuzkoako udalerria da, administratiboki Urola Garaia mankomunitatearen parte, geografikoki Goierri eskualdekoa. Itsas mailatik 300 metro gorago dago, 21,3 km² ditu, eta biztanle zituen 2016. urtean. Udalerria 1965ean sortu zen frankismo garaian, Ezkio eta Itsaso herriak batzean. 2017an bi herrien desanexioa dekretatu zuen Gipuzkoako Foru Aldundiak, parte-hartze prozesu baten ondoren.[1] 2020ko abenduaren 22ko akordio bidez[2], Gipuzkoako Foru Aldundiak berriz ere sortu zuen Ezkio eta Itsaso elkartuz, Espainiako Auzitegi Gorenaren uztailaren 16ko 1025/2020 epaiari men eginez.
| Ezkio-Itsaso | |
|---|---|
 Gipuzkoa, Euskal Herria | |
 Ezkio-Itsasoko Igartubeiti baserria. | |
| Administrazioa | |
| Estatua | Espainia |
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa |
| Lurraldea | Gipuzkoa |
| Eskualdea | Urola Garaia |
| Izen ofiziala | Ezkio-Itsaso (1980-2017) Ezquioga-Ichaso(1965-1980) |
| Azken alkatea | Joseba Telleria (Indep.) |
| Posta kodea | 20.709 |
| INE kodea | 20035 |
| Herritarra | ezkiotar, itsasoar |
| Kokapena | |
| Koordenatuak | 43°4′55″N 2°16′27″W / 43.08194°N 2.27417°W |
  Ezkio-Itsaso Ezkio-Itsaso (Gipuzkoa) | |
 Ikusi OpenStreetMapen | |
| Azalera | 21,22 km2 |
| Garaiera | 425 metro |
| Distantzia | 50 km Donostiara |
| Datu gehigarriak | |
| Sorrera | 1965. urtea |
| Desagertzea | 2017. urtea |
Azpeitia, Beasain, Ormaiztegi, Gabiria, Legazpi eta Zumarragarekin egiten du muga. Santa Lutzia ibaiak zeharkatzen du herria.
Geografia aldatu
Ezkio-Itsaso udalerriko urak bi haranetara doaz: iparraldekoak, Urola haranera, eta hegoaldekoak, Oriara. Herrigunea Oria haranean dagoenez, harremanak nagusiki Goierri aldearekin izan ditu eta ditu —hala erakusten du, besteak beste, bertako goierritar euskarak—, eta horrenbestez kulturaren aldetik Goierriko udalerritzat jotzen da Ezkio-Itsaso, nahiz eta administratiboki Urola Garaikoa izan.
Auzoak aldatu
Ezkio-Itsaso sei auzotan banatzen zen:
| Auzoa | Biztanleria |
|---|---|
| Ezkio (herriburua) | 144 |
| Itsaso | 87 |
| Itsaso-Alegia | 61 |
| Mandubia | 6 |
| Matximenta | 13 |
| Santa Lutzi-Anduaga | 259 |
Historia aldatu
Ezkio-Itsaso 1965. urtean sortu zen, ordura arte bi udalerri ziren Ezkio eta Itsaso batu zirenean.
Ezkiori buruzko lehenengo datuak 1385eko urriaren 29koak dira. Egun hartan Urretxuri batu zitzaion. Horren ondorioz, Segurarekin hainbat iskanbila izan zituen Urretxuk. Azkenean 1441. urtean Ezkio Segurari batu zitzaion.
1661eko martxoaren 13an Ezkio Areriako alkatetzatik banandu zen.
Itsaso izena 1399an Henrike III.ari bidalitako agiri batean ageri da lehen aldiz. 1461ean Henrike IV.ak Itsaso izendatu zuen. Arriaranekin batera, Areriako alkatetzaren parte zen. 1692an Itsasok eta Arriaranek udalerri bakarra osatu zuten.
Santa Lutzi-Anduaga eta Alegi auzoak geroago sortu ziren, Erdi Aroaren erdialdean.
1726an Iruñeko gotzaina Santa Lutzi auzotik igaro eta bertako feria ospatzen ari zirela, gizon-emakumeak elizan lo egiten ikustean, bertan feria bat egitearen aurka azaldu zen. Urretxuk feria bertan antolatzeko eskakizuna egin zuen eta 1727tik aurrera han ospatu da.
1927an Arriaran Beasaini lotu zitzaion.
Udalerrian garatutako parte-hartze prozesu baten ondorioz, 2017an Gipuzkoako Foru Aldundiak Itsasoren desanexioa dekretatu zuen, 1965 urtera arteko egoera administratibora itzuliz: Ezkio alde batetik eta Itsaso bestetik.
Euskara aldatu
Ezkio-Itsasoko euskara[6] erdialdeko euskararen[7] (gipuzkeraren) aldaera bat da, sartaldeko euskararen[8] barnean kokatzen den Goierriko euskara[9], hain zuzen. Urolaldeko hizkerarekin[10] batera osatzen du Sartaldeko azpieuskalkia, baina Urolaldekoan sakonagoa da mendebaleko euskararen eragina. Nortasun beteko hizkera da Goierrikoa, batasun handikoa, nahiz eta gorabeherak badiren mendebaletik ekialdera, hau da, Segura, Zegama eta Legazpitik Zaldibia edo Legorretara. Ataungoa ere berezia da, ziurrenik, bakarti samar eta Nafarroako mugan dagoelako. Abaltzisketak eta Ikaztegietak Tolosaldearekin lotura egiten dute, eta Urretxuk eta Zumarragak, berriz, Goierrieta Urolaldearen artekoa.
Demografia aldatu
| Ezkio-Itsasoko biztanleria |
|---|
 |
| Datu-iturria: www.ine.es |
Politika aldatu
Alkateak aldatu
Hauek izan dira Ezkio-Itsasoko azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[11] | |
| Ignacio Idiaquez Korta [11][12] | 1979 | 1983 | Agrupacion de Electores Independientes | |
| 1983 | 1987 | Independenteak | ||
| 1987 | 1991 | Eusko Alkartasuna | ||
| 1991 | 1995 | Independenteak | ||
| 1995 | 1999 | Ezkio-Itsaso Herrikideak (E-I H) | ||
| Iñaki Idiakez[13] | 1999 | 2003 | Euskal Herritarrok | |
| Jose Ignacio Etxezarreta[14] | 2003 | 2007 | Ezkio-Itsaso Herrikideak (E-I H) | |
| Jose Ignacio Etxezarreta[14] | 2007 | 2008 a | Ezkio-Itsaso Herrikideak (E-I H) | |
| Marijo Telleria[14] | 2008 | 2009 b | Ezkio-Itsaso Herrikideak (E-I H) | |
| 2009 | 2011 | Independenteak | ||
| Tomas Etxaniz[15] | 2011 | 2012 c | Ezkio-Itsasokoak (E-I K) | |
| Garikoitz Aiesta Etxaniz[16] | 2012 | 2015 | Ezkio-Itsasokoak (E-I K) | |
| Garikoitz Aiesta Etxaniz[11][16][17] | 2015 | 2017 d | Ezkio-Itsasokoak (E-I K) | |
| Joseba Telleria Zubeldia[18] | 2021 e | 2023 | ||
| 2023 | Jardunean | |||
a 2008ko uztailean Jose Ignacio Etxezareta alkateak dimisioa aurkeztu zuen.
b Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.
c Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.
d 2017an Ezkio-Itsaso udalerria bitan banatu zen eta Ezkio eta Itsaso udalerriak sortu ziren.
e 2020an Ezkio-Itsaso berriro ere udalerria bihurtu zen.
Ondasun nabarmenak aldatu
Ezkioko agerkundeak aldatu
1931ko ekainaren 30ean bertako Bereziartua anaia-arrebek Ama Birjina ikusi zutela adierazi zuten. Horren ondorioz, jende ugari joan zen Ezkiora erromes. Starkie irlandar katoliko hispanistak gertakizun hura jaso zuen bere Spanish Raggle-Taggle liburuko kapitulu batean; haren ustez, dena zenbait tradizionalistek eta eskuindarrek manipulatua izan zen.
1933ko ekainaren 10ean Ezkion eliza bat egitea debekatu zuten. 1934az geroztik, Ezkio toki debekatua bihurtu zen, bai errepublikanoentzat, bai Erromatar Eliza Katolikoarentzat; ordutik aurrera, oso jende gutxi hurbildu zen bertara.
Erreferentziak aldatu
- ↑ «2016ko abenduaren 20ko 27/2016 FORU DEKRETUA, Itsaso Ezkio-Itsaso udalerritik banandu eta udalerri independente gisa eratzea onartzekoa.» Gipuzkoako Aldizkari Ofiziala (Gipuzkoako Foru Aldundia) (Noiz kontsultatua: 2017-1-17).
- ↑ «Gipuzkoako Aldizkari Ofiziala» egoitza.gipuzkoa.eus (Noiz kontsultatua: 2022-06-30).
- ↑ «Arabaolaza Uria, Benita - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
- ↑ «Eskolan erdaraz; doktrina euskaraz - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
- ↑ «Ezkio-Itsaso - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-04).
- ↑ «Erdialdekoa - Gipuzkera - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-04).
- ↑ «Sartaldekoa (G) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-04).
- ↑ «Goierrikoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-04).
- ↑ «Urolaldekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-04).
- ↑ a b c (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2021-01-10).
- ↑ «Ezkio-Itsaso» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (Noiz kontsultatua: 2021-08-11).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Último adiós a Iñaki Idiakez en Ezkio-Itsaso» Gara 2006-08-28 (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
- ↑ a b c «Ezkio-Itsasoko alkate karguari uko egin dio Jose Ignacio Etxezarretak» El Diario Vasco 2008-07-29 (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
- ↑ (Gaztelaniaz) «El Caserío Museo Igartubeiti acoge la X Semana de la Sidra con teatro, exposiciones y demostraciones» Europa Press 2011-10-03 (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «El alcalde de Ezkio, Garikoitz Aiesta, presenta su renuncia» Noticias de Gipuzkoa 2017-02-02 (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
- ↑ «Etxezarreta izango da Ezkioko alkate» Goierriko Hitza 2017-02-02 (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Saludo del alcalde» Ezkio (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
Kanpo estekak aldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa |
- Igartubeiti baserri--museoa
- Goierriko hitza Eskualdeko berriak egunero Euskaraz
- Lebur Fundazioa Urola Garaiko burdinaren kultura eta natur eta kultur ondarea bultzatzea ditu helburu.
Datuak: Q1110918
Multimedia: Ezkio-Itsaso / Q1110918
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ezkio-Itsaso
