Wikipedia

Etxarren (Girgillao)

Girgillaoko kontzejua, Nafarroa Garaian
Artikulu hau Girgillaoko herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Etxarren».

Etxarren[1][a] —edo, izen bereko beste herrietatik bereizteko, Etxarren Girgillao—[b] (izarbeibarreraz: Etxarrentxulo) Mañeruibarreko Girgillao udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Izarbeibar-Novenera eskualdean.

Etxarren
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko ikuspegia errepidetik


Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaIzarbeibar-Novenera
UdalerriaGirgillao
Administrazioa
Motakontzeju
Izen ofiziala Echarren de Guirguillano
Burua
(2019-2023)		Javier Yoldi Lopez de San Román
(kontzejuburua)
Posta kodea31291
Herritarraetxarrendar, etxarrentxuloar
Geografia
Koordenatuak42°43′28″N 1°52′41″W / 42.72454°N 1.87793°W / 42.72454; -1.87793
Azalera5,50 km²
Garaiera554 metro
Distantzia34,9 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria33 (2021:  −1)
Dentsitatea6,51 bizt/km²
Etxarren

2021 urtean 33 biztanle zituen.

Girgillao udalerriko udalburua da. Bertako biztanleak etxarrendarrak (izarbeibarreraz: etxarrentxuloarrak) dira.

Izena aldatu

Etxarren edo Etxarrentxulo toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Charren (1236)
  • Echarren (1257)
  • Echarrin (1280)
  • Echarrin (1350)
  • Echarren (1366)
  • Echarri (1534)
  • Echarri cabe Guirgui (1587)
  • Echarren (1802)
  • Etxarrentzulo (1989)
  • Etxarren (1999)

Etimologia aldatu

Etxarren izenak, beste Etxarrenek bezala, "beheko aldea" edo "etxeen azpian" esan nahi du. Etxa ("etxe" konposizioko aldaera) eta -barren ("beheko aldea") konposizioetatik dator. Mikel Belaskok dio normala dela, toponimian bereziki, hitz konposatuetan -b- galtzea.

Ezaugarriak aldatu

Armarria aldatu

Etxarrengo armarriak Girgillao udalerriko armarria da, eta honako blasoi hau du:[3]

« Hondo hori batez eta aurrean zuhaitz berde batez osatuta dago. »

Geografia aldatu

Etxarren Mañeruibarreko herri bat da, Girgillao udalerrian eta Izarbeibar-Novenera eskualdean.

Inguru naturala eta kokapena aldatu

Girgillao udalerria Nafarroa erdialdean dago, Lizarrako merindadearen ipar-ekialdean, Iruñeko merindadearen mugan, eta Nafarroako hiriburutik 32 kilometrora.

Klima eta landaredia aldatu

Girgillaok klima mediterraniarra dauka orokorrean (udalerriko gunerik altuenetan azpimediterraniarra da prezipitazioak ugariagoak eta tenperatura hotzagoa delako). Urteko batez besteko tenperatura 12 gradu ingurukoa da eta prezipitazioak 600 eta 1.000mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 90 izaten dira (mendialdean 120 edo gehiago izan daitezke).

Udalerriko jatorrizko landarediaren gehiena galdu den arren, oraindik ere arte eta haritz bakanen batzuk geratzen dira herrigunearen inguruko mendietan.

Estazio meteorologikoa aldatu

Girgillaon ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]

      Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.5 24.0 26.5 29.0 36.5 40.0 41.5 43.0 38.0 32.0 27.0 21.0 43.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 9.7 11.6 15.4 17.0 21.8 26.6 29.6 29.6 25.3 19.6 13.3 9.9 19.1
Batez besteko tenperatura (ºC) 5.4 6.4 9.6 11.5 15.6 19.8 22.5 22.6 19.1 14.4 9.0 5.9 13.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 1.1 1.3 3.8 5.9 9.3 13.0 15.5 15.6 12.8 9.1 4.6 1.8 7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -7.0 -10.0 -8.5 -3.0 -0.5 2.0 7.0 5.0 3.0 -0.5 -6.5 -10.0 -10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 44.2 38.7 51.6 59.5 53.1 45.6 27.0 26.3 38.6 60.3 55.4 57.2 547.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 39.0 29.0 33.6 62.0 42.2 38.5 33.0 85.0 61.5 46.0 59.0 39.0 85.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 11.6 10.3 8.8 11.2 11.1 7.2 5.4 4.9 7.8 10.5 11.5 12.8 113.0
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.3 1.4 0.9 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 1.2 5.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia aldatu

Jerusalemgo San Joan Ospitalekoek eta Irantzuko monasterioak XIII. mendetik izan zituzten lursailak; Gil Bidaurre handikiak ere izan zituen, 1276ko gerra zibilaren ondoren Nafar Koroak konfiskatu zizkionak.

1268ko Rediezmoaren Liburuan Argiñarizibarrean inskribatuta agertzen da.

Etxarrengo bizilagunek aukeratzen zuten justizia arrunta. Herria Mañeruibarrekoa zen. 1847an Etxarrenek kartzela eta eskola zituen: bere maisuak 70 gari-lapurreta jasotzen zituen, eta zortzi dukat, sakristaua izateaz gain. Orondaingo pinudia Elioko markesarena zen garai hartan. XIX. mendearen lehen erdiko administrazio-erreformarekin, Girgillao udalerrian sartu zen, udalerri independente izan zen aldi labur baten ondoren.

Demografia aldatu

2021 urteko erroldaren arabera 33 biztanle zituen Etxarrenek.[6]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
53 53 53 53 46 50 43 36 34 34 33 45 37 34 32 33 30 34 34 36 34
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Politika aldatu

Etxarrengo kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Jose Javier Yoldi López de San Román da.

Kontzejua aldatu

Etxarrengo kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Jose Javier Yoldi López de San Román da.

Kontzejuburuak aldatu

2011tik, Etxarrenek 2 kontzejuburu izan ditu:

Kontzejuburu Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera
- 2011 2015
Iñaki Salvador Lazkoz 2015 2019
Jose Javier Yoldi López de San Román 2019 jardunean

Kultura aldatu

Euskara aldatu

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Girgillao sailkatu zituen hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.[7]

Koldo Zuazok, 2010ean, Girgillao ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Oltzako hizkeran. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Mañeruibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Girgillao eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2010ko erroldaren arabera, herritarren %9,57k zekien euskaraz hitz egiten eta 2018n % 8,70k.

Jaiak aldatu

  • Mañeruibarreko eguna, maiatzaren azken asteburuan

Ondasun nabarmenak aldatu

Oharrak aldatu

  1. ↑ /et͡ʃáren/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban
  2. ↑ /et͡ʃáren giɾɣ̞iʎá.o/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. ↑ «Etxarren - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Estella. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0040-3. PMC 932583344. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  4. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Gares» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  5. ↑ Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  6. ↑ «Etxarren» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  7. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  8. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Etxarren_(Girgillao)&oldid=9259280"(e)tik eskuratuta