Espainiako enbaxada Guatemalan erretzea

1980ko urtarrilaren 31an, osteguna, Guatemalako Poliziak ―Fernando Romeo Lucas-García (1924-2006) diktadorearen aginduz― Espainiak Guatemalan duen enbaxada setiatu, erre eta inbaditu zuen. 37 lagun hil zituzten fosforo zuriarekin.

Espainiako enbaxada Guatemalan erretzea
MotaEstatu terrorismo
Data1980ko urtarrilaren 31
Kokalekuembassy of Spain in Guatemala (en) Itzuli
HerrialdeaGuatemala
Pertsona hilak37

Testuingurua aldatu

 
Franja Transversal del Norte delakoa gorri kolorez, inguru honetan petrolioa aurkitu zen 1970eko hamarkadan.[1]

Fernando Romeo Lucas Garcíaren diktadurapean bizi baldintza gogorrez gain errepresio handia pairatu zuen Quiché departamentuak, hori salatzeko Nekazarien Batasuneko Batzordeak (CUC) eta gizarte mugimendu desberdinek, langileak, kristauak eta Robin García Ikasle Fronteko kideak mobiliziazioetara deitu zuten.

Lucas García jeneralak interes ekonomikoak zituen Iparraldean, Fray Bartolomé de las Casasen lurren jabe zen (Alta Verapaz) eta Shenandoah Oil-en, Ixcán, (Quiché) petrolioa ikertzen ari zen konpainiako bazkidea baitzen. [2]

Máximo Cajal López enbaxadoreak (1935-2014) El Quiché departamendua bisitatu zuen, Nekazarien Batasunerako Batzordeko (CUC) ordezkariekin [3] eta Gustavo Meoño gerrillari buruzagiarekin bildu zen, Pobreen Guerrilla Armatuaren (EGP) kidea.[4] ¡Saber quién puso fuego ahí! (2000) liburuan, Felipe González-en hitzaurrea zuena, [5] Quiché-ra egindako bisitak apaiz espainiarrak bisitatzeko helburua zuela esan zuen ordea. 2005ean, Espainiako El País egunkariak Cajal-en gogoeta bat argitaratu zuen.[6]

Gertaera aldatu

Ustez, Kultura Hispaniar Institutuaren ospakizun bat antolatze aldera 1980ko urtarrilaren 31ko eguerdian Eduardo Cáceres Lehnhoff (Guatemalako presidenteorde ohia), Adolfo Molina Orantes (Atzerri ministro ohia eta Hagako Nazioarteko Justizia Auzitegiko kidea) eta Mario Aguirre Godoy (Guatemaliako jurista) Espainiako enbaxadan bilduak ziren Máximo Cajal López Enbaxadorearen eskariz.

30 lagun sartu ziren enbaxada okupatzera, haien artean USAC-eko ikasleak eta Quiché-ko nekazariak, Guatemalako ipar-mendebaldean gertatzen ari ziren sarraskietan Espainiaren esku-hartzea eskatzeko.[7] Garaiko Gobernuak esan zuen eta sarraskiaren epaiketan frogatutzat geratu zen, Cajal enbaxadoreak okupazioa emango zelaren berri bazuela.[8] Ondoren, Guatemalako segurtasun indarrek enbaxada setiatu eta indarrez sartu ziren espainiar lurralde subiranoa inbadituz. Eraikinaren bigarren solairuko gela batean errefuxiatu ziren guztiak eta bertan hasi zen sutea, ustez segurtasun indarrek fosforo zuria jaurti zuten.[9] Espainiako prentsak polizia baten argazkiak argitaratu zituen su-jaurtigailu batekin[10], hainbat biktima tirokatu zirela baieztatu zuten lekukoek eta peritu frogek. Guatemalako Gurutze Gorriari atxikitako Odette Arzú lekukoaren arabera, biktima gehienak gerritik gora erre zituzten.[3] Larrialdi zerbitzuei eraikinean sartzea eragotzi zitzaien sua bere kabuz itzali arte.[3] Adolfo Molina Sierra, Adolfo Molina Orantesen semea, gertaeren lekuko izan zen ere.

37 hildako egon ziren, hiruk lortu zuten sarraskitik irtetea: Máximo Cajal López enbaxadoreak, Mario Aguirre Godoy abokatua eta Gregorio Yujá Xoná nekazari manifestariak. Gau hartan, Yujá Xoná Herrera Llerandi ospitaletik bahitu eta torturatu zuten; bere gorpua San Carlos Unibertsitateko errektoretzaren aurrean bota zuten, eta lepotik zintzilik zegoen kartel bat zeukan "Cajal, komunista, berdin gertatuko zaizu". Cajal enbaxadorea Costa Ricako enbaxadari esker ihes egin eta herrialdetik atera zen gau horretan. Estatu Batuetako enbaxadorearen etxean aterpea eskatu zuen, non eraso bat jasan zuten eraikinaren kontra balak jaurtitzean. Biktimen ehorzketa egunean Gustavo Adolfo Hernández eta Jesús España ikasleak hil zituzten.

 
Adolfo Molina Orantes (1915-1980), sarraskian hil zena.

Hildakoak aldatu

Enbaxadako sarraskian hil zirenen izen batzuk hauek dira:

  • Eduardo Cáceres Lehnhoff: Guatemalako presidenteorde ohia eta Guatemalako Kultura Hispanoaren Institutuko kidea.
  • Adolfo Molina Orantes: Kanpo Arazoetako ministro ohia, Guatemalako Kultura Hispanikoaren Institutuko presidente ohia eta Madrilgo Kultura Hispanikoaren Institutuko ohorezko kidea (egungo AECID).

Enbaxadako beste hildako batzuk hauek izan ziren: [11]

Biktimen zerrenda
Izena Taldea jatorriko herria Jatorrizko herrialdea
Juan Chic Hernandez Ixil eta Kiche baserritarrak Macalajau, Uspantan Guatemala
Vicente Menchú [a] Chimel, Uspantan
Gabina Moran Chupe San Pablo El Baldio, Uspantan
Maria Pinula Lux Chimel, Uspantan
Regina Pol Juy Chimel, Uspantan
Maria Ramirez Anay Chajul
María Ramírez Anay (aurrekoaren arreba) Chajul
Matthew Sic Chen Chimel, Uspantan
Mateo Sis San Pablo El Baldio, Uspantan
John Thomas Lux Chimel, Uspantan
Francisco Tum Castro Los Platanos, Uspantan
Gaspar Vivi Chajul
Juan Us Chic Chimel, Uspantan
Jose Angel Xona Gomez San Pablo El Baldio, Uspantan
Juan Lopez Yac Macalajau, Uspantan
Gregorio Yujá Xoná San Pablo El Baldio, Uspantan
Mateo Lopez Calvo Nekazarien Batasun Batzordeko (CUC) kideak Santa Cruz del Quiche
John Joseph Yos Santa Lucia Cotzumalguapa ( Escuintla )
Francisco Chen Tecu Rabinal ( Behe Verapaz )
Salomon Tabico Zapeta Santa Cruz del Quiche
Edgar Rodolfo Negreros Straube San Carlos Unibertsitateko ikasleak,
Robin García Ikasleen Fronteko (FERG) kideak
Guatemala hiria
Leopold Pineda
Luis Antonio Ramirez Paz
Sonia Magali Welches Hernandez
Lucrezia Anleu Espainiako Enbaxadako funtzionario eta langileak Ezezaguna
Lucrecia de Aviles
Mary de Barillas
Nora Mena Aceituno
Miriam Rodriguez
Jaime Ruiz del Árbol[12] Espainia
Luis Felipe Saenz Martinez
Maria Teresa Villa de Santa Fe
Felipe Antonio Garcia Rac Guatemalako Langileen Federazioa FTG La Verbena, 7. gunea (Guatemala Hiriko auzoa) Guatemala
Trinidad Gomez Hernandez Egoiliarren Koordinakundeko CDP

Harreman diplomatikoak apurtu eta berrestea aldatu

Behin enbaxadorea Guatemalatik alde egin zuela, Espainiako Gobernuak harreman diplomatikoak hautsi zituen Guatemalarekin. Hilabete geroago, Roberto Mertins Murúa Rafael Landívar Unibertsitateko irakasle eta Guatemalako Kultura Hispanikoko Institutuko (CCE/G) zuzendaria hil zuten, 55 tiro jaso zituen ―gaur egun Guatemalako Espainiako Kultur Zentroa (CCE)― [13] Espainiako Telebistan agintari militarren jarrera kritikatu zuen.

1984ko irailaren 22an Bogotan sinatutako itun batekin berriro normalizatu zen harreman diplomatikoa.

1996ko martxoan, Eduardo Stein, Álvaro Arzú presidentearen Kanpo Arazoetako ministroak Espainia bisitatu zuen ofizialki eta Espainiako Gobernuari eta herritarrei "barkamen publikoa" eskatu zien "ekintza lotsagarriagatik", Espainiako enbaxadaren aurkako erasoa horrela deskribatu zuen:

«Nazioarteko zuzenbidearen urraketa ez ezik, Guatemalako historiako pasarte ilunenetako bat»

Steinek aitortu zuen pertsonalki "lotsatuta" sentitu zela horrelako ekintza basatiengatik eta Máximo Cajal enbaxadorearen aurkako kanpaina maltzur eta faltsuagatik, 2014an Yago Pico de Coaña garaiko Guatemalako Espainiako enbaxadoreak jakinarazi zuenez.[14] 1998ko otsailaren 3an, Guatemalako Kongresuak aho batez adostu zuen:

«1980an nekazari talde batek ontzat eman zituela pobrezia eta muturreko pobreziaren artean nahasten diren guatemaltar gehienen sufrimenduak, beharrak eta eskaerak, hartuz. Espainiako enbaxadaren gainetik, mundua euren egoeraz jabetzeko helburu bakarrarekin».[15]

Epaiketa aldatu

2014ko urriaren 1ean, Guatemala Hirian, Pedro García Arredondo Polizia Nazionaleko buru ohiaren aurkako epaiketa hasi zen Arrisku Handiko B Lehen Epaitegian, 37 pertsona hiltzeagatik. Rigoberta Menchú Bakearen Nobel saridunak, gertaera honetan aita eta lehengusu bat galdu zituenak, prozesuan deklaratu zuen, eta auzi-jartzaile gisa ere parte hartu zuen.[16] Arredondoren defentsak ziurtatu zuen bere ordezkariak ez zuela inor ateratzea eragotzi; gainera, "alboko-kalteak" egotea ohikoa zela argudiatu zuen.[17]

Arredondok egun desagertu den Polizia Nazionalaren komando bat zuzentzen zuen eta, Fiskaltzak egindako ikerketen arabera, bera izan zen nekazari eta ikasle taldea zegoen enbaxada erretzeko agindua eman zuena.[17]

Guatemalako fiskaltzak, biktima bakoitzeko hogeita hamar urteko espetxe zigorra eskatu zuen gehi beste 80 urte, bi hilketa saiakera delitugatik.[17]

Aho batez, Irma Jeannette Valdés, Sara Yoc Yoc eta María Eugenia Castellanos epaileek adierazi zuten García Arredondok nagusien aginduak bete zituela, eta horren ondorio izan zirela 37 hildakoak, 1980ko urtarrilaren 31n. 2015eko urtarrilaren 20an Auzitegi Goreneko Audientzia Aretoan irakurri zuten Auzitegiaren ebazpena eta García Arredondori berrogei urteko espetxe zigorra ezarri zioten enbaxada erretzeagatik eta beste berrogeita hamar unibertsitateko bi ikasleren heriotzagatik.[18]

Frogatutzat eman zen:

  • Egoitza diplomatikoa Quiché departamenduan Armadaren eta Poliziaren gehiegikeriak modu baketsuan salatu zituzten nekazariek hartu zutela.[18]
  • García Arredondok zuzendutako ehun eta berrogeita hamar poliziek enbaxadan operazio bat egiteko kontzentratuta zeudela, eta manifestariak ateratzea zela agindua.
  • Poliziak ez zuen negoziatzeko interesik, enbaxadako okupatzaileak atera nahi zituela.
  • Enbaxada indarrez hartu eta enbaxadorearen baimenik gabe sartu zirela segurtasun indarrek.
  • García Arredondok bazekiela zer gertatuko zen.[18]
  • Sua ez zen egoitza diplomatikora sartu ziren nekazariak inmolatzeko plan baten ondorioz sortu.
  • Gertakaria gertatu eta bi egunera, nekazari biktimen hileta-prozesioan parte hartu zuten bi unibertsitate ikasle erail zituzten García Arredondoko arduradunen eskuetan.[18]
  • Máximo Cajal enbaxadoreak aldez aurretik zuela okupazioaren ezagutza.

Egiaztatu ezin izan zena:

  • Zergaitik bildu zituen bertan Guatemalako hainbat politikari garrantzitsu Máximo Cajal Espainiako enbaxadoreak.
  • Cajal enbaxadoreak nola lortu zuen enbaxadako sutik ihes egitea.[4]

Poliziaburu ohia 39 pertsonaren hilketagatik, biren hilketa saiakeragatik eta gizateriaren betebeharren aurkako krimenengatik epaitu zuten. [18]

Dokumentala aldatu

Erreferentziak aldatu

Bibliografia aldatu

Kanpo estekak aldatu


Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found