Emilio Salgari
Emilio Carlo Giuseppe Maria Salgari (Verona, Lonbardia-Venezia Erresuma, 1862ko abuztuaren 21a, Turin, Italiako Erresuma, 1911ko apirilaren 25a)[1], Emilio Salgari deituraz ezaguna, idazlea, itsasgizona eta kazetaria izan zen. Abentura-nobelak idatzi zituen batez ere, hainbat tokitan girotuak, hala nola Malaysian, Ozeano Barean, Antilletako itsasoan, Indiako oihanean, basamortuan eta Afrikako oihanean, Estatu Batuetako mendebaldean, Australiako oihanetan eta itsaso artikoetan. Milioika irakurleren irudimena elikatu zuten pertsonaiak sortu zituen; agian ezagunenak Sandokan pirata eta Kortsario Beltza izan ziren.
Bizitza aldatu
Emilio Salgari merkatari txikien familia batean jaio zen, Luigia Gradara eta Luigi Salgariren semean. 1878an, Veneziako «Paolo Sarpi» Errege Ontzi-institutu Teknikoan hasi zituen ikasketak, baina ez zuen kabotaje handiko kapitain-titulua lortu. Dirudienez, itsasgizon gisa ikasteko bidaia gutxi batzuk egin zituen ontzi eskola batean, eta gerora bidaia bat egin zuen, seguru asko bidaiari gisa, Italia Una merkataritza-ontzian. Ontzi hori hiru hilabetez ibili zen Adriatiko itsasoan, Brindisiko portuan atrakatu arte. Ez dago inolako ebidentziarik bidaia gehiago egin zituenik, nahiz eta autoreak berak hala dioen autobiografian, bere pertsonaia asko marinel gisa ezagutu zituen pertsona errealetan oinarrituta daudela esanez. Salgarik «kapitain» titulua ematen zion bere buruari, eta harekin obra batzuk ere sinatu zituen.
Familia aldatu
1892ko urtarrilean, Ida Peruzzi antzerki-aktorearekin ezkondu zen (Aida deitu zion beti, Verdiren heroina bezala), eta harekin lau seme-alaba izan zituen. Urte horretan bertan jaio zen ezkontzaren lehen alaba, Fátima, eta haren atzetik hiru gizon joan ziren: Nadir (1894), Romero (1898) eta Omar (1900). Horrek zor ugari ekarri zizkion idazleari, urte luzez oso zoriontsu bizi izan baitzen harekin. Salgariren bizitza pribatua lausotu egin zuten hainbat tragediak. Ida gaixotu egin zen 1903tik aurrera, eta Salgarik zorrekin zuen borroka ekonomikoa handitu egin zen bere faktura medikoekin. Izan ere, Salgarik ezin zuen ordaindu editorearentzat kontratu miserablea eta leoninoa zuelako. 1889an, bere buruaz beste egin zuen Salgariren aitak, eta familiako suizidio-kate ikaragarri bateko lehena izan zen, besteak beste, idazlearena (1911), Romero semearena (1931) eta Omar semearena (1963).
Literatura ibilbidea aldatu
Salgariren lehen argitalpena I selvaggi della Papuasia kontakizun laburra izan zen, 1883ko uztailetik aurrera Milango La Valigia egunkarian agertu zena. 1883an, La Nuova Arena egunkari berioniarrean, bere lehen eleberria, Tay-See, argitaratzen hasi zen. Ondoren, Dong-Giang arrosa izenburupean, argia bolumen independente gisa ikusi zuen. Urte bereko urrian La tigre della Malesia kaleratzen hasi zen, Sandokanen zikloaren hasierako eleberriaren lehen bertsioa. Geroago, Le tigri de Mompracem izenburupean argitaratuko zen, aldaketa batzuekin. Independenteki argitaratu zen lehen eleberria La favorita del Mahdi izan zen, 1887an.
Bere lanen arrakastari esker, La Nuova Arenan erredaktore-postua lortu zuen, 1893 arte. Orduan, gertakari bitxi bat gertatu zen: Giuseppe Biasioli kazetariak artikulu batean «morroi» deitu izanak mindu egin zuen, eta dueluan aurre egin zion. Ondorioz, Biasioli ospitaleratu egin behar izan zuten eta Salgarik sei hilabete eman zituen kartzelan.
1892an, idazleak Turinera eraman zuen egoitza, eta han Speirani argitaletxerako lan egin zuen, gazteentzako eleberrietan espezializatua.
Oso ezaguna zen arren, Salgarik ez zuen diru asko irabazi bere liburuetatik, eta beste batzuei eskatu zien ia bizitza osoan. 1898an, Donath editoreak Salgari konbentzitu zuen Genoara bizitzera joan zedin. Han, Giuseppe «Pipein» Gamba idazlanaren ilustratzaile nagusiarekin adiskidetu zen. 1900ean Turinera itzuli zen. Familiaren egoera ekonomikoa gero eta zailago bihurtu zen, nahiz eta Salgarik lan nekaezina egin zuen apaindura burges errespetagarria mantentzeko. 1907an Donathekin zuen kontratua bertan behera utzi eta Bemporad argitaletxerako lanean hasi zen. 1911n hil zen arte, hemeretzi nobela idatzi zituen. Gero eta arrakasta handiagoa izan zuen gazteen artean, eta zenbait eleberrik 100.000 aleko tiradak izan zituzten.Hala ere, desoreka psikikoak eta emaztearen eromenak, Collegnoko psikiatrikoan, Turindik gertu, sartu izanak, bere buruaz beste egitera eraman zuen. 1909an huts egin zuen saiakera baten ondoren, sabela aizto batekin ireki zen, Japoniako seppuku errituaren arabera, harakiri izenaz ezagunagoa 1911ko apirilaren 25ean. Hiru gutun idatzi zituen, Turingo egunkarietako seme-alabei, argitaratzaileei eta zuzendariei zuzenduak. Nahikoa adierazgarria da editoreentzako gutuna:
Zuei, nire azalarekin aberastu zaretenez, ni eta nire familia erdi-miseria jarraitu batean mantenduz, edo are olerrago, eskatu nahi dizuet, eman dizkizuedan irabazien ordain gisa, nire hileten gastuez arduratzeko. Agur bero bat, luma apurtuz. Emilio Salgari.
Bere buruaz beste egin zuenean, Emilio Salgarik marinelez janzten zuen, txanoduna, jaka iluna eta alkandora itxia lepoan: kapitainez janzten zen[2].
Obra aldatu
Idazle gisa egindako ibilbide emankorrean, Salgarik, Felice Pozzo biografoaren arabera, laurogeita lau eleberri eta zehaztu ezin diren ipuin-kopuru bat idatzi zituen. Gehienak leku exotikoetan girotutako abentura-eleberriak dira, nahiz eta zientzia-fikzioa ere landu zuen, Le meraviglie del Duemila eleberri ezohikoarekin. Espainian, nobela asko Saturnino Callejak argitaratu zituen, eta gero Gahek bi liburukitan banatu zituen, jatorrizkoak ez bezalako tituluekin. Adibidez: Le due tigri bi zatitan banatu zen: Los estranguladores eta Los dos rivales.
Salgari hil ondoren, nobelak ugaritu egin ziren, faltsuki esleituak; horietako asko semeek idatzi zituzten, Omarrek eta Nadirrek.
Salgariren eleberri batzuk elkarrekin lotuta daude, eta narrazio-ziklo luzeak osatzen dituzte, pertsonaia berberak protagonista dituztenak.
Malasiako piraten zikloa aldatu
Hamaika eleberriren ziklo honetako protagonista, Salgariren handiena, Sandokan pirata da, «Malaysiako tigrea» izenekoa (Malaysia Malaysiako hego-ekialdeko eskualdea da, Malaysiako, Indonesiako eta Filipinetako gaur egungo herrialdeena). Carlos Cuarteroni Fernández espainiar errege abenturazale espainiarrean oinarrituta, Borneoko printzea da Sandokan, britainiar kolonialismoak tronutik kendu zuena (aipatu beharrekoa da, abentura britainiarren narratibak bere politika kolonialista anbiguorik gabe gloratzen duela garai berean—ikus, adibidez, H. Rider Haggard-en lana—, Salgari bere eleberrien protagonista antikolonialista erresistente bat da). Britainiarrak —eta, batez ere, Sarawak-en «rajá zuria» deritzona, Borneon, James Brooke, benetan existitu zen pertsonaia— heroiaren etsai nagusiak dira, eta hark beste pertsonaia batzuen laguntza du, hala nola haren lagun anaiarena, Yáñez portugaldarra edo Sambigliong.
Zikloak bi narrazio-lerro nahasten ditu: Sandokan eta Yáñez (Mompracem-eko tigreak) protagonista dituena, eta Indian hasten den beste bat, Tremal-Naik indiarra eta Kammamuri maharatoa (Los misterios de la jungla negra) protagonista dituena, Jainkosa gurtzen duten thugi gaiztoen aurkako borrokan. Bi nobelak Los tigres de Malasia eleberrian elkartzen dira. Tremal-Naik eta Kammamuri Sandokan eta Yañezen lagun eta jarraitzaile sutsu bihurtzen dira.
Serieko emakumezko pertsonaia nagusia Sandokanen maitea da, Ingalaterrako lady Mariana Guillonk, Labuango perla izenekoa, eta haren amaiera tragikoak markatuko du heroiaren ondorengo bizitza. Maitasun-kontuetan zorte handiagoa du Yañezek, eta Assamen printze ezkontide bihurtu da Surama mahrajanierarekin duen ezkontzagatik.
Tituluak argitaratzeko ordena ez dator guztiz bat argumentuaren ordenarekin, Le tigri de Mompracem (1900) lanaren behin betiko bertsioa I pirati della Malesia (1896) lanaren ondoren argitaratu baitzen.
Serieko azken bi eleberriak autorea hil ondoren argitaratu ziren.
Lanak aldatu
Espainiako Salgariren lanen tituluei dagokienez, desordena eta nahasmena dago. Argitaletxe batzuek obrak laburbiltzen dituzte. Edo bi liburutan eleberri bat argitaratzen dute, liburuki bakoitza laburbilduta. Zerrenda honetan jatorrizko izenburuaren hitzez hitzeko itzulpena dago italieraz.
- Los tigres de Mompracem (Le tigri de Mompracem,1896). Bi liburukitan: Sandokán eta La mujer del pirata.
- Los misterios de la jungla negra (I misteri della jungla nera, 1895).
- Los piratas de la Malasia (I pirati della Malesia, 1896).
- Los dos tigres (Le due tigri, 1904). Bi liburukitan: Los estranguladores eta Los dos rivales.
- El rey del mar (Il re del mare, 1906). Bi liburukitan: Los tigres de la Malasia I eta Los tigres de Malasia II.
- A la conquista de un imperio (Alla conquista di un impero, 1907).
- La venganza de Sandokán (Sandokan alla riscossa, 1907).
- La reconquista de Mompracem (La riconquista del Mompracem, 1908).
- El falso brahmán (Il bramino dell'Assam, 1911).
- La caída de un imperio (La caduta di un impero, 1911).
- El desquite de Yáñez (La rivincita di Yanez, 1913).
Karibeko piraten zikloa aldatu
Bost eleberrik osatzen dute ziklo hau. Ekintza Karibe itsasoan garatu zen XVII. mendean, pirateriaren goren garaian. Protagonista nagusia Kortsario Beltza da, Emilio di Roccanegra, Ventimigliako jauna. Italiar noble horrek pirateria hartu du Wan Guld flamenkoaren aurkako mendeku-metodo gisa. Wan Guld Maracaiboko gobernadorea zen eta anaia zaharrena hil zuen. Hasieran, Kortsario Beltzak borroka egin zuen beste bi anaiekin, Kortsario Berdearekin eta Kortsario Gorriarekin, eta biak urkatu zituen aurkariak.
Corsario Beltza, Salgariren eleberrietan maiz gertatzen den bezala, Honorata de Wan Guld etsaiarekin maitemindu zen, eta harekin idilio labur bat izan zuen. Ezkontzaren emaitza Yolanda izan zen, hirugarren eleberriaren protagonista, Sarioren ordezkari ohi Morganekin batera. Azken bi tituluetan, Enrico di Ventimiglia (Enrique de Ventimiglia), Kortsario Gorriaren semea, izango da protagonista.
Lanak aldatu
- El Corsario Negro (Il Corsaro Nero, 1898). Bi liburukitan: El Corsario Negro eta La venganza.
- La reina de los Caribes (La regina dei Caraibi, 1901). Bi liburukitan: La reina de los Caribes eta Honorata de Wan Guld.
- Yolanda, la hija del Corsario Negro (Jolanda, la figlia del Corsaro Nero, 1905). Bi liburukitan: Yolanda, la hija del Corsario Negro eta Morgan.
- El hijo del Corsario Rojo (Il figlio del Corsaro Rosso, 1908).
- Los últimos filibusteros (Gli ultimi filibustieri, 1908.) Izenburu honekin ere aurki daiteke: Los últimos piratas.
Bermudetako piraten zikloa aldatu
Ziklo hau Amerikako independentzia-gerraren garaian girotuta dago, eta istorio honetako protagonistak Amerikako kortsarioak dira, Ingalaterrak kolonia amerikarrei ezarritako blokeo komertziala hausteko helburua zutenak. Bando amerikarrean William Mac-Lelan baroia, Cabeza de Piedra kontramaisua eta Petifoke gabikoa ditugu. Ingalaterrako bandoan Halifaxeko markesa dugu, William Mac-Lean baroiaren anaiordea. Hainbat taldetan borrokatzeaz gain, gizon horiek emakume beraren maitasunaren alde borrokatzen dira, Mary Wentworth.
Lanak aldatu
- Los corsarios de las Bermudas (I corsari delle Bermude, 1909).
- Dos abordajes (La crociera della Tuonante, 1910).
- Las extraordinarias aventuras de Cabeza de Piedra (Straordinarie avventure di Testa di Pietra, 1911).
Far West-eko abentura zikloa aldatu
Ziklo hau osatzen duten hiru nobelek Devandell koronelaren, Sakem Yallaren eta haren alaba Minnehaharen abenturak eta zoritxarrak jarraitzen dituzte, Sioux tribuak suntsitzen ari diren gizon zurien aurkako mendeku-bila.
Lanak aldatu
- En las fronteras del Far West (Sulle frontiere del Far-West, 1908).
- La cazadora de cabelleras (La scotennatrice, 1909).
- El exterminio de una tribu (Le selve ardenti,1910).
Beste ziklo batzuk aldatu
Ekaitz kapitaina aldatu
- El capitán Tormenta (Capitan Tempesta, 1905). Bi liburukitan: El capitán Tormenta eta El León de Damasco.
- El León de Damasco (Il leone di Damasco, 1910). Bi liburukitan: El hijo del León de Damasco eta La galera del Bajá.
Perlen Lorea aldatu
- Los horrores de las Filipinas (Le stragi delle Filippine, 1897). Hiru liburukitan: Los horrores de las Filipinas, Flor de las perlas eta Los cazadores de cabezas.
- La Flor de las Perlas (Il Fiore delle Perle, 1901).
Haizearen seme-alabak aldatu
- Los hijos del aire (I figli dell'aria, 1904). Bi liburukitan: La campana de plata eta Los hijos del aire.
- El rey del aire (Il re dell'aria, 1907).
Bi marinelak aldatu
- El tesoro del presidente del Paraguay (Il tesoro del presidente del Paraguay, 1894).
- El continente misterioso (Il continente misterioso, 1894).
Eleberri independenteak aldatu
Abenturak Afrikan aldatu
- La favorita del Mahdi (La favorita del Mahdi, 1887). Bi liburukitan: La favorita del Mahdi eta El profeta del Sudán.
- El rey de la montaña (Il re della montagna, 1895).
- Los dramas de la esclavitud (I drammi della schiavitù, 1896).
- La Costa de Marfil (La Costa d'Avorio, 1898).
- Le caverne dei diamanti, 1899. H. R. Haggard-en Salomon erregearen meatzeak eleberriaren moldaketa . Ez zen gaztelaniara itzuli.
- Las aventuras de un marinero en África (Le avventure di un marinaio in Africa, 1899).
- Los aventureros del mar (Gli scorridori del mare, 1900).
- La montaña de oro (La montagna d'oro, 1901). Beste izenburuak: El tren volador.
- La jirafa blanca (La giraffa bianca, 1902).
- Los bandidos del Sahara (I predoni del Sahara, 1903).
- En las llanuras de Argelia (Sull'Atlante,1907). Beste izenburuak: En las montañas del Atlas.
- Los bandidos del Rif (I briganti del Riff, 1911).
- Los bandidos del gran desierto (I predoni del gran deserto, 1911).
Abentura historikoak aldatu
- Las panteras de Argel (Le pantere di Algeri, 1903). Bi liburukitan: Las panteras de Argel eta El filtro de los califas.
- Las hijas de los faraones (Le figlie dei Faraoni, 1905). Bi liburukitan: Las hijas de los faraones eta El sacerdote de Phtah.
- Cartago en llamas (Cartagine in fiamme, 1908).Beste izenburuak: La destrucción de Cartago.
Abenturak Far West-ean aldatu
- El rey de la pradera (Il re della Prateria, 1896).
- Il figlio del cacciatore d'orsi (1899).
- Los mineros de Alaska (I minatori dell'Alaska, 1900).
- Aventuras entre los pieles rojas (Avventure fra le pellirosse, 1900).
- La Soberana del Campo de Oro (La Sovrana del Campo d'Oro, 1905). Bi liburukitan: La Soberana del Campo de Oro y El rey de los cangrejos.
Abenturak Errusian aldatu
- Los horrores de la Siberia (Gli orrori della Siberia, 1900).
- La heroína de Puerto Arturo (L'eroina di Port Arthur, 1904. Beste izenburuak: La naufragatrice).
- Las águilas de la estepa (Le aquile della steppa, 1907).
Abenturak Italian aldatu
- Los exploradores del Meloria (I naviganti della Meloria, 1902).
Abenturak Indian eta Txinan aldatu
- La cimitarra de Buda (La scimitarra di Budda, 1892).
- Los náufragos del Oregón (I naufragatori dell'Oregon, 1896).
- El capitán del Djumna (Il capitano della Djumna, 1897).
- La Montaña de Luz (La montagna di luce, 1902).
- Los estragos de la China (Le stragi della China, 1901. Beste izenburuak: Il sotterraneo della morte).
- En el mar de las perlas (Sul mare delle perle, 1903).
- La ciudad del rey leproso (La città del re lebbroso, 1904).
- La perla del Río Rojo (La gemma del fiume rosso, 1904).
- La perla roja (La perla sanguinosa, 1905). Bi liburukitan: La perla roja eta Los pescadores de perlas.
Abenturak Ozeanian aldatu
- Los Robinsones (I Robinson italiani, 1896).
- Los pescadores de Trepang (I pescatori di Trepang, 1896).
- El tesoro de la Montaña Azul (Il tesoro della montagna azzurra, 1907).
Abenturak Poloetan aldatu
- Al Polo Austral en velocípedo (Al Polo Australe in velocipede, 1895).
- En el país de los hielos (Nel paese dei ghiacci, 1896. Bi kontaketez osatuta: I naufraghi dello Spitzberg eta I cacciatori di foche della Baia di Baffin).
- Al Polo Norte (Al Polo Nord, 1898). Bi liburukitan: Al Polo Norte eta A bordo del «Taymir».
- La «Estrella Polar» en el Mar Ártico (La Stella Polare e il suo viaggio avventuroso, 1901. Beste izenburuak: Verso l'Artide con la Stella Polare).
- La estrella de la Araucania (La stella dell'Araucania, 1906).
- Un desafío en el Polo (Una sfida al Polo, 1909).
Abenturak itsasoan aldatu
- Los pescadores de ballenas (I pescatori di balene, 1894). Bi liburukitan: Los pescadores de ballenas eta Invierno en el Polo Norte.
- Un drama en el océano Pacífico (Un dramma nell'Oceano Pacífico, 1895).
- A través del Atlántico en globo (Attraverso l'Atlantico in pallone, 1896).
- Los náufragos del Liguria (I Robinson italiani, 1896). Bi liburukitan: Los náufragos del Liguria eta Devastaciones de los piratas.
- Los solitarios del océano (I solitari dell'Oceano, 1904). Bi liburukitan: Los solitarios del océano eta El estrecho de Torres.
Abenturak Hego Amerikan aldatu
- Dos mil leguas por debajo de América (Duemila leghe sotto l'America, 1888).Beste izenburuak: El tesoro de los incas.
- I naufraghi del Poplador (1895).
- La ciudad del oro (La città dell'Oro, 1898).
- La capitana del Yucatán (La capitana del Yucatán, 1899).
- El hombre de fuego (L'uomo di fuoco, 1904).
Ipuinak aldatu
- La rosa del Dong-Giang (La rosa del Dong-Giang, 1897). Beste izenburuak: Tay-See.
- Los cuentos marineros de Mastro Catrame (Le novelle marinaresche di Mastro Catrame, 1894). Beste izenburuak: El barco maldito.
- Le grandi pesche nei mari australi (1904).
- Cuentos de la Biblioteca Áurea (I racconti della bibliotechina aurea illustrata, 1900-1906).
- Storie rosse (1910).
Zientzia-fikzioa aldatu
- Las maravillas del 2000 (Le meraviglie del Duemila, 1907).
Autobiografia aldatu
- La bohemia italiana (La Bohème italiana, 1909).
Erreferentziak aldatu
- ↑ Gonzato, Silvino.. (2015). La tempestosa vita di capitan Salgari. Neri Pozza ISBN 978-88-545-0981-8. PMC 908155317. (Noiz kontsultatua: 2021-02-06).
- ↑ Salgari, Emilio. (1974). El Corsario Negro. Bruguera, 410 or..
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q309786
Multimedia: Emilio Salgari / Q309786
