Dualismo
Dualismoa monismoari kontrajarritako sistema filosofikoa da, aurkako bi izateen existentzian sinisten duena. Ezagunak dira, esate baterako, Zoroastroren eta Maniren (manikeismo) dotrinetan Ongiaren eta Gaizkiaren hastapen edo printzipioen arteko bateraezintasuna. Dualismo esaten diogu goien bi printzipio baieztatzen duen teoriari, bata ona dena, eta bestea txarra dena; hauen bidez munduaren sorrera eta eboluzioa azaltzen da. Teoria hau azaltzen da adibidez Yin Yang kontzeptuarekin.
Normalean doktrina dualistak ezaugarri hauek dituzte: Ona dena, argiarekin eta arima edo espirutuarekin identifikatzen da, eta txarra dena iluntasunarekin eta materiarekin identifikatzen da.
Dualismo teologikoa aldatu
Erlijio dualismoa antzinako herri askotan agertzen da, Txinan eta Egipton adibidez, baina bereziki Persian. Bere erlijioa, Zoroastrok bultzatu eta eraberritua K. a. VI. mendean. C.: ongiaren printzipio jainkotiar bat ezartzen du, Ormuz edo Ahura Mazda, eta gaizkiarena, Ahriman. Ondoren, dualismo formak daude orfismoan (K. a. VI. mende inguruan). C.), gnostizismoa (K. a. C), manikeismoa, doktrina gnostiko-manikeo prisziarra, eta Erdi Aroan, bogomilo, albigar eta kataroetan. Doktrina hauen artean eraginik handiena, Zoroastroren mazdeismoaren ondoren, manikeismoa izan zen.
Doktrina dualisten ezaugarri komunak aldatu
Oro har, doktrina dualistak bat datoz honako ezaugarri hauetan: ondasunaren printzipioa Argiarekin eta Espirituarekin identifikatzen da; Gaizkiaren printzipioa Ilunabarrekin eta Materiarekin, edo deabruarekin edo deabruarekin (manikeismoa). Materia, beraz, txarra da, eta gaizkiaren printzipioa; edo jainko onaz (Marcioren gnostizismoaz) bestelako batek sortua, edo deabruak, gaizkiaren printzipioak (Prisciliano), errigorista eta muturrekoa; edo, bestela, amore ematen dute saihestezinaren aurrean, eta erlaxazioa justifikatzen dute: ezin baitzaio aurre egin bekatu egitera makurtzen den gaizkiaren printzipioari, eta printzipio hori da, ez bekatuaren erantzule.
Eliza katolikoaren erreakzioa dualismoaren aurka aldatu
Doktrina katolikoaren ikuspegitik, dualismoaren sendotasunik eza honako enuntziatu hauek agerian geratuko litzateke:
- Jainkoa bakarra, mugagabea eta ahalguztiduna da.
- Gaizkiaren printzipioak ezin du Jainkoa izan eta ezin du Jainko bakarraren ahalmen infinitua mugatu.
- Dena Jainkoak sortua da, eta ona den aldetik.
- Existitzen den guztia ona da (Jainkoak sortu zituen gauza guztiak begiratu zituen eta onak zirela ikusi zuen: sorrera 1.4.7.10.12.18.21.25.31);
- Beraz, materia ere halakoa da (gainera, Berba haragitu egin zen; Gizakundea, kristautasunean, materiaren eta giza gorputzaren errebalorizazioa da manikeismoaren aurrean, eta doktrina baikorra).
Gezurtatzaile nagusiak aldatu
Dualismoa sakonago ezeztatu zuten autore nagusiak San Tomas Akinokoa eta San Agustin izan ziren. San Agustinek, bihurtu aurretik manikeo izan zenak, gero gaitzaren doktrina gabeziatzat jarri zion: dena Jainkoarengandik dator eta parte hartzen du, eta, izan behar duen heinean, ona da. Manikeoek, hasteko, galdetzen zuten: nondik dator gaitza? San Agustin konturatu zen planteamendu horrek gaizkiaren existentzia zerbait positibo bezala aurresuposatzen zuela eta horrela erantzun manikeoa behartzen zuela. Beste galdera bat ere lehenagokoa zela ulertu zuen: zer da gaizkia?[1] Akinoko Santo Tomasek dualismoari aurre egin zion albigoar eran, antzeko argudioak erabiliz. Bere pentsamenduaren multzoa, ordea, eraginkorragoa da dualismoaren aurka, materiari gizakiaren osaeran eta ezagutzan ematen dion garrantziagatik, Aristotelesi jarraiki.
Motak aldatu
Lau dualismo mota daude:
- Platonen dualismoa: Platonen ustez, arima hilezkorra eta materialgabea da, gorputza aldiz, materiala eta hilkorra. Honen funtzio nagusia jakintza da. Arima, gorputzarekin elkartu baino lehenagotik zegoen, beraz, gizakia arima da. Arima da gorputzari bizia eta mugimendua ematen diona.
- Hilemorfismoa: Materiak (hyle) forma (morphe) hartu behar du, hortik dator Aristotelesen teoriaren izena. Aristotelesn ustez, arima eta gorputza ezin dira banatu, bata bestearen osagarria da, hau da, gorputza gizakiaren oinarri materiala da eta arima forma substantziala. Aristotelesen dualismoa berezia da, bi printzipio ditugula dio baina horiek irudimenean bakarrik banandu daitezke, errealitatean beti daude batuta.
- Dualismo cartesiarra: René Descartes filosofoak sortu zuen eta errenazimenduko ezagutza zientifikoak, eta giza arrazoimenean sinesten zuen. Descartesek hau adierazi nahi zuen: gizakia, bi substantzia desberdinek bat egitean osatzen da. Alde batetik gorputza, substantzia zabala da eta bestetik arima, substantzia pentsatzailea.
- Dualismo interakzionista: John C. Eccles neuro-fisiologoak sortu zuen XX. mendean. Honentzat gogoa eta garuna bi errealitate desberdin dira. Arima autokontzientea da, hau gabe ezin dugu azaldu hainbat gertakari. Garuna ez da nahikoa gertaera mentalak nola gertatzen diren azaltzeko. Ecclesek zioenez, alderdi fisikoaren eta mentalaren arteko interakzioa garun azalean gertatzen da.
Erreferentziak aldatu
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ De Natura Boni Contra Maniqueos. .
