Carl Størmer
Frederik Carl Mülertz Størmer (Skien, 1874ko irailaren 3a; Oslo, 1957ko abuztuaren 13a, bere abizena Störmer bezala agertzen dena), geofisikari eta matematikari norvegiarra izan zen, aurora polarren aditua.
| Carl Størmer | |
|---|---|
.jpg) | |
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | Fredrik Carl Mülertz Størmer |
| Jaiotza | Skien, 1874ko irailaren 3a |
| Herrialdea |  Norvegia |
| Heriotza | Oslo, 1957ko abuztuaren 13a (82 urte) |
| Familia | |
| Seme-alabak | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Göttingengo Unibertsitatea 1902) Osloko Unibertsitatea (1892 - 1897) Parisko Unibertsitatea (1898 - 1900) |
| Hezkuntza-maila | katedraduna |
| Hizkuntzak | norvegiera |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | matematikaria, fisikaria, astronomoa, unibertsitateko irakaslea eta botanikaria |
| Lantokia(k) | Oslo |
| Enplegatzailea(k) | Osloko Unibertsitatea (1902 - 1946) |
| Lan nabarmenak | ikusi
|
| Jasotako sariak | |
| Kidetza | Norvegiako Zientzia eta Letren Akademia Royal Society Frantziako Zientzien Akademia Suediako Zientzien Errege Akademia Zientzien Errusiar Akademia |
Biografia aldatu
Bizitza pertsonala aldatu
Carl Størmer Henrietta Mülertz-en eta Georg Ludvig Stormerren seme bakarra zen. Bere aita farmazia-kimikaria zen eta Carl jaio zenean Skienen lanean ari zen, baina geroago familia Oslora joan zen bizitzera. [1]
Txikitatik, hasiera batean natur zientzietan, oro har, astronomian, fisikan, kimikan, geologian, meteorologian eta botanikan interesatu zen. 16 urterekin, azkenean, bere interesak matematika hutsean kontzentratu zituen. [2]
1900ean Ada Clausonekin ezkondu zen, eta harekin bost seme-alaba izan zituen. [2]
Ibilbide akademikoa eta ekarpen zientifikoa aldatu
1892an Christianiako Unibertsitatean hasi zituen ikasketak (gaur egun Osloko Unibertsitatean). Ikasle gisa lehen urtea egiten ari zela, bere lehen argitalpena (serie trigonometrikoen baturari buruzko lana) argitaratu zuen eta lizentziatu baino lehen zazpi artikulu matematiko argitaratu zituen, arlo botanikoko artikulu labur batzuez gain. [1]
1903tik 1946ra Cristianiako Unibertsitatean (gaur egun Osloko Unibertsitatea) matematika puruko irakaslea izan zen, 1918an sortutako Norvegiako Matematika Elkarteko lehen presidentea izanik.
Oslon irakasten hasi zen urte berean, Kristian Birkeland fisikari eta asmatzailearekin harremanetan jarri zen, garai hartan unibertsitatean ere irakasten ari zena. Birkelandek eremu magnetikoetan izpi katodoen mugimenduei buruz egiten ari zen esperimentu sorta bat erakutsi zion. Esperimentu horiek, batez ere esfera magnetizatu baten edo dipolo magnetiko baten eremuan egindakoak, halako neurri batean liluratu zuten Størmer, non matematika puruaren eremua alde batera utzi eta bere interesa auroren azterketara bideratu baitzuen. [2]
-
Aurora polar bat Alaskan -
Aurora austral bat -
1905ean Acta Mathematica-ren koeditorea izan bazen ere, urte horretan bertan egin zuen argitalpen bakarra Sophus Lie matematikari norvegiarrak egindako lan zientifikoen deskribapena izan zen. [2]
Horren ordez, Lurraren eremu magnetikoko elektroien bideei buruzko hiru artikulu argitaratu zituen eta Paul Ulrich Villard-en orbita horiei buruzko esperimentuak komentatu zituen. Lan hauek gai horiei buruz argitaratutako lehen txangoak dira, handik aurrera bere lan zabalaren ardatza izango zena. [2]
Hala ere, bere ikerketaren lehen erakusketa zabala bi urte beranduago izan zen, Genevako Archives des Sciences Physiques et Naturelles aldizkarian argitaratu zituen artikulu sorta batean (frantsesez). Jakinarazi zuten aurkikuntza nagusia "dipolo magnetiko egonkor baten eremuaren eraginean soilik mugitzen den partikula kargatu baten mugimendu-ekuazioen lehen integralak aurkitu zituela" da. [2] Lehen integral hauek ibilbideen izaerari buruzko inferentzia baliotsuak ahalbidetu zizkion, baina soluzio osoek integrazio numerikoa beharko lukete, beraz, hainbat urte eman zituen kalkulu konplexuak egiten eta horiek antolatzen, orbita ugari aurkituz. [2]
Gai honi buruz argitaratu zituen lanak bere ekoizpen zientifikoaren zati nabarmena izan ziren, eta 48 artikulu bildu zituen hainbat hizkuntzatan. [2]
Størmerrek aurora polarren fenomenoen teoria matematiko bat garatu zuen. Verlet-Störmer metodoak —Elkarri eragiten dioten partikulen mugimenduaren ekuazio newtoniarren zenbakizko integraziorako— bere izena eta Loup Verleten izena dutu.
1936an Osloko Matematikarien Nazioarteko Biltzarraren osoko bilkuran (Programme for the Quantitative Discussion of Electron Orbits in the Field of a Magnetic Dipole, with Application to Cosmic Rays and Kindred Phenomena) aurkeztu zuen eta 1924an aurkeztu zuen bere teoria Toronton egindako biltzarrean (Modern Norwegian Researches on the Aurora Borealis).
Størmer Errusiako Zientzien Akademiako kidea izan zen, 1918tik "kide korrespontsala" eta 1934tik "ohorezkoa". [3]
Lanak aldatu
- The Polar Aurora (1955)
Sariak eta ohoreak aldatu
Elkarte zientifiko ezberdinetako kide hautatua izateaz gain, besteak beste, Eskandinaviako hainbatez gain, Londresko Errege Elkartea, Frantziako Zientzien Akademia eta Errusiako Akademia, doktore honoris causa titulua ere eman zioten. Oxford, Kopenhage eta Pariseko unibertsitateetan. 1922an Parisko Zientzia Akademiak Janssen domina eman zion. Bere meritu akademikoak aintzat hartuta, 1936an Oslon ospatu zen Matematika Nazioarteko Biltzarraren buru izan zen.
Inoiz ez zuen Nobel Saria irabazi, nahiz eta 1915 eta 1934 artean zazpi aldiz izendatu zuten sei urte ezberdinetan. Baina Suediako Zientzien Errege Akademiak beste hautagai batzuen alde egin zuen. [4]
Eponimia aldatu
- Störmer ilargi-kraterrak izena du bere oroimenez.
- Størmer-en zenbakiak bere izena darama.
- Størmerfjellet mendiak, Svalbard artxipelagoan dagoena, bere omenez du izena.
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F.. MacTutor History of Mathematics archive. University of St Andrews..
- ↑ a b c d e f g h Chapman, S.. (1958). «Fredrik Carl Mülertz Störmer. 1874-1957» Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society 4: 257-279..
- ↑ Miembros extranjeros de la Academia de Ciencias de Rusia desde 1724 - Frederik Carl Mülertz Størmer. .
- ↑ «Nomination Database Carl Störmer» Nobelprize.org The Official Web Site of the Nobel Prize.
Kanpo esteakak aldatu
Datuak: Q858532
Multimedia: Carl Størmer / Q858532
