Biurrun
Biurrun[1][a] Euskal Herriko udalerri zaharra eta kontzeju bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 20,5 kilometrora. Altuera 499 eta 937 metro artekoa da, eta 13,74 km²-ko azalera hartzen du. 2020 urtean 175 biztanle zituen.
| Biurrun | |||
|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||
,_lauzazko_herri-seinalea.jpg) Herriko azulejuzko seinalea, karrika nagusian | |||
| |||
 | |||
| Kokapena | |||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | ||
| Eskualdea | Izarbeibar-Novenera | ||
| Udalerria | Biurrun-Olkotz | ||
| Administrazioa | |||
| Mota | kontzeju | ||
| Izen ofiziala |  Biurrun | ||
| Burua (2019-2023) | Oscar Lizarraga Ciga (kontzejuburua) | ||
| Posta kodea | 31398 | ||
| Herritarra | biurrundar | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 42°41′33″N 1°40′45″W / 42.6925°N 1.6792°W | ||
| Azalera | 13,74 km² | ||
| Garaiera | 600 metro | ||
| Distantzia | 20,5 km (Iruñetik) | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 175 (2020:  10) | ||
Bertako biztanleak biurrundarrak dira.
1929tik Biurrun-Olkotz udalerrian dago, ondoko Olkotz kontzejuarekin batera.
Izena aldatu
Biurrun toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Biurrun
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Byurrun (1098)
- Biurri (1210)
- Biurrun (1226)
- Bihurrun (1272)
- Uirrun (1330)
- Biurun (1345)
- Biurrun (1366)
- Biurrun (1534)
- Biurrun (1795)
- Viurrun (1829)
- Biurrun (1974)
Etimologia aldatu
Mikel Belaskok dioenez, bere esanahia euskaratik dator, bi(h)ur ("okertua") eta "un(e)" ("lekua") esamoldeetatik, hain zuzen ere. Hala ere, adierazi du zaila dela itzulpena aipatutako osagaietatik abiatuta zehaztea. Bestalde, Arturo Kanpionek uste du litekeena dela toponimian erabiltzea, bide baten "angelu", "bihurgune", "ibar txiki".
Ezaugarriak aldatu
Armarria aldatu
Biurrungo armarriak honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo gorri batez eta aurrean bere kolorezko mahatsondo bat dago. Gainean, urrzko gurutze bat. | » |
Bandera aldatu
Biurrungo banderak Biurrungo armarria dauka hondo gorri baten gainean.
Geografia aldatu
Biurrun Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Izarbeibar ibarrean eta Biurrun-Olkotz udalerrian.
Ingurune naturala eta kokapena aldatu
Herria Nafarroa erdialdean kokatzen da, Iruñerriko gune-metropolitarreko hegoaldeko lehen ibarrean. Herrira heltzeko Iruña eta Tutera arteko N-121 errepidea hartu behar da eta ondoren herrira heltzen den toki-errepidea.
Klima eta landaredia aldatu
Udalerriko klima mediterraneo kontinental motakoa da, eta urteko batez besteko balioak honako hauek dira: tenperatura, 12-14 Celsius gradu artekoa, eta prezipitazioak 500-800 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 70 izaten dira hegoaldean, eta 90 edo gehiago gunerik menditsuenetan.
Biurrunen ez da ia lehengo ameztien edo artadien arrastorik geratzen, baina gizakiak eragin aurretik udalerriaren zatirik handienean horiek ziren zuhaizti sarrienak. Gaur egun, bakandutako baso horietan, landaturiko pinu beltz austriarra da espezierik ugariena.
Estazio meteorologikoa aldatu
Biurrunen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
 Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.5 | 24.0 | 26.5 | 29.0 | 36.5 | 40.0 | 41.5 | 43.0 | 38.0 | 32.0 | 27.0 | 21.0 | 43.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.7 | 11.6 | 15.4 | 17.0 | 21.8 | 26.6 | 29.6 | 29.6 | 25.3 | 19.6 | 13.3 | 9.9 | 19.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.4 | 6.4 | 9.6 | 11.5 | 15.6 | 19.8 | 22.5 | 22.6 | 19.1 | 14.4 | 9.0 | 5.9 | 13.5 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.1 | 1.3 | 3.8 | 5.9 | 9.3 | 13.0 | 15.5 | 15.6 | 12.8 | 9.1 | 4.6 | 1.8 | 7.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -7.0 | -10.0 | -8.5 | -3.0 | -0.5 | 2.0 | 7.0 | 5.0 | 3.0 | -0.5 | -6.5 | -10.0 | -10.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 44.2 | 38.7 | 51.6 | 59.5 | 53.1 | 45.6 | 27.0 | 26.3 | 38.6 | 60.3 | 55.4 | 57.2 | 547.5 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 39.0 | 29.0 | 33.6 | 62.0 | 42.2 | 38.5 | 33.0 | 85.0 | 61.5 | 46.0 | 59.0 | 39.0 | 85.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 11.6 | 10.3 | 8.8 | 11.2 | 11.1 | 7.2 | 5.4 | 4.9 | 7.8 | 10.5 | 11.5 | 12.8 | 113.0 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.3 | 1.4 | 0.9 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.2 | 5.1 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia aldatu
XIII. mendetik eliza-jaurerria izan zen. Antso VII.a Azkarrak trukean eman bazuen ere, edo Joan eta Gil Bidaurrekoak 1218an, Jerusalemgo San Joanen Ospitalekoen jabetzara igaro zen laster. Lehenik Bargotaren enkarguari atxikia, badirudi enkargu propio labur baten erdigunea izan zela (1285-1287), geroago prioratoari lotuta geratzeko. Herritarrek, 1427an, 87 kahize gariko petxa bat eta 28 peoiren eskulana zor zioten Aginduari. XIV. mendearen amaieran Orreagako Santa Maria izeneko lursailak zituen. Hiribildua Izarbeibarreko zati izan zen, udalerri propioa izan zen arte 1846. urtean, eta, azkenean, Olkotzeko udalerriarekin bat egin zuen 1929. urtean.[6]
Demografia aldatu
 |
Atal hau hutsik dago, xehe-xehe edo osatu gabe. Zure laguntza ongi etorria da! |
2020 urteko erroldaren arabera 175 biztanle zituen Biurrunek.[7][8]
| 1842 | 1857 | 1860 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 316 | 375 | 392 | 363 | 346 | 364 | 407 | 340 | 410 | ? | ? | ? | 247 | ? | ? | ? | 156 | 179 | 184 |
Politika aldatu
Biurrungo kontzejua kontzejuburuak eta lau kontzejukidek osatzen dute. Egungo kontzejuburua Oscar Lizarraga Ciga da.
Kontzejua aldatu
Biurrungo kontzejua kontzejukidek eta kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Kontzejuburua Oscar Lizarraga Ciga da. Kontzejukideak 4 daude:
- Maria Luisa Serrano Echaves
- Jose Javier Otazu Loitegui
- Demetrio Ibañez Santesteban
- Jesus Iradier Perez
Kontzejuburuak aldatu
2011tik, Biurrunek 3 kontzejuburuak izan ditu:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| Miguel Barasoain Sobrino | 2011 | 2015 |
| Demetrio Ibañez Santesteban | 2015 | 2019 |
| Oscar Lizarraga Ciga | 2019 | jardunean |
Garraioa aldatu
Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 334 lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi. Herriak autobus geldialdi bakarra du zeharkarrikan Gareserantz eta Arrizabalagarantz.
|
Kultura aldatu
Euskara aldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Biurrun sailkatu zituen, Izarbeibarreko herri guztiekin, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.[9]
Koldo Zuazok, 2010ean, Biurrun ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[10]
Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da izarbeibarrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Orbaibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Biurrun-Olkotz eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %3,87k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 3,78 eta 2018n % 5,60k.
2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta eremu mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Biurrun-Olkotz) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.[11]
2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak Biurrun-Olkotz eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.
Ondasun nabarmenak aldatu
- Arrosarioko Andre Mariaren eliza, XIII. mendean eraikitako kristau eliza, gotiko estiloan.
Oharrak aldatu
Erreferentziak aldatu
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ «Biurrun - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Pamplona. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0276-7. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ Nafarroako Entziklopedia Handia | BIURRUN. (Noiz kontsultatua: 2023-01-06).
- ↑ «Biurrun» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ «Biurrun» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- ↑ Euskarakultur.com webguneko albistea.
