Bilboko gudua (1937)
Bilboko gudua 1937ko udaberrian Espainiako Gerra Zibilean izen bereko hiriburuan eginiko gudua izan zen. Errepublikaren Legutioko erasoak huts egin ondoren, apiril amaieran Eibar-Elgetako frontea hautsi eta eskuindar kolpisten hurrengo helburua Bilbo azpiratzea bihurtu zen.
| Bilboko gudua | |||
|---|---|---|---|
| Espainiako Gerra Zibila | |||
| Euskal Herriko frontea | |||
.svg) | |||
| Data | 1937ko udaberria | ||
| Lekua | Bilbo (Bizkaia) 43°15′N 2°55′W / 43.250°N 2.917°W | ||
| Koordenatuak | 43°15′N 2°55′W / 43.25°N 2.92°W | ||
| Emaitza | Frankisten garaipena | ||
| Gudulariak | |||
| |||
| Buruzagiak | |||
| |||
| Indarra | |||
| |||
| Galerak | |||
| |||
Hala ere, Bilboren kontrako mehatxua eta erasoak irailean bertan hasi ziren, Molaren abiazioaren bidez. Bitarte horretan, hiria Eusko Jaurlaritzaren egoitza bihurtu eta gerra giroan murgildu zen, errefuxiatu ugariren helmuga bilakatuta, baita tentsio handien topaleku ere. Bilboren galera azken euskal gotorlekuaren akabera izan zen, eta Iparraldeko frontearen erorketa iragarri zuen.
Aurrekariak aldatu
Bilbo zen Errepublikako Gobernuak Euskal Herriko mendebaldeko hiru lurraldeei (Bizkaia, Araba eta Gipuzkoa) emandako autonomia-erkidegoaren hiriburua, eta han zuen egoitza lehendabiziko Eusko Jaurlaritzak. Hiru lurraldeek autonomia lortu zutenerako, hasia zen dagoeneko estatu kolpea, 1936ko uztailaren 17 eta 18an hasitakoa.
1936ko irailean Eusko Jaurlaritzak Eusko Gudarostea sortu zuen, eta Errepublikaren alde borrokatzen ari ziren ideologietako batailoiak batu zituen. Gudarosteak Bizkaia eta mendebaldeko Gipuzkoa defenditu zituen,[1][2] Molak zuzendutako Tertzio Karlisten aurka. Irail horretan bertan, baina, 25ean, gerrako Bizkaiko hegazkinen lehen bonbardaketa erori zen Bilbo gainera, eta herritarren hilketa nabarmena eragin. Kolpisten kontrako haserrea eta samina sua bezala zabaldu ziren.
Gudariek tinko eutsi zioten etsaiari zazpi hilabetez, baina 1937ko udaberriaren hasieran, altxatutakoek Madril konkistatzeko asmoa alde batera utzi eta Bilbo bereganatzea bilakatu zen helburu nagusia. Saibigainen, Intxortetan, Bermeon eta Solluben garaitu ondoren, kolpistek Bilbo setiatu zuten. Mendebaldeko Bizkaia baino ez zitzaien geratu errepublikazaleei.
Bilboko Burdin Hesia aldatu
.jpg)
Bizkaia galtzea saihesteko asmotan, Eusko Jaurlaritzak Bilboko Burdin Hesia izeneko defentsa lerro estatikoa eraikitzeari ekin zion, Alberto Montaud Noguerol jeneralaren agindupean. Burdin Hesia 70 zentimetroko lodierako hormigoi indartuaz eginiko 180 bunkergunek osatuta zegoen. Argizagin oraindik ageri dira bunker horietako zenbait. Lubaki txikiak ere bazituzten, gehienetan bi lerrotan jarriak.
Burdin Hesiaren defentsa eraginkortasuna gero eta kritikatuagoa da. Mota horretako defentsa lerro estatikoa, Lehenengo Mundu Gerran Frantziako agintari militarrek erabili zuten, eta Europako armadetako estatu nagusi gehienen gustukoa zen garai hartan, baina dagoeneko defentsa sistema zaharkitua zen, orduan sortu berriak ziren hegazkin bidezko erasoei aurre egiteko ez baitzen aproposa.[3][4][5]
Gainera, Bilboko Burdin Hesia fetitxe modukoa izan zen: eusko gudariek uste osoa zuten menperaezina zela, eta frankistei aurre egin gabe atzera egin zuten, defendatzeko egokiagoak ziren hainbat posizio utzita, Burdin Hesian babes egokiagoa izango zutelakoan. Eusko Gudarosteko ofizial izandako Joseba Elosegik gogor kritikatu du Burdin Hesia egin izanak eusko armadari eragindako kaltea.[6]
Bilboren erortzea aldatu
Bilboko Burdin Hesia egiteko lanak zuzentzen aritu zen Alejandro Goikoetxea ingeniaria Francoren aldera aldatu zen 1937. urtean. Burdin Hesiaren xehetasun guzti-guztiak ezagutzen zituenez, euskotarren aldetik Goikoetxeari leporatu izan zaio hain sendoa zela uste zuten hesi hura hain erraz erori izana, eta haren atzetik Bilbo eta Euskadiko azken lurrak ere erori izana. Horrenbestez, Alejandro Goikoetxea traidoretzat gogoratu izan da eusko abertzaleen artean.[7][8] Hala ere, badirudi haren traizioak frankistei ez ziela askorik balio izan Burdin Hesia gainditu eta Bilbo konkistatzeko, ordurako ondo-ondo ezagunak baitzituzten defentsa sistema zaharkitu horren xehetasun gehienak, hegazkinetatik egindako argazkiei esker.[3][5]
Hala, bada, altxatutakoen buruek bazekiten Gaztelumendiko sektorean Burdin Hesiak defentsa-lerro bakarra zuela. Hilabete geroago, alderdi horretatik erasoa jo eta Burdin Hesia hautsi zuten. Faxistek eraso indartsua egin zuten, Bilboko defentsak bonbardatzeko hegazkinak erabilita. Horrela, ekainaren 19an Bilbo okupatu zuten.
Dena den, artean eusko indarrek izan zuten esperantzarako arrazoirik. Ekainaren hasieran, Lezo Urreztietaren zuzendaritzapean (1936ko irail amaieran egin zuen bezala), Panama banderako itsasontzi batek matxinoen Bilboren itsas blokeoa hautsi eta armategi bat porturatu zuen. Portuan, albistearen oihartzuna bozkarioz zabaldu zen, kalitate handiko txekiar eta alemaniar armak heldu ziren: 200 metraileta, hegazkinen kontrako kanoiak, 10.000 errifle, eta 20 milioi bala, besteak beste.[9]
Ekainaren 13ko gauean, Eusko Jaurlaritzak herritar gehienak hiritik atera zituen. Armada frankistak, Kondor Legioak lagundurik, eraso bortitza egin eta posizio errepublikarrak suntsitu zituen. Mardaras izeneko tenientea izan zen azken erorietako bat, Artxanda defenditzen ari zela hila. Ekainaren 18an Ulibarri jeneralak azken gudarosteak atera zituen hiritik eta 1937ko ekainaren 19an Bilbo faxistek bereganatu zuten. Errepublikarrek hiriko zubiak suntsitu bazituzten ere, hiria zutik utzi zuten, bere lantegiak barne. Izan ere, nahiz eta Errepublikako gobernuak industriaguneak suntsitzeko agindu, Ezkerraldeko industria osorik eta ukitu gabe uztea erabaki zuen Jaurlaritzak, Euskal ekonomiarentzat ezinbestekoa zena.
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b (Ingelesez) Hugh Thomas, The Spanish Civil War, (2001), 397. orr.
- ↑ (Ingelesez) Gabriel Jackson, The Spanish Republic and the Civil War, 1931-1939 (1965), 384. orr.
- ↑ a b Mikel ARIZALETA: «El "pacto" de Santoña», Gara, 2007-08-27.
- ↑ Josu CHUECA: «Burdin Gerrikoa puskatuta»[Betiko hautsitako esteka], 36ko Gerra orain.
- ↑ a b Imanol VILLA: «El Cinturón de Hierro», El Correo, 2007-02-11.
- ↑ Iñaki EGAÑA: Diccionario histórico-político de Euskal Herria, Txalaparta, 1996. Ikus 146. orrialdea.
- ↑ «Jesus Urbieta: "Gerraz oso oroitzapen txarrak ditut baina ahaztu egin behar da, beti ere idealei eutsiz"», Uztarria.
- ↑ Iñaki ANASAGASTI: «Desaparece el tren de un traidor», Iñaki Anasagastiren bloga, 2009-10-08.
- ↑ Steer, George L.. (2009 (1938)). The Tree of Gernika. Faber and Faber Ltd., 292 or. ISBN 978-0-571-25513-9..
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q2726112
