Benazir Bhutto
Benazir Bhutto, بینظیر بھٹو, (Karatxi, 1953ko ekainaren 21a - Rawalpindi, 2007ko abenduaren 27a) politikari pakistandarra zen, birritan Pakistango lehen ministroa izandakoa (1988ko abenduaren 2tik 1990eko abuztuaren 6ra arte eta 1993ko uztailaren 18tik 1996ko azaroaren 5era arte hain zuzen).
_Rueda_de_prensa_de_Felipe_Gonz%C3%A1lez_y_la_primera_ministra_de_Paquist%C3%A1n._Pool_Moncloa._14_de_septiembre_de_1994_(cropped).jpeg)
2007ko urriaren 18an, Karatxin, bere aurkako atentatutik onik atera zen. Atentatu horretan 139 lagun hil eta 500 lagundik gora zauritu ziren.
Pakistango salbuespen egoera zela-eta, Pervez Musharraf presidenteak eskatuta, 2007ko azaroaren 8an ordu batzuetarako etxean atxilotu zuten salbuespen egoeraren aurkako manifestaldira joan ez zedin. 4 egun geroago, azaroaren 12an, berriz etxean atxilotu zuten.
2007ko abenduaren 27an Rawalpindi mitin bat ematen zegoela atentatu bat egon zen eta 30 pertsona hilik suertatu ziren, bera barne. Politikariari tiro egin ostean, hiltzaileak bere buruaz beste egin zuen, gainean zituen lehergailuak zartaraziz.[1]
Hezkuntza eta bizitza pertsonala aldatu
Benazir Bhutto Karachin jaio zen, Pakistango Barrutian, 1953ko ekainaren 21ean, Bhutto familia aristokratiko eta ospetsuan.Lady Jennings Erizaintza Eskolan eta Jesus eta Mariaren komentuan egin zituen lehenengo ikasketak, Karatxin. Gero A maila Karatxiko Gramatika Eskolan osatu zuen
Pakistanen lehen hezkuntza egin ondoren, Estatu Batuetan egin zituen goi-mailako ikasketak. 1969tik 1973ra Radcliffe Collegera joan zen eta gero Harvardeko Unibertsitatera, non gobernu konparatiboko titulua lortu zuen.
Bere ondorengo ikasketak Erresuma Batuan egin zituen. 1973 eta 1977 artean, Bhuttok Filosofia, Politika Zientziak eta Ekonomia ikasi zituen Lady Margaret Hall-en, Oxfordeko Unibertsitatean. Era berean, Nazioarteko Zuzenbideko eta Diplomaziako ikastaro bat egin zuen han. 1976ko abenduan Oxford Unioneko lehendakari hautatu zuten, eta eztabaida-elkarte ospetsu horren buru izatera heldu zen lehen emakume asiarra izan zen.
1977an bere herrialdera itzuli ondoren, kolpe militar batek bota zion aita eta 1979ko irailean exekutatu egin zuten. Mohamed Zia ul-Haq diktadoreak jazarpen ugari izan zituen, Pakistango Alderdi Popularra ordezkatuz egindako borroka politikoagatik (PPP), kartzelara eraman zuen askotan. Bost urte eta erdi egon zen kartzelan, eta 1984ko apirilean Londresera itzuli zen.
1985aren amaieran, Pakistanera itzultzeko aprobetxatu zuen gerra-legea. 1987an, aita galdu zeneko hamargarren urteurrena ospatzean, atxilotu egin zuten berriro; baina, oraingoan, Pakistango Alderdi Popularrak (PPP) eguna ezarri zion diktadoreari hauteskunde demokratikoak egiteko. 1988ko abuztuan, Pakistango gizon indartsua, Muhammad Zia-ul-Haq, hil egin zen hegazkin-istripu batean, eta, horrek hauteskundeak egitea erraztu zuen, PPPz gain, Gobernuaren aldeko Aliantza Islamiar Demokratikoak ere parte hartu zuen.
1987ko abenduaren 18an Asif Ali Zardarirekin ezkondu zen Karatxin. Bikoteak hiru seme-alaba izan zituen: Bilawal, Bakhtwar eta Aseefa.
Ideologia aldatu
Bhuttok demokraziaren eta modernizazioaren aldeko apustua egin zuen[2], eta mundu islamiarraren etorkizuna prozesu horiek bereganatzean zegoela uste zuen[2]. Hala ere, Allenek uste zuen zaila zela Bhuttoren balio politiko nagusiak zehaztea[3]; Bhuttok uste liberalak eta ikuspegi aurrerakoia zituela esan zuen Bhatiak[2]. Suvorova-k, berriz, mendebaldeko entzule batentzat Bhuttok bere burua Pakistan kontserbadoreko balio liberal unibertsalen ostetzat aurkezten zuela uste zuen[2]. G.S. Bhargava biografoak uste zuen Bhutto, Pakistango politikaren testuinguruan, sozialdemokratatzat pasa zitekeela[2]. Bere lagun Catherine Druckerrek (bi emakumeak Oxfordeko Unibertsitatean zeuden bitartean ezagutu zuenak) esan zuen Bhuttoren iritzi politikoak egungo ezkertasun leunaren barruan zeuden topiko horien antzekoak zirela[3]. Bhargavak gaineratu zuen (Harvarden eta gero Oxforden gobernantzan eta politikan izan zuen heziketari esker) Bhuttok teoria eta praktika politikoekiko esposizio sakona izan zuela ikuspegi historikotik nahiz eszenatoki garaikidetik[2].
Bhuttok Margaret Thatcher lehen ministroak Erresuma Batuan bultzatutako politika ekonomiko thatchertarrak miresten zituen[4]. Mushtaq Ahmed biografoaren arabera, pribatizazio eta merkatu ekonomiarako konbertitu sutsua zen[5]. Bhuttok, Pakistanen, ekonomia eta politika aldetik egonkorra izango zen klase ertaina sortzearen alde egin zuen estatu demokratiko egonkor bati eusteko beharrezkoa zelakoan[2]. Allenek aipatu zuen PPP, ideologian, garai batean ofizialki sozialista izan bazen ere, Bhutto ez zela «sozialista naturala, ezta Zulfikar bezain trebea ere hitz egiten»[2]. Ez zegoen ados bere aitaren politika ekonomiko sozialistekin, eta, boterean zegoenean, 70eko hamarkadan nazionalizatutako hainbat industria pribatizatu nahi izan zuen[2]. Hala, Ahmedek iradoki zuen, Bhuttoren garaian PPPk egalitarismoaren idealak aldarrikatzen jarraitzen zuen bitartean eta nekazarien eta langileen ongizatea hobetuko zuela aldarrikatzen zuen bitartean, fraseologia progresista horrek politika ekonomikorik eza zekarrela pobreei mesede egiteko[2]. Aldiz, Ahmeden ustez, bere politikek klase pribilegiatuei egiten zieten mesede, nagusiki, eta, beraz, eskuineko alderdia zen ezkerrekoa baino gehiago[5].
Bere agintaldian, Bhuttok ez zuen ezer egin Pakistanen izaera feudala, serioski, zalantzan jartzeko[6]. Bhuttoren garaian, Ahmedek idatzi zuenez, klase feudal aberatseko jendeak PPP menperatzen zuen maila federalean zein probintziakoan[2]. Bhargavak iradoki zuen Bhuttok ez zuela bere aitak erabilitako ahozko erradikalismoan parte hartu behar, ez baitzuen identitate sozialista baten aldeko aldarria egin behar botoak irabazteko eta pragmatista izateko, bai hitzez, bai egitez[2]. Lambek hauteskunde kanpainetan estrategia populistak erabiltzen trebe bezala deskribatu zuen Bhutto[2]. 2007an, Los Angeles Timeserako idatzitako artikulu batean, Bhuttoren ilobak, Fatima Bhuttok, AEBko Gobernuaren agenda neokontserbadoreari lotutako txotxongilo demokrata deitu zion[2].
Bhuttoren gidaritzapean, PPP, ofizialki, laikoa zen, baita berak zuzentzen zituen gobernuak ere[7][4]. Hala ere, garai hartan Pakistanen, sekularizazio terminoa ez zen erakunde erlijiosoen eta estatuaren arteko bereizketaren isla, ateismoaren eta erlijio ezaren konnotazioak baizik[2]. Beraz, argudiatu zuen Suvorovak, Bhutto gizarte islamikoen sekularizazioaren aurka agertu zen[2]. Bhuttok jarrera gogorra hartu zuen islamismo militantearen aurka ere[7]. Pakistango lobby islamista boteretsuarekin ituna egin behar bazuen ere, gobernu laiko baten alde egin zuen herrialdearentzat[2]. Allenek idatzi zuen: «boterean egon zen urteetan, Bhutto, mendebaldearen aldekoa izan arren, ez zen eroso sentitzen Pakistango islamistei erronka larriak egiten»[2]. Nahiz eta bere kanpainetan emakumeekiko Ziak ezarritako mugak ezabatuko zituela zin egin[2], ez zuen inoiz egin; aldiz, Musharrafek 2006an ezeztatu zituen[2].
Bhutto haserretu egin zen sexismoari aurre egin zionean[8], eta emakumeen eskubideen defendatzaile sutsutzat jo zuen bere burua[2]; hala ere, Suvorovak adierazi zuen: «inoiz ez zela feminista izan ez teorian, ez praktikan»[8]. Bhuttok adierazi zuen aldeak zeudela gizon eta emakume buruzagien artean, eta «emakume liderrak eskuzabalagoak eta barkagarriagoak dira, gizonezko buruzagiak zorrotzagoak eta zurrunagoak izaten dira»[2]. Elizgizon islamiarrek behin eta berriz esaten zutenaren aurka (politikan parte hartzea ez zetorrela bat islamiar balioekin) berak berretsi zuen ez zegoela gatazkarik. Haren iritziz «gizonek gure erlijioari buruz egiten duten interpretazioak mugatzen ditu emakumeen aukerak, ez gure erlijioak berak. Islama oso aurreratua izan zen emakumeekin hasieratik»[8]. Bhuttok honela deskribatu zuen bere eredu nagusia: Fatimah, Mahoma profeta islamiarraren alaba, bere pietatea, jakinduria eta ausardia miresten zituela esanez[2]. Indira Gandhi Indiako lehen ministroa ere inspirazio politikotzat jo zuen[2].
Lehen ministro aldatu
Bhutto, ikasketak amaitu ondoren Pakistanera itzuli zenean, etxeko atxiloketa batera eraman zuten, aitaren atxiloketarekin eta ondorengo exekuzioarekin batera. Bera erbestean lider bihurtu zen Erresuma Batutik itzuli ondoren, ama PPPko buruzagi gisa ordezkatuz eta Ziaul-Haq-en erregimenaren aurkako oposizio demokratiko gisa.
Hamar urte baino gehiagoan, 1988ko azaroaren 16an, Pakistanen egin ziren lehen hauteskunde demokratikoetan, Bhuttoren PPPk irabazi zituen aulki gehienak Batzar Nazionalean. 1988ko abenduaren 2an, joera sozialdemokratako bere alderdiak garaipena lortu ondoren, bere herrialdeko lehen ministro hautatu zuten, eta herrialde musulman baten helburuak zuzendu zituen lehen emakumea —eta mandatari gazteena 35 urte — izan zen.
Urte horretan bertan, "People" aldizkariak "50 pertsona ederrenen" zerrendan sartu zuen Benazir Bhutto. 1989an Nazioarteko Liberalaren Askatasunaren Saria jaso zuen.
1990eko abuztuan, Ghulam Ishaq Khan Errepublikako presidenteak kargutik kendu egin zuen, ustelkeria eta Konstituzioaren urratzea leporatuta. Nawaz Sharif Ziaren babeslea boterean gertatu zen. 1993ko urrian egindako hauteskundeetan, PPPk gehiengo soilaz irabazi zuen, eta Bhutto berriz ere koalizioko gobernu bateko buru bihurtu zen. Ustelkeria, kudeaketa ekonomiko txarra eta segurtasun publikoaren narriadura leporatuta, Faroooq Leghari presidenteak 1996ko azaroan bota zuen gobernua. 2006an, Interpolek Bhutto eta haren senarra atxilotzeko eskaera egin zuen.
Bhuttoren aurkako kritikak batez ere Punjabi eliteengandik eta lur-jabe familia boteretsuengandik zetozen, eta haiek Bhuttori eta feudalismoaren aurkako erreforma nazionalistei aurka egiten zieten, Pakistanen ezegonkortzearen arrazoia zela uste baitzuten.
Emakumearenganako politikak aldatu
Hauteskunde-kanpainetan, Bhuttoren alderdiak emakumeen gizarte- eta osasun-gaiekiko kezka agertu zuen. Bhuttok Pakistango emakumeentzako polizia-etxeak, bankuak, epaitegiak eta garapen-programak ezartzeko planak iragarri zituen. Promesa horiek egin arren, Bhutto boterean zela, ez zuen legedi zehatzik proposatu emakumeen bizi-baldintzak edo estatuak eskaintzen zizkien zerbitzuak hobetzeko. Hauteskundeetan, Bhuttok hitz eman zuen Pakistanen emakumeen eskubideak mugatzen zituzten lege eztabaidagarriak (hala nola Hudood eta Zina aginduak) indargabetuko zituela. Bere alderdiak inoiz ezin izan zituen bete promesa horiek Lehen Ministro gisa egindako aldietan, oposizioko alderdiek egindako presio handiagatik.
Bere alderdiak erreforma legegileak sustatu zituen, Musharraf jeneralaren erregimenean bakarrik Zina ordena deuseztatzeko. Ahalegin horiek alferrikakoak izan ziren, eskuineko alderdi erlijiosoak une hartan parlamentuan nagusi zirelako.
Talibanekiko politikak aldatu
Talibanek boterea hartu zuten Kabulen 1996ko irailean. Bhuttoren gobernuan, talibanek eragin handiagoa izan zuten Afganistanen botererako bidean. Bhuttok ikusi zuen talde erlijiosoa Afganistan egonkortzeko gai zen mugimendu gisa, eta Erdialdeko Asiako errepubliketarako sarbide komertziala ahalbidetuko zuela, Stephen Coll autorearekin iritziz. Coll-ek zioen Bhuttoren gobernuak laguntza militarra eta finantzarioa eman ziela talibanei, eta Pakistango armadako unitate batzuk ondoko herrialdera bidali zituela.
Hasieran laguntza hori eman arren, eta agian Estatu Batuek Pakistango lehendakaritzara itzultzeko borrokan lagunduko ziotelakoan, Bhutto talibanengandik urrundu egin zen, eta Al Qaeda bezalako talde islamikoek egindako ekintza terroristak gaitzetsi egin zituen.
Exilioa aldatu
Pakistango lehendakaritzatik ustelkeria-salaketen artean ordeztu ondoren, bere alderdiak urriko hauteskundeak galdu zituen. Oposizioko buru izan zen Nawaz Sharif hurrengo hiru urteetan lehen ministro izan zen. 1993ko urrian hauteskunde berrietarako deia egin zen, PPPko koalizioak irabazi egin zuen, eta Bhutto bere kargu itzuli zen. 1996an bere gobernua kargutik kendu zuten berriro, eta berriro ere ustelkeria leporatu zioten.
Ustelkeria-salaketak aldatu
Frantziako, Poloniako, Espainiako eta Suitzako dokumentuek Bhuttoren eta haren senarraren aurkako ustelkeria-salaketak babesten egin zituzten. Biek legezko prozedura askori aurre egin behar izan zieten, banku suitzarren bidez dirua garbitzeagatik sortutako karguak barne. Asif Ali Zardari senarrak zortzi urte eman zituen kartzelan, antzeko ustelkeria-karguengatik kondenatuta. Zardari 2004an askatu zuten, eta kartzelan jasandako torturak salatu zituen. Ondoren, giza eskubideen aldeko taldeek berretsi egin zituzten torturak.
The New York Times egunkariak egindako txosten baten arabera, Pakistango ikertzaileek banku-kontuen sarea erakusten zuten dokumentuak zituzten, denak Suitzako familiako abokatuari lotuak, Asif Zardari erabiltzaile nagusiarekin. Artikuluaren arabera, Frantziako agintariek sortutako zenbait dokumentuk adierazten zuten Zardarik eskubide esklusiboak eskaini zizkiola Dassaulti, aireontziak fabrikatzen zituen enpresa frantsesari, % 5eko komisioaren truke, Zardarik kontrolatutako konpainia suitzar bati ordaintzeko. Halaber, Dubaiko konpainia batek urrea inportatzeko lizentzia esklusiboa jaso zuela Pakistanen, eta, horretarako, Asif Zardarik $10 milioi dolarretik gorako ordainketak jasotzen zituela Citibank-en Dubaiko kontuetan. Konpainiaren jabeak ukatu egin zuen Zardariri ordainketak egin izana.
Bhuttoren arabera, bere eta senarraren aurkako karguak izaera politiko hutsekoak ziren: "Dokumentu hauetako gehienak manipulatuta daude...", "... zirkulatzen egon diren istorioak guztiz okerrak dira", esan zuen. Pakistango Auditore Nagusi baten txostenak (AGP) Bhuttok esandakoari eutsi zion. AGPren txostenak dio Khanek 28 milioi errupia ordaindu zituela legez kanpo legezko aholkularietan, Bhuttoren eta haren senarraren aurkako 19 ustelkeria-kasu artxibatzeko 1990-1992 bitartean. Bhuttok utzi egin zuen Pakistan, ustelkeriagatiko ikerketa judizial baten mehatxuaren aurrean, Pervez Musharraf jeneralak, armadako buruak, 1999an estatu-kolpe batean boterea hartu eta gutxira. 2007 arte, Bhutto Dubain bizi izan zen, Arabiar Emirerri Batuetan, eta handik PPPrekin eta haren jarraitzaileekin harremanak izan zituen. Etengabe joaten zen atzerrira hitzaldiak ematera.
Pakistanera itzulera eta heriotza aldatu
2007ko urriaren 18an, Pakistango lehen ministro ohia Karatxira itzuli zen, Dubain eta Londresen zortzi urtez erbestean egon ondoren. Pakistanera itzuli zenean, Pervez Musharraf presidente ohiarekin akordio batera iritsi zen, eta hark ordenantza bat atera zuen bere aurka irekitako ustelkeria-kasuak deuseztatzeko. Itun hori 2007ko urriaren 6ko lehendakaritzako hauteskundeen aurretik burutu zen, eta Pervez Musharrafek gehiengoa lortu zuen.
Pakistanera itzuli zen egunean bertan, Bhuttorekin zihoan segizioak hainbat atentatu izan zituen Karatxin, eta 139 bat pertsona hil ziren eta 400 zauritu baino gehiago gertatu ziren.
Bhutto beldur zen Al Qaedak eta talibanek eraso gehiago egingo ote zituzten. Pakistango lehen ministro ohia oso haserre zegoen Musharrafen diktadura-politikaren aurrean, eta Pakistanen demokrazia ezartzeko hauteskundeak irabaztea espero zuen. Pakistango presidenteak Estatu Batuekin eta Britainia Handiarekin egindako bitartekotzari esker itzuli ahal izan zuen. Halere, lidergo hori zalantzan jarri zen Bhutto iristean; hain zuzen ere, aipatutako herrialdeekin egindako elkarte horrek Al-Qaeda bezalako talde ultrisolanamikoen metxa piztu zuen.
Heldu bezain laster Bhuttok kritika gogorrak egin zituen Pervez presidenteak Justizia Auzitegi Nagusiko lehendakaria kargutik kendu eta banakako bermeak indargabetu zituen 2007ko azaroaren 4ko adierazpenagatik. Lehen ministro ohiak protesta orokorrerako deia egin zuen, Alderdi Popularra (PPP) buru zela.
Hala ere, beste atentatu bat jasan zuen 2007ko abenduaren 27an, 17:00etan, eta hil egin zen. Herrialdera iritsi eta 70 egun baino igaro ez zirenean. Hasiera batean pentsatu zen Pakistango Alderdi Popularrak Rawalpindin egindako manifestazio politiko batean suizida-eraso baten ondorioz izan zela.
Hilketaren lekukoen arabera Bhutto Toyota Land Cruiser blindatu zuriaren sabaira jaiki zen, manifestazioa amaitu eta minutu batzuetara, bere jarraitzaileak agurtzeko. Lehen informazio batek zioenez, motozikleta batean zihoan gizon batek tiro egin zion eta lepoan zauritu zuen, ondorioz ibilgailuaren barrura eroriz. Ondoren, erasotzaileak lehergailu bat lehertarazi zuen, Bhuttoren heriotza eragin zuena, baita beste 22 pertsonarena, eta hainbat zauritu ere.
Bhutto Rawalpindiko Ospitale Nagusira eraman zuten 18:16an. Pakistango Barne Ministerioarekin bat etorriz, lepoko tiroa izan zen heriotzaren arrazoia; hala ere, Gobernuak gero esan zuen ez zegoela balazko zauririk, eta hedatze-uhinak eragindako zauri bat aurkitu zuela garezurrean eta hori izan zela haren heriotzaren benetako arrazoia.
Bere familiak ez zuen autopsia egiteko baimenik eman.
Argitalpenak aldatu
Hainbat liburu idatzi zituen
- 1978an Foreign Policy in Perspective ("Kanpo política perspectiban")
- 1989 bere autobiografia Daughter of Destiny ("Destinuaren alaba").
Sariak aldatu
En 1988 recibió el premio Bruno Kreisky de Derechos Humanos y en 1989 el Premio Honorario Phi Beta Kappa Award de Radcliffe.
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Benazir Bhutto  |
Iruditegia aldatu
_Conference_in_Cyprus.jpg)
.jpg)
Erreferentziak aldatu
- ↑ (Ingelesez) «Benazir Bhutto | Biography, Assassination, Husband, & Son | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2022-08-04).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x (Ingelesez) Benazir Bhutto. 2023-02-19 (Noiz kontsultatua: 2023-02-19).
- ↑ a b (Ingelesez) Benazir Bhutto. 2023-02-19 (Noiz kontsultatua: 2023-02-19).
- ↑ a b (Ingelesez) Benazir Bhutto. 2023-02-19 (Noiz kontsultatua: 2023-02-19).
- ↑ a b (Ingelesez) Benazir Bhutto. 2023-02-19 (Noiz kontsultatua: 2023-02-19).
- ↑ Ahmed 2005, 311 or.; Allen 2016, 103. or.
- ↑ a b (Ingelesez) Benazir Bhutto. 2023-02-19 (Noiz kontsultatua: 2023-02-19).
- ↑ a b c (Ingelesez) Benazir Bhutto. 2023-02-19 (Noiz kontsultatua: 2023-02-19).
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q34413
Multimedia: Benazir Bhutto / Q34413
