Wikipedia

Barbie

Barbie munduan gehien saldu den panpina ospetsua da. 1959ko martxoaren 9an eman zen ezagutzera American International Toy Fair jostailu azokan. Elliot Handler-en emaztea zen Ruth Handler andereak sortu zuen; senarra Mattel enpresa sortu zutenetako bat da.

Barbie
panpina
Fabrikazioa
FabrikatzaileaMattel
Historia
Sorrera1959ko martxoaren 9a
JabeaMattel -
Barbie panpina.

Badirudi Ruth Handler-ek bere alaba Barbararen gustuak jarraituz sortu zuela, emakume heldua irudikatzen zuen panpina nahiago zuela, alegia, ume itxura zuena baino. 50eko hamarkadan panpina gehienak umeak irudikatzen zituzten. Ruthek senarrari esan zion, baina Matteleko zuzendariak ez zuen horrelakorik entzun nahi.

Alemaniara egin zuen bidaia batean, Elliot Handler-ek, Ruth-en senarrak, Lilli izeneko panpina bat aurkitu zuen, emakume heldu batean inspiratutakoa bera. Hasiera batean, gizonezkoek erosten zuten Lilli panpina, baina berehala ezagutu zuten neskek eta arropak aldatzen hasi ziren behin eta berriro. Lilliren ospea Alemaniatik irten zen eta AEBetara ere iritsi zen. Une honetan erosi zuen Mattel-ek, aurretik Ruth Handleren ideiari muzin egin bazion ere. Izen berria jarri zioten, Barbie eta irudia aldatu zioten. Dena prest zegoenean, 1959ko martxoaren 9an kaleratu zuten American International Toy Fair delakoan[1].

Bere itxura anglosaxoi, matxista eta protestante nabarmenarekin, kritikak saihestea lortu du, eta Jantzien Museora ere iritsi da. Han, David Delfín edo Amaya Arzuagaren mailako 90 sortzailek diseinatutako modeloen bilduma dago ikusgai.[2]

Historia aldatu

1950eko hamarkadan, Ruth Handler konturatu zen bere alabak nahiago zuela ezaugarri helduak zituzten panpinekin jolastu, eta ez haur ezaugarriekin. Garai hartan, egiten ziren panpina gehienak haurrentzakoak ziren, eta, beraz, balizko negozioaz ohartzean, bere senarrari eta Mattelen sortzaileari emakume baten ezaugarriak zituen panpina bat sortzeko ideia proposatzea erabaki zuen. Hala eta guztiz ere, ideia ez zen onik aterako, Matteleko zuzendariak erakutsi zuen erreakzioaren ondorioz.

Ruth Handlerrek, Alemaniara egindako bidaia batean, Bild Lilli izeneko panpina sexy bat aurkitu zuen beira-arasa batean, umeentzako jostailu bat ez zena. Panpina hori gizonei salduz hasi zen, gero neskei eskaintzeko, ospea zela eta: neskek gozatu egiten zuten janzten eta arropa aldatzen. Lilli hain ezaguna izatera iritsi zen Alemaniako mugak gainditu zituela, Estatu Batuetara iritsiz.

Hau gertatu zenean, Mattelek, Ruth Handlerren aurreko ideia arbuiatu ondoren, Lilliren eskubideak erosi zituen. Orduan, Barbie izeneko panpina berri bat sortu zen Ruthen alaba zen Barbararen omenez, Willowsen jaio zena, Wisconsin estatuan zegoen fikziozko herri bat, non Willows High Schoolera joan zen. Barbieren mutil-laguna, Ken Carson (1961ean argitaratu zen lehen aldiz), Handler senar-emazteen semeetako batean inspiratuta dago. Hala ere, panpinaren izen osoa Barbara Millicent Roberts da. Dena primeran zegoenean, 1959ko martxoaren 9an American International Toy Fair-en Barbie jaiotzea erabaki zuten, data hori panpinaren urtebetetze ofizial bezala mantenduz.

Barbie telebistako publizitatean neurri handi batean oinarritutako merkatu-estrategia bat izan zuen lehen jostailuetako bat izan zen, gerora beste jostailu batzuek asko kopiatu dutena. Kalkuluen arabera, mila milioi Barbie panpina baino gehiago saldu dira munduan, 150 herrialde baino gehiagotan. Mattelek dio hiru Barbie panpina saltzen direla segundoko.

2012ko ekainean ezaguna egin zen panpinarekin hain antzeko ezaugarriak zituen benetako pertsona bat, bere irudiak munduari bira eman ziona. Bere izena Valerie Lukyanova da, 28 urtekoa eta ukrainarra.

Espero zitekeen bezala, 2014ko azaroan atera zen Barbieren aurkako lehen "Lammily" panpina, zelulitisa, aknea eta tatuajeak dituena. Gaur egun jada 22 mila unitate saldu dira. Nickolay Lamm estatubatuarrak sortu zuen, Matteleko ilehori estilizatuaren mezu kontrajarria neskei bidaltzeko.

Barbie filma aldatu

2023ko uztailean estreinatu zen Barbie pelikula zinemetan. 17 egunetan lortu zuen 1.000 milioi dolarreko hesia haustea. Historia egitea lortu zuen, Estatu Batuetako nahiz Europako eta Asiako merkatuetako aretoetan izandako tirada ikusgarriari esker.[3] Margot Robbie aktore australiarrak bizia eman zion Martel etxearen panpinari eta Greta Gerwingek zuzendari eta gidoigile lanak egin zituen.[4]

Polemikak aldatu

Barbieren ospeak haurren jolasean duen eraginak kontrol maila handia erakartzen duela ziurtatzen du. Askotan, jasotako kritiken oinarria da neskatoek Barbie eredutzat hartzen dutela eta eredu hori imitatzen saiatzen direla; hori oinarri hartuta, kritika gogor batzuk egin zaizkio, jarraian deskribatzen direnak.

Gorputz anorexikoa aldatu

Barbieren kritikarik ohikoenetako bat da emakume gazte baten gorputz-irudiaren ideia ez oso errealista bat sustatzen duela, eta hori imitatzen saiatzen diren neskek anorexia jasateko arriskua dakarrela. Barbie panpina estandar batek 292 mm-ko altuera du, 1,75 metroko altuera emanez 1/6ko eskalan. Barbieren neurriak kalkulatu dira: 91 cm-ko bularra, 46 cm-ko gerria eta 84 cm-ko aldakak (91-46-84 neurriak). Helsinkiko Unibertsitate Ospitale Nagusiak (Finlandia) egindako ikerketa baten arabera, ez luke gorputzeko gantz portzentajea% 17tik% 22ra bitartekoa izango, emakume batek hilekoa izan dezan beharrezkoa, eta pertsona patologikoki gaixoa litzateke gorputz hori edukiko zuena[5].

1963an, "Barbie Baby-Sits" panpina eta osagarri multzoa sortu eta zaldu zuten, eta multzo hori "nola jaitsi pisuz" izeneko liburu batekin zetorren, zuzenean "ez jan" aholkatzen zuena. Liburu bera "Slumber Party" izeneko beste multzo batean sartu zen 1965ean, 50 kg markatzen zituen bainu arrosako baskula batekin batera, 1,75 metroko emakume batentzako ohiko pisua baino 16 kg gutxiago izango zena. Ohitura ez osasungarrien adibidetzat jo izan dira saiok horiek geroago[6].

1999an, Barbieren gorputzaren moldea berriz diseinatu zen eta gerri zabalagoa du. Mattelek, horrela, panpina moda diseinu garaikideekin gehiago egokituko zela esan zuen, hau, 2000. urtean argitara aterako zela[7].

Gorputzaren estereotipoak apurtzearen aldeko joerarekin ere saiatu da Mattel tarteka. 1997ko maiatzean, Becky izeneko Barbie bertsio bat atera zuten, gurpildun aulki arrosa batean[8]. Hala ere, norbait fijatu zen panpinaren produktu sorta, Barbieren etxean ez zela sartzen gurpil-aulki hura, eta hortaz, irisgarritasun estandarrak ez zirela betetzen[9]. Etxea berriz diseinatuko zuela iragarri zuen Mattelek.

Arrazakeria zantzuak aldatu

Barbieren mailako lehen panpina afroamerikarra Christie bezala ezagutua izan zen, bere aurkezpena 1968an egin zuena. Barbie beltza 1980an estreinaru zen, baina oraindik aurpegi ezaugarri zuriak zituen[10].

1999an Mattelek Nabisco jaki prestatuen konpainiaekin indarrak batu zituen Oreo gaileta ospetsuekin Barbieren promozio gurutzatu bat abiarazteko. "Oreo Diversión Barbie" neskatoek klasearen ondoren jolastu eta "Amerikako gaileta gustukoena" konpartitu zezaketen norbait bezala merkaturatu da. Ohitura bihurtu zenez, Mattelek bertsio zuria eta beltza sortu zituen. Kritikoek, komunitate afroamerikarrean, Oreo, pertsona, "Kanpotik beltza eta barrutik zuria" dela esan nahi duen mespretxuzko hitz bat dela argudiatu zuten, txokolate gaileta sandwicha bera bezala[11]. Eskumuturrak ez zuen arrakastarik izan eta Mattelek saldu gabeko stocka merkatutik kendu zuen.

2018an, Emakumearen Eguna zela eta, Mattelek Frida Kahlo nortasun mexikarrean inspiratutako panpina atera zuen, baina panpinaren diseinuak eta antzekotasunak ez zuen Mexikoko komunitatea pozik utzi haren fabrikazioaren kalitate eskasagatik, eta Mattelek artistaren irudi eskubideen aldeko eztabaida bat izan zuen Kahloren senideekin[12].

 
Jatorri etniko edo nazional desberdineko Barbie sorta.

Barbie eta Islama aldatu

2003ko irailean, Saudi Arabiak Barbie panpinen salmenta debekatu zuen, Islamaren idealekin bat ez zetozela esanez. Bertutea Zaindu eta Bizioa Prebenitzeko Batzordeak honako hau adierazi zuen: "Barbie panpina juduak, beren arropa adierazgarriekin eta jarrera lotsagarriekin, osagarriak eta tresnak Mendebalde perbertituaren gainbeheraren sinbolo dira. Utz iezaguzue zuen arriskuak zaintzen eta kontuz ibili "[13].

Ekialde Ertaineko herrialdeetan bada panpina alternatibo bat: Fulla. Barbieren antzekoa da, baina merkatu islamiar batentzat onargarriagoa izateko diseinatua dago. Fulla ez da Mattel Korporazioak egina[14].

Barbiek Ekialde Ertaineko beste herrialde batzuetan jarraitzen du, Egipton barne. Iranen, Sara eta Dara panpinak daude Barbieren alternatiba gisa[15].

Estereotipoak aldatu

Estereotipo sexisten birsorkuntzan Barbiek errurik baduela ere salatu izan da sarri.

1992ko uztailean Mattelek Teen Talk Barbie kaleratu zuen, "Arropa nahikoa izango al dugu inoiz?", "Asko gustatzen zait erosketak egitea!", edo "pizza festa bat izan nahi al duzu?" Bezalako esaldiekin. Panpina bakoitza 270 esaldi posibleetatik lau esateko programatua zegoen, eta, beraz, ezinezkoa zen bi panpina berdinak izatea. 270 esaldi hauetako bat "matematika klasea oso zaila da!" Zen. (Askotan gaizki aipatzen da "matematikak zailak dira"). Saldutako panpina guztien% 1,5ek soilik zioten esaldia, baina horrek Emakume Unibertsitarioen Estatu Batuetako Elkarteak Barbie kritikatzera eraman zuen[16]. 1992ko urrian Mattelek Teen Talk Barbiek esamoldea jada ez zuela esango iragarri zuen, eta eredua trukatzea eskaini zion horrelako panpina bat zuen edonori.

2014ko azaroan, Mattelek hainbat kritika jaso zituen "i can be a computer engineer" ("ni informatikako ingeniaria izan naiteke") liburuagatik, eta, beraz, Barbie konputazioan ezgai eta gaitasunik gabea dela eta konputagailu eramangarriak zaharberritzen amaitzeko bi gizonen laguntza behar duela aditzera ematen du[17]. Geroago, Mattel enpresak barkamena eskatu zuen, eta Amazoneko salmenta bertan behera utzi zuen kritikei erantzunez.

2005eko abenduan, Agnes Nairn doktoreak, Batheko Unibertsitatean (Ingalaterra), ikerketa bat argitaratu zuen, non iradokitzen duen neskatoek, sarritan, Barbie panpinak gorrotatzen dituzten etapa batetik pasatzen direla eta zigor batzuk ezartzen dizkietela, burua moztea eta eskumuturra mikrouhinean jartzea barne[18]. Naím doktoreak esan zuen: "Barbie ez ezagutzea pasoko errito bat da eta bere iraganaren arbuioa."

Imitatzeko gogoz jarrera ez komenigarriak ere bultzatzen dituela panpinak esan izan da, haurrak nagusien joeretara garaiz aurretik erakarriz. 2009ko apirilean, Totally Tatoo Barbie bat atera zen panpinari aplika dakizkiokeen tatuaje batzuekin, horien artean, atzeko tatuaje baxuago bat, eztabaidak sortuz. Mattelen sustapen-materialak honako hau irakurtzen zuen: "Pertsonalizatu modak eta dibertsioa eta aplikatu tatuaje tenporalak zuk ere". Salatu izan zenez, neskei tatuaje iraunkorrak egiteko gogoa piztu dakieke horrekin, adin txikikoak izanik oraindik[19].

Produktuaren ezaugarri fisikoei loturako arazoak aldatu

  • Barbie egina dagoen plastikoen segurtasunari buruz kezkak egon dira tarteka. Fabrikazioan, material aldaketak gertatu izan dira, baina panpina zaharrak toxikoak izan daitezkeela ohartarazi izan dute[20].
  • 2010eko abenduan, FBIk ohartarazi zuen Girl Barbie bideoaren jaurtiketa arriskutsua izan zitekeela eskumuturraren bularrean aurkitutako kamera digitalagatik, irudiak hartzeko edota 30 minutuko grabazioa egiteko, eskumuturrean erreproduzitu daitezkeenak edo USB portuko kable baten bidez ordenagailu batera deskargatu daitezkeenak, objektu hori grabatzeko erabil litezkeen pederasta kopuru handia dela eta[21]. Hala ere, Mattelek aipatu zuen enpresa horretako langile asko gurasoak ere badirela eta haurren segurtasunaren garrantzia kontuan hartzen dela beti, eta ziurtatu zuen hori zela jostailuen fabrikazioan kontuan hartutako lehentasuna.
  • 2011an, Greenpeace erakunde ekologistak salatu zuen Mattel enpresak zerabilen Barbie biltzeko kartoian, Asia Pulp & Paper enpresa ari zela, zeina Indonesiako oihan tropikalen deforestazioan errudun omen den. Mattelek erreakzionatu zuen aipaturiko enpresarekin negozioa eteten zuela iragarriz[22].
  • 2015eko martxoan, "Hello Barbie" izeneko panpinaren bertsioari buruzko kezka sortu zen. Panpina horrek elkarrizketa izan dezake erabiltzen duen pertsonarekin ahotsa ezagutzeko teknologiaren bidez; panpinak datuak transmititzen dizkio "ToyTalk" izeneko zerbitzu bati, eta informazio hori hirugarren pertsonei eman diezaieke, pribatutasuna galduz[23].

Barbie berria aldatu

Arrakasta komertzial handia duen produktu bakoitza bezala, batez ere neskentzat, enpresak berehala saiatzen dira imitatzen. Barbie fenomenoarekin, bakar batek ere ez zuen emaitzarik izan, 2001ean, MGA jostailu enpresak, Bratz izeneko lau kideko panpina lerro arrakastatsu bat sortu zuen arte: Bratz bakoitzak, nortasun ezberdin bat zuen, janzteko modu bat, ile kolore bat.

Hori dela eta, 2002an Mattelek "My Scene" merkaturatu zuen, tamainari dagokionez askoz ere handiagoak ziren panpinen taldea, baina Barbierena baino askoz adin txikiagoa zuten. Lau panpina ezberdin sortu ziren, non arropa modan zegoen, eta bizitza arrunta zen, festetara irtetean, erosketak egitera joatean eta edozein haurrek erabil zezakeen arropa erabiltzean oinarritua.

Barbie Euskal Herrian aldatu

Euskal Herriko haurren artean, merkatuak estatuka antolatuta egonik, Iparraldeko dendetan agertu zen Barbie lehenbizi, 1963an hasi baitzen Frantzian banatzen Barbie[24].

Espainiako Barbie Congost aldatu

Hego Euskal Herrian, Espainiako tarteko enpresa baten bidez ezaguna egin zen Barbie.

1977an Mattel enpresa estatubatuarrak Espainiako Congost enpresak bere produkturik esanguratsuenak egin eta banatzea baimendu zuen[25]. Horien artean Barbie zegoen, 1984 arte gutxi gorabehera mantenduko zen lankidetza. 1990era arte Mattel Spainek egin zuen. Fabrikazioan, Mattelen moldeak erabili ziren, baina akaberak nazioarteko prototipoaren bestelakoak izan ziren, eta aldeak izan ziren ile, makillaje eta arropetan, Espainiako mota fisikora egokitzeko. Penintsulan soilik banatu ziren eredu batzuk ere sortu ziren, Barbie Top Model (1989) edo Barbie 10. urteurrena Espainian (1987) kasu, Manuel Pertegaz jostunak jantzia[26].

Gaur egun, panpina horiek guztiak bildumagileen nahiaren objektu bihurtu dira, eta haien balioa esponentzialki hazi da.

Latinoamerikan fabrikatutako beste Barbie batzuekin ere gertatzen da, Cipsa Mexikon, Estrela Brasilen, Rotoplast Venezuelan, Top Toys Argentinan, Plásticos Gloria Txilen, 8 eta 80ko eta 90eko hamarkadetan Basa Perun.

50. urteurrena aldatu

2009ko martxoaren 9an panpinak 50 urte bete zituen merkatuan.

Urteurrenak amaierarik gabeko edizio bereziak eta Barbie garrantzitsuenen erreprodukzioak ekarri zituen urteetan zehar, ponytaila (historiako lehen Barbie, 1959an debutatu zuena) eta Barbie Malibu, Barbie and the rockers eta beste batzuk barne, Barbiek 50. urteurrena ospatzeko joskintza handiko soineko ikusgarri bat ere jantzi zuen, panpina. Bi bertsiotan dago eskuragarri: Caucasican Barbie Doll (etnia zuria eta ilehoria) eta African American Barbie Doll (etnia beltza). Biek barne hartzen dute modelo eta musaren gorputz liraina, baita uztai eta bitxi finduak ere.


Urteurrenaren urtean, 2023an, hainbat iritzi adierazi ziren, besteak beste:[27]

Edurne Portela, idazlea: Neskek beren segurtasun eza jostailu sexistetan proiektatzen dute.

Mariano Urraco, soziologoa: Influencer askoren irudian gizatiartze bat dago.

José Gregorio León, argakilaria: Metaemakumea da, pardigma erotikoa.

Pedro Mansilla, moda aditua: Pasarelek emakume argalaren eredua onartu zuten, zinea matxinatu egin zen.

Maria Silvestre, soziologoa: Barbie eta Ken berdindu egiten dira modeloa osatzeko orduan.[27]

Arropa eta moda aldatu

Barbiek bi moda nagusi ditu. Bata klasikoena da: printzesa ederrarena, bere soineko, begizta eta zapata arrosarekin. Bestalde, fashion delakoa dago: jeans edo minigona, gerrikoa, kamiseta distiratsua, bota luzeak eta ile luzea. Beste moda batzuk bikiniak, soineko motzak, superheroiak, neskalagunak, dantzariak dira.

Barbieren moda bere jarraitzaile diren neskek ere erabiltzen dute, pertsonentzako arropa dendak ere badaudelako.

Jantziaren Museoan aldatu

Anglosaxoi, matxista eta protestante itxura nabarmena duen irudiak kritikak saihestu eta Jantziaren Museora iristea lortu du. Bertan, David Delfín edo Amaya Arzuaga bezalako 90 sortzailek diseinatutako modeloen bilduma dago.[27]

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ (Ingelesez) «Barbie | History, Dolls, & Facts | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  2. ↑ (Gaztelaniaz) Elorriaga, Gerardo. (2023-07-22). «La vida no tan rosa de Barbie» El Correo (Noiz kontsultatua: 2023-07-25).
  3. ↑ (Gaztelaniaz) M.L. (2023-08-07). «'Barbie' revienta la taquilla y rompe la barrera de los 1.000 millones de dólares en 17 días» El Correo (Noiz kontsultatua: 2023-09-11).
  4. ↑ (Gaztelaniaz) «Greta Gerwig: «Es excitante contar la vida de Barbie desde el mundo real»» La Voz de Galicia 2023-07-21 (Noiz kontsultatua: 2023-09-10).
  5. ↑ (Gaztelaniaz) Parra, Sergio. (2012-03-12). «¿Barbie induce a la anorexia y a otros trastornos psicológicos?» Xataka Ciencia (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  6. ↑ (Gaztelaniaz) «El Mundo Rosa de Barbie» misbarbiesestefania.blogspot.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  7. ↑ «BBC News | ENTERTAINMENT | Barbie: Sparkling at 40» news.bbc.co.uk (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  8. ↑ (Ingelesez) «Wheelchair Barbie Is Back. Here's How She Compares to the Original» Free Wheelin' 2019-11-08 (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  9. ↑ «Barbie's friend finds doors closed | DO-IT» www.washington.edu (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  10. ↑ (Ingelesez) «Barbie and Christie» Women & the American Story (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  11. ↑ «Barbie doll: How it embraced numerous careers and controversies» The Economic Times (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  12. ↑ (Gaztelaniaz) de 2018, 28 de Marzo. «Ponen en el mercado una Barbie Frida Kahlo sin vello facial; eso no es lo único por lo que su familia no está contenta» infobae (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  13. ↑ (Ingelesez) «Saudis Bust Barbie's 'Dangers'» www.cbsnews.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  14. ↑ «LP: Barbie who? (Fulla, her Islamic counterpart takes her on)» web.archive.org 2006-01-28 (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  15. ↑ (Ingelesez) Thompson, Craig. (2012-03-23). «Ken and Barbie, Not Welcome in Iran» Clearing Customs (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  16. ↑ (Ingelesez) Press, The Associated. (1992-10-21). «COMPANY NEWS: Mattel Says It Erred; Teen Talk Barbie Turns Silent on Math» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  17. ↑ (Ingelesez) «After Backlash, Computer Engineer Barbie Gets New Set Of Skills» NPR.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  18. ↑ «Researchers find Barbie is often mutilated» www.chinadaily.com.cn (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  19. ↑ Berk, Christina Cheddar. (2011-10-21). «Tattooed Barbie Sparks Controversy, Media Frenzy» www.cnbc.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  20. ↑ (Ingelesez) «Why your old Barbie dolls could be poisoning your children» MadeForMums (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  21. ↑ (Gaztelaniaz) «El FBI, preocupado porque nueva Barbie pueda ser utilizada por pederastas» BBC News Mundo 2010-12-28 (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  22. ↑ (Gaztelaniaz) «Mattel anuncia su ruptura con el polémico fabricante de papel Asia Pulp and Paper» Compromiso RSE (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  23. ↑ (Ingelesez) Allen, Fox Van. «‘Hello Barbie’ Doll Raising Privacy Concerns with Parents» www.techlicious.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  24. ↑ Watin-Augouard, Jean. (2004). Marques de toujours. Éd. France loisirs, 237 or. ISBN 2-7441-7580-3. PMC 469527250. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  25. ↑ (Gaztelaniaz) «Articulo (Historia) CONGOST: La marca que nos trajo los Hot Wheels» Hot Wheels Collectors Association Forum (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  26. ↑ (Gaztelaniaz) Ken, Escrito por. Fallece el modisto español Pertegaz, creador de la Barbie 10º Aniversario en España. (Noiz kontsultatua: 2022-05-05).
  27. ↑ a b c (Gaztelaniaz) Elorriaga, Gerardo. (2023-07-22). «La vida no tan rosa de Barbie» El Correo (Noiz kontsultatua: 2023-08-29).

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Barbie&oldid=9387096"(e)tik eskuratuta