Barañain

Barañain ([baɾaɲain]) Nafarroa Garaiko erdialdeko udalerri bat da, Iruñerrikoa. Itsasoaren mailatik 400 bat metrora dago, eta 2019ko erroldaren arabera, 20.199 biztanle zituen.

Barañain
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Barañaingo kalea.
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Eskualdea	Iruñerria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Barañain
Alkatea	María Lekunberri (Navarra Suma)
Posta kodea	31010
INE kodea	31901
Herritarra	barañaindar
Geografia
Koordenatuak	42°48′00″N 1°41′00″W
Azalera	1,39 km²
Garaiera	434 metro
Distantzia	4 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	19.575 (2023:  38)
10.427 (%53,3) (2019)  (%49,9) 9.772
Dentsitatea	13.982,14 biztanle/km²
Zahartzea	% 13,78
Ugalkortasuna	‰ 27,35
Ekonomia
Jarduera	% 78,39 (2011)
Desberdintasuna	% 5,39 (2011)
Langabezia	% 12,16 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 11,50 (2018: %1,73)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.baranain.com

Inguru naturala eta klima

Barañaingo seinalea.

Barañain udalerria Nafarroa Garaiko erdialdean dago, Iruñetik hiru kilometrora. Iruñerriko gune metropolitarreko udalerririk jendetsuena da, hiriburuaren atzetik. Barañain Elortz eta Arga ibaien artean eratutako lautada batean kokatzen da. Udalerriaren iparraldean eta hegoaldean, aipaturiko bi ibaietara hurbildu ahala maldak nagusitu egiten dira. Barañainek Oltza zendearekin egiten du muga mendebaldean, Iruñearekin iparraldean eta mendebaldean, eta Zizur Nagusiarekin hegoaldean.

Klima eta landaredia trantsizioko klima bati dagozkionak dira, klima mediterraneoaren eta atlantikoaren tartekoa. Urteroko batez besteko prezipitazioa 800mm ingurukoa izaten da. Tenperaturei dagokienez, batez bestekoa 12,5 °C-koa da, 19,5 °C udan eta 4,4 °C neguan. Erliebe laua dela eta, ipar-ekialdeko haizeek erraz astintzen dute udalerria.

Kokapena

Iruñeko erdigunetik Barañainera iristeko Armadaren etorbidea hartu eta Pio XII.aren etorbidearen bidegurutzeraino joan beharra dago. Ondoren etorbide hori Logroñorako norantzan hartu eta Klinika Unibertsitarioraino helduta eskuineko kalea hartuta, Barañaingo etorbideko biribilgunearen bidegurutzera heltzen da. Etorbide horretan eskuinera joan eta 150 metrora Barañain dago.

Landaredia

Hiritartze masiboaren ondorioz, jatorrizko haritzak eta arteak erabat galdu dira. Udalerriaren ekialdean, pinu, zumar, intxaurrondo eta akazia bakanen batzuk gordetzen dira.

Gizakiak eraikitako parkeei dagokienez, udalerriaren ekialdean Konstituzio Plaza delakoan, Barañaingo lakua dago, parkearen erdigunean eraikitako laku artifiziala.

Historia

Gaur egungo izenaren aurretik, udalerriak bestelako izenak izan ditu, Baraynin, Baranien eta Baranyain, besteak beste. Izen guztiek dena den, esanahi bera dute, "Gune Lauan". Historiaurreko hainbat aztarna aurkitu dira herrian, besteak beste, silex harriak. Beraz, orain dela milaka urte ere baziren Barañainen gizakiak. IV. mendearen bukaeran, hiri erromatar bat eraiki zen Barañaingo lautadan. Nekazaritzan oinarriturik, hiri hura buruaskia izan omen zen.

Barañaingo hegoaldeko etxebizitza blokeak.

Erdi Aroko hirien gainbehera gertatzean, lautadako bizilagun bakarrak behe-mailako kolonoak ziren. Horiek ez zuten ez etxerik ez ondare propiorik, eta ez zeukaten auzotasun-eskubiderik ere. 1244. urtean Agustindarren komentua zen Barañaingo eraikin nagusia eta ia bakarra. Doneztebe eliza, antzinako herri zaharraren erdigunean kokatua, XVI. mendean eraiki zen. 1723. urterako hamabost etxe ziren Barañainen, etxe horietako batzuk Jesusen Konpainiaren eta Iruñeko San Lorentzo parrokia-elizaren jabetzakoak ziren.

Arga ibaiaren uren indarra aprobetxatu nahian, 1802. urtean uharka eta errota bat eraiki ziren. Garai hartan, (eta XX. mendearen erdialdera arte) Barañaingo ekonomia nekazaritzan oinarriturik zegoen, garia, garagarra, artoa, dilistak eta abarren landaketan, alegia. Horrez gain, nekazaritzarekin loturiko artisauak eta ehundegiak ere baziren.

Barañain udalerria Zizurreko Zendeako hamazortzi kontzejuetako bat izan zen 1984. urtera arte. Kontzeju hauek txikiegiak ziren udalak osatzeko, eta elkartu egiten ziren gai komunak elkarren artean defendatzeko. 1960ko hamarkadan hasita, Iruñerako emigrazioa masiboa hasi zenean, udalerriaren itxura erabat aldatu zen. 100 biztanle baino ez zituen herrixka zena, 22.000 biztanletik gorako herri bilakatu zen.

Azkenik, Iruñerriko beste kontzeju batzuekin gertatu bezala, Barañainek independentzia eskuratu zuen. 1984. urteko abenduaren 28an banandu zen Zizurko Zendeatik. Bereizketa hori 1984. urteko otsailaren 8ko 696/84 Errege Dekretuaren bidez onetsi zen.

Ondasun nabarmenak

• Doneztebe eliza, Barañaingo gune zaharrean dagoen XVI. mendeko eliza. Jatorrizko herritik kontserbatzen den eraikin bakarra da. Eliza barruan Miguel Altunak XVI. mendean eginiko margoak gordetzen dira. Miguel Altunak eginikoak dira. Horrez gain, nabarmentzekoak dira baketoien gaineko erdi-puntuko aurrealdeko hiru arkiboltak, eta estaldura.

Elizaren barruan zegoen Ama Birjina eta haurraren XIII. mendeko irudi erromanikoa Nafarroako Eliz museoan daude gaur egun.

Gaur egun errumaniar eliza ortodoxo bat da.

• Konstituzio parkea: Barañaingo eremu handi bat barne hartzen du, bertan aintzira artifizial bat dago.

• Barañaingo udaletxea: Udalaren egoitza da.

• 
  Doneztebe eliza.
• 
  Konstituzio parkea.
• 
  Barañaingo udaletxea.

Argaren Ibai Parkea

Barañain Elortz ibaiko atseden-lekutik

Iruñerritik pasatzen den Arga ibaiaren ibilbidean Iruñerriko Mankomunitateak 12 kilometro inguruko natur pasealekua antolatu zuen Argaren Ibai Parkean. Iruñerrira doazen Arga, Ultzama eta Elortz ibaien ibilbidean kokatzen da. Abiapuntuan Barañain herriari itzulingurua ematen dio, hasieran Elortz ibaiarekin eta gero Argarekin biak biltzen direnean. Errotxapea, Iruñea, eta Burlatatik pasa ondoren Atarrabiako San Andres Errotan gora bi adarretan banatzen da bidea, Arga ibaiarekin Uharte eta Zabaldikara doa eta Ultzama ibaiarekin Arre eta Soraureneraino.

Guztira milioi bat metro koadro hartzen ditu parkeak. Ibaiko landarediaz gain beste elementu asko ikus daitezke ibilbidean: zubi historikoak, presak, errotak, zaldainak, lorategiak, parkeak, ontziralekuak, askaldegiak, arrantza lekuak, haztegiak, baratzeak, zaldiak eta behiak belar-soroetan, iturriak, pilotaleku bat, bai eta Ingurumen Heziketarako Museo bat ere. Atarrabian aipagarriak dira zubia eta San Andres errota, Arga eta Ultzama ibaiek bat egiten duten tokian dagoena.

Demografia

XX. mendearen erdialdera arte Barañain herrixka bat izan zen. Inoiz ez zuen 100 biztanle baino gehiago izan. Euskal Herriko hiriburuetan gertaturiko metropolizazio prozesuaren barnean, Iruñeko hazkunde demografiko handiak eraginda, Barañainek bere herrixka izaera galdu zuen. Ehunka etxebizitza berri eraiki ziren 1960ko hamarkadatik hasita. Eraikuntza horrek gaur egun arte iraun du. Dena den, azken urteetan eraikuntzak behera egin du, eraikitzeko orubeak gero eta urriagoak direlako.

Toki falta da Barañainek hazteko gaur egun duen arazo nagusietako bat. Etxebizitza berriak eraikiko dira Lagunak futbol taldearen zelaien ondoan, eta Elortz ibaiaren eta Barañaingo lautadaren artean dauden lur malkartsuagoetan. Azken horiek Iruñeko Etxabakoitzko auzoaren garapenarekin batera egingo dira.

Gaur egun (2020), Barañain Nafarroako laugarren udalerria da biztanleriari dagokionez, Iruñea, Tutera eta Eguesibarren ondotik. Dena den, udalerriak oraindik ere, hiriburuaren lo-auzo izaera izaten jarraitzen du, gune metropolitarreko industriaguneetan lan egiten duten biztanleen bizitokia delako.

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 2.721 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %12,46 (Nafarroako batezbestekoaren gainetik).

Barañaingo biztanleria

Politika

Sakontzeko, irakurri: «Hauteskundeak Barañainen» eta «Barañaingo Udala»

Udaletxea

Udaletxea Barañaingo gune berriaren mendebaldeko muturrean dago, Barañaingo lakutik gertu. Udala alkatea eta hogei zinegotzik osatzen dute.

• HELBIDEA: Udaletxe Plaza, z/g

Udal hauteskundeak

2015eko udal hauteskundeen ondoren, Euskal Herria Bilduko hautagai Oihaneder Indakoetxea hautatu zuten alkate. Nahiz eta UPN izan zen boto gehien jaso zuena, Indakoetxeak Geroa Bai, Izquierda-Ezkerra/Equo eta Participando Barañain taldeen babesa jaso zuen.

Barañaingo udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24a		2011ko maiatzaren 22a
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Nafar Herriaren Batasuna (UPN)	6 / 21	2.846 (% 26,36)	7 / 21	2.868 (% 28,63)
	Euskal Herria Bildu	4 / 21	1.994 (% 18,47)	3 / 21	1.534 (% 15,32)
	Geroa Bai (2015) / Nafarroa Bai (NaBai) (2011)	3 / 21	1.308 (% 12,12)	4 / 21	1.794 (% 17,91)
	Nafarroako Alderdi Sozialista (PSN-PSOE))	3 / 21	1.226 (% 11,36)	4 / 21	1.581 (% 15,78)
	Participando en Barañain	2 / 21	1.133 (% 10,49)
	Izquierda-Ezkerra/Equo	2 / 21	1.092 (% 10,11)	2 / 21	913 (% 9,12)
	Pueblo de Barañain	1 / 21	620 (% 5,74)
	PP	0 / 21	350 (% 3,24)	1 / 21	669 (% 6,68)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak elecciones.mir.es webgunean

Alkateak

Hauek izan dira Barañaingo azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia
Gregorio Clavero	1984 a	1987		Nafarroako Alderdi Sozialista
Gregorio Clavero	1987	1991		Nafarroako Alderdi Sozialista
Gregorio Clavero	1991	1993 b		Nafarroako Alderdi Sozialista
	1993	1993 c		Nafarroako Alderdi Sozialista
Juan Felipe Calderon	1993	1995		Nafar Herriaren Batasuna
Juan Felipe Calderon	1995	1999		Nafar Herriaren Batasuna
Joaquin Olloki	1999	2003		Ciudadanos Independientes por Barañain
Iosu Senosiain	2003	2007		Nafarroako Alderdi Sozialista
Floren Luki Iribarren	2007	2008 d		Nafarroa Bai
Jose Antonio Mendibe	2008	2011		Nafar Herriaren Batasuna
Jose Antonio Mendibe	2011	2015		Nafar Herriaren Batasuna
Oihaneder Indakoetxea Barberia	2015	2019		Euskal Herria Bildu
Maria Lecumberri Bonilla	2019	Jardunean		Navarra Suma

^a 1984. urtean Barañain Zizur Zendeatik banandu eta udalerri bihurtu zen.

^b Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

^c Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

^d Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

Hirigintza

Barañain udalerria txikia izan arren (130 hektareako azalera baino ez dauka), XX. mendean zehar garatutako hirigintza eredu desberdinek adibide adierazgarrien lekuko izan da. Hiru alde bereiz daitezke, lehena, udalerriaren lehen garapenarekin bat datorrena. Udalerriaren ekialdean, 1960ko hamarkadaren amaieran garatzen hasi zena, dentsitate handia eta dorreak dira nagusi. Alde hau Iruñeko Mendebaldea auzoaren eta Barañain artean dagoen biribilgunean hasi eta Ipar plazan bukatzen da. Gaur egun, herria Iruñeari erabat lotuta dago, eta nahiz eta barañaindarrek udal propioa izan, Iruñeko etorbidean egoera nahiko kuriosoa da: iparraldeko etxebizitza blokeak Barañaingo udalerrian daude, baina hegoaldekoak, Iruñeko Etxabakoitz barrutiaren zati dira.

Bigarren aldea Gaztainondo eta Lur Gorri plazen artean kokatzen da. Garapen berantiarrago bati dagokio, duela hogei bat urte hasitakoa. Lehen aldearekin alderatuz, Barañaingo gune honetan dentsitate ertaina, eraikin baxuak eta txaletak nagusi dira. Garai honetan, garapen basatikoan gertatu ez bezala, bizilagunen ongizatea kontuan hartuz, aurreko garaian egin ez ziren hainbat hobekuntza gauzatu ziren herriaren hirigintza ereduan, horrela Barañaingo lakua eta parkea egin ziren. Hirugarren aldea oraindik eraikitze prozesuan dago, "Plangintza Partziala" deritzon proiektuaren bitartez. Udalerriaren mendebaldeko gune berriko ardatza Eultza etorbidea da.

Aipatu beharra dago Barañain hirigintza plangintza orokor bat izan zuen Espainiar estatuko lehen udalerrietako bat izan zela. Horrela, kaleen eta etorbideen aurretiazko plangintzari esker, Iruñerriko udalerri batzuetan gertaturiko hirigintza kaosa saihestu zen.

Higiezinen burbuila lehertu aurretik, Barañaingo udalak beste 1.000 etxebizitza eraikitzeko egitasmoa aurkeztu zuen, udalerriaren hego-mendebaldean Etxabakoizko geltoki berriarekin batera, eta Lagunak kirolgunearen ondoan. Udalak etxe berri gehiago eraikitzearekin, eraikuntzaren diru iturriarekin, jarraitu nahi zuen, Barañain industria berriak ezartzeko tokirik ez duen udalerria delako.

Garraioa

Udalerri honetan Eskualdeko Hiri Garraioaren 4 linea daude:

Eskualdeko Hiri Garraioa Barañain
Eguneko Zerbitzua	Gaueko Zerbitzua

Kultura

Euskara

Sakontzeko, irakurri: «Euskararen Foru Legea»

Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Barañain eremu mistoko udalerria da, eta hori dela eta, euskara ere ofiziala da hiri honetan. 2001eko erroldaren arabera herritarren %9,78 zen euskalduna.

Barañain Auditorioa

Aretoa 2003an inauguratu zen, eta Barañaingo Eultza etorbidean dago. Aretoan, antzerki, musika eta hainbat kultur ekitaldi antolatzen dira urtero. 2005ean Espainiar Estatuko Programazio Berritzaileenaren Saria jaso zuen, eta 2006an Nafarroako gobernuaren Ingurumeneko Praktika onen saria..

Elkarteak

• Luis Morondo musika banda, 1990eko hamarkadaren hasieran sortu zen, auditorio eraikitzearekin batera. Auditorioan 50 pertsonak osatzen duten musika bandaren egoitza dago.
• Kilikien konpartsa
• Barañaingo Auroroen elkartea
• Igandea Txaranga
• Gaitero Beriniaindarrak
• Barañaingo Dantza Taldea
• Margo tailerra

Hezkuntza

Biztanleria hazi den heinean ikastetxe berriak eraiki behar izan dira, euskara hutsean edo D ereduan ikasteko aukera ematen dutenak Alaitz eta Eultza ikastetxeak dira. Gaur egun Barañainen dauden eskolak honakoak dira:

• Los Sauces Ikastetxe Publikoa
• Haur eta Lehen Hezkuntzako Alaitz Ikastetxe Publikoa
• Haur eta Lehen Hezkuntzako Eultza Ikastetxe Publikoa
• Alaitz Bigarren Hezkuntzako Institutua
• Barañain Bigarren Hezkuntzako Institutua
• Santa Luisa de Marillac

Jaiak eta ospakizunak

Barañainek ekaineko azken astean ospatzen ditu bere jaiak, herriko patroi den San Pabloren egunaren inguruan.

Kirolak

Barañaingo Lagunak futbol taldeak emakumezkoen Superligako lehen mailako taldea da. Horrez gain, gizonezkoen taldea ere badago, Espainiako ligako hirugarren mailan dabilena.

Herriko kiroldegia Iparreko Plazaren etorbidean kokatzen da. Horrez gain, Barañaingo udalak kiroldegi berria eraikitzeko asmoa dauka Lagunak futbol taldearen kirol instalazioen ondoan. Udal kiroldegiak 12.000 bazkide inguru zituen 2007. urtean.

Barañaindar ospetsuak

• Oihaneder Indakoetxea (1978-), politikaria.
• Aitzol Lasa (1978-), matematikari eta idazlea.
• Iosune Murillo (1980-), txirrindularia.
• Laura García (1981-), judoka.
• María Lecumberri (1982-), politikaria.
• Mikel Ilundain (1986-), txirrindularia.
• Ion Etxaide (1988-), futbolaria.
• Iruñe Astitz (1991-), kazetaria.
• Isaac Manjón (1991-), futbolaria.
• Iker Tainta (1992-), esku huskako pilotaria.
• Sergio Fernández Roda (1993-), atleta.
• Alejandro Berenguer (1995-), futbolaria.
• Sarai Robles (1996-), bertsolari eta idazlea.
• Oihan Moreno (2001-), aktore eta musikaria.
• Xabier Zaldua Marcen (2001-), futbolaria.
• Miguel Barandalla (2004-), futbolaria.

Herri eta hiri senidetuak

Barañain ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Caimito de Guayaraba (Kuba), 2005. urteaz geroztik

Mława (Polonia), 2006. urteaz geroztik

Ikus, gainera

• Nafarroako udalerrien zerrenda
• Iruñerria
• Iruñeko merindadea

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa

• Udalaren webgunea.
• (Gaztelaniaz) Barañaini buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
• (Gaztelaniaz) Barañini buruzko argazkiak biltzen dituen bideoa.
• Barañaingo lakuaren ikuspegia Google Street View-n.

• Datuak: Q768691
• Multimedia: Barañáin / Q768691
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Barañain