Arnold von Harff
Arnold von Harff (Harff gaztelua, Bedburg, 1471 – 1505eko urtarrila) XV. mendeko renaniar bidaiaria izan zen, jatorriz Kolonia hirikoa. Erromes joan zen herrialde askotara, eta tokian tokiko hizkuntzen eta kulturen berri jaso zuen, behe-alemanez. Bere bidaietan (1496-1499) hizkuntza hauen berri jaso zuen: euskara, bretoiera, esloveniera, turkiera, hebreera, arabiera, albaniera, hungariera, siriakoa, amharera eta armeniera.
| Arnold von Harff | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Schloss Harff (en)  , 1471 (egutegi gregorianoa) |
| Heriotza | Schloss Harff (en) , 1505eko urtarrila (egutegi gregorianoa) (33/34 urte) |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | alemana |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | idazlea |
| Jasotako sariak | |
| Gradua | zaldun |
Euskal hiztegitxoa aldatu
Euskarari dagokionez, Von Harffek hiztegitxo hau jaso zuen:[1][2][3][4]
| Jatorrizko euskara | Alemana | Euskara batua |
|---|---|---|
| ogea[5] | Broyt | ogia |
| arduwa | Wijn | ardoa |
| oyra | Wasser | ura |
| aragui | Fleysh | haragia |
| gasta | Keyss | gazta |
| gaza | Saltz | gatza |
| oluwa | Hauer | oloa |
| huetza | Stroe | ahotza (lastoa) |
| norda | Wer is dae | nor da? |
| schambat | War gilt dat | zenbat da? (zenbat balio du?) |
| hytzokosanma | Eyn wirt | etxeko jauna |
| Gangon dissila | Got gheuve dir Gudem morgen | egun on dizula |
| schatuwa ne tu so gausa moissa | Schoin junfrau kumpt bij mich laeffen | neskatoa, nahi duzu gauza motza? (neskatoa, ohera zaitez nirekin)a |
| bat | Eyn | bat |
| bij | Tzwey | bi |
| yron | Drij | hiru |
| lae | Vier | lau |
| boss | Vunff | bost |
| see | Sees | sei |
| sespe | Seuen | zazpi |
| tzortzey | Acht | zortzi |
| wedeatzey | Nuyn | bederatzi |
| hammer | Tzien | hamar |
a Justo Garateren ustez (eta Julio Urkixo bat zetorren hipotesi horretan), schatuwa ne tu so gausa moissa esaldia, gaur egungo euskarara ekarrita, «neskatoa, nahi duzu gauza motza?» da. Esaldi horretan, aditzaren elipsia izango genuke («erabili» edo antzekoren bat), eta gauza motza «alua»ren sinonimo da.[4]
Bibliografia aldatu
- Émile Ernault, Le Breton d'Arnold von Harff, H. Champion, 1911.
- Malcolm Henry Ikin Letts, Eberhard von Groote, The pilgrimage of Arnold von Harff, knight: from Cologne through Italy, Syria, Egypt, Arabia, Ethiopia, Nubia, Palestine, Turkey, France, and Spain, which he accomplished in the years 1496 to 1499, Hakluyt Society, 1946, 2 liburuki.
- «Le breton d'Arnold Von Harff», Celticum, Nnn 22, 1975.
- «Aux origines du breton: Le glossaire vannetais du Chevalier Arnold von Harff, voyageur allemand du XVème siècle», Ogam-Celticum, 1984, 26, Christian-J Guyonvarc'h.
- Annie Faugère, «La vile chez Arnold Von Harff», in La Ville: du réel à l'imaginaire : actes du colloque de Rouen, 8-10 novembre 1988, Publications de l'Université de Rouen bildumako 162. liburua, ISBN 2-87775-020-5
Erreferentziak aldatu
- ↑ Arnold von Harffen lexikoa, in Koldo Mitxelena, Textos Arcaicos Vascos, Madril, 1960, 63. orrialdea.
- ↑ Kirstin Nath: Die Sprachproben im Reisebericht Arnolds von Harff, Universität Hamburg, Historisches Seminar, Hauptseminar Prof. Dr. Jürgen Sarnowsky, Reiseberichte des 15. Jahrhunderts: Arnold von Harff, Sommersemester 2007.
- ↑ Saioa Oskoz Garde: Euskal Literaturaren bilakaera historikoa. Lehen lekukotasunetik XVIII. mendera, 2009.
- ↑ a b Justo Garate: «El texto vasco de von Harff»[Betiko hautsitako esteka].
- ↑ Egaña, Iñaki. (2009). Mil nuevas noticias insólitas del país de los vascos. Txalaparta, 65 or. ISBN 9788481365436..
Kanpo estekak aldatu
- Irazustabarrena, Nagore, Neskatoa, ne tu so gaussa moissa?, argia.eus
Datuak: Q645951
Multimedia: Arnold von Harff / Q645951
