Argiñaritz
Argiñaritz[1][a] Mañeruibarreko Girgillao udalerriko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Izarbeibar-Novenera eskualdean.
| Argiñaritz | |
|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |
 Goialdea eta San Martin eliza | |
 | |
| Kokapena | |
| Herrialdea | Nafarroa Garaia |
| Eskualdea | Izarbeibar-Novenera |
| Udalerria | Girgillao |
| Administrazioa | |
| Mota | leku |
| Izen ofiziala | Arguiñáriz |
| Posta kodea | 31291 |
| Herritarra | argiñariztar |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 42°44′33″N 1°51′41″W / 42.7425°N 1.8614°W |
| Azalera | 5,46 km² |
| Garaiera | 702 metro |
| Distantzia | 25,4 km (Iruñetik) |
| Demografia | |
| Biztanleria | 13 (2021:  0) |
| Dentsitatea | 2,38 bizt/km² |
2021 urtean 13 biztanle zituen.
Bertako biztanleak argiñariztarrak dira.
Izena aldatu
Argiñaritz toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Arguiñáriz
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Arguinariz (1193)
- Arguynariz (1231)
- Arguinartz (1248)
- Arguinariç (1257)
- Arguinariz (1350)
- Arguinarriz (1366)
- Arguiñariz (1534)
- Arguirrayz (1587)
- Arguiñariz (1802)
- Argiñaritz (1945)
- Argiñaritz (2000)
Etimologia aldatu
Mikel Belaskoren ustez, "Argiñar izeneko pertsona baten jabetzakoa" izango da ziurrenik. Argiñar + -itz hitzek osatzen du; lehenengo elementua identifikatu gabeko pertsonaren izena da, eta bigarrena, berriz, jabetza adierazten duen atzizkia.
Julio Caro Barojak Arginnus proposatzen du, izen dokumentatua, eta bere ustezko deribatua Arginaricus. Luis Mari Mujikak Caro Barojaren hipotesia babesten du. Izen honek lotura handia du Argiñanorekin, aldameneko Gesalatz ibarreko herriarekin, izen bera izango litzatekeelako, baina atzizki desberdina, esanahi berekoa izan arren.
Ezaugarriak aldatu
Armarria aldatu
Argiñarizko armarriak Girgillao udalerriko armarria da, eta honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo hori batez eta aurrean zuhaitz berde batez osatuta dago. | » |
Geografia aldatu
Argiñaritz Mañeruibarreko herri bat da, Girgillao udalerrian eta Izarbeibar-Novenera eskualdean.
Inguru naturala eta kokapena aldatu
Girgillao udalerria Nafarroa erdialdean dago, Lizarrako merindadearen ipar-ekialdean, Iruñeko merindadearen mugan, eta Nafarroako hiriburutik 32 kilometrora.
Klima eta landaredia aldatu
Girgillaok klima mediterraniarra dauka orokorrean (udalerriko gunerik altuenetan azpimediterraniarra da prezipitazioak ugariagoak eta tenperatura hotzagoa delako). Urteko batez besteko tenperatura 12 gradu ingurukoa da eta prezipitazioak 600 eta 1.000mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 90 izaten dira (mendialdean 120 edo gehiago izan daitezke).
Udalerriko jatorrizko landarediaren gehiena galdu den arren, oraindik ere arte eta haritz bakanen batzuk geratzen dira herrigunearen inguruko mendietan.
Estazio meteorologikoa aldatu
Girgillaon ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
 Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.5 | 24.0 | 26.5 | 29.0 | 36.5 | 40.0 | 41.5 | 43.0 | 38.0 | 32.0 | 27.0 | 21.0 | 43.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.7 | 11.6 | 15.4 | 17.0 | 21.8 | 26.6 | 29.6 | 29.6 | 25.3 | 19.6 | 13.3 | 9.9 | 19.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.4 | 6.4 | 9.6 | 11.5 | 15.6 | 19.8 | 22.5 | 22.6 | 19.1 | 14.4 | 9.0 | 5.9 | 13.5 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.1 | 1.3 | 3.8 | 5.9 | 9.3 | 13.0 | 15.5 | 15.6 | 12.8 | 9.1 | 4.6 | 1.8 | 7.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -7.0 | -10.0 | -8.5 | -3.0 | -0.5 | 2.0 | 7.0 | 5.0 | 3.0 | -0.5 | -6.5 | -10.0 | -10.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 44.2 | 38.7 | 51.6 | 59.5 | 53.1 | 45.6 | 27.0 | 26.3 | 38.6 | 60.3 | 55.4 | 57.2 | 547.5 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 39.0 | 29.0 | 33.6 | 62.0 | 42.2 | 38.5 | 33.0 | 85.0 | 61.5 | 46.0 | 59.0 | 39.0 | 85.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 11.6 | 10.3 | 8.8 | 11.2 | 11.1 | 7.2 | 5.4 | 4.9 | 7.8 | 10.5 | 11.5 | 12.8 | 113.0 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.3 | 1.4 | 0.9 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.2 | 5.1 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia aldatu
Antzinako jaurerria, Petri I.a erregeak Diego Alvarezi 1099an emandakoa. Iratxeko monasterioak XII. mendean hamaika lepoko zituen, eta horien urteko petxa 1193an eguneratu zen 7 gari-kahizetan, zerbitzu, opil eta karapitoaren truke. Irantzuko abadiak ere dohaintza bidez bi edo hiru lepoko eskuratu zituen hurrengo mendean; bere kargek 5 kahitze gari eta 15 sause inportatzen zizkioten jabeari.
1268ko Rediezmoaren Liburuan bere izenaren ibarra agertzen da (Argiñarizibar), non Agots, Argiñaritz, Artazu, Biloria, Ekoien, Etxarren, Gomazin, Girgillao, Legarda, Orendain, Sarria, Sotets eta Hiriberri zeuden. Erakunde horren aipamen bakarra da, Aietxuibar edo Artozkibar bezalako Nafarroako Erdi Aroko bertze erakunde batzuekin pareka daitekeena.
Herria Mañeruibarrena izan zen 1845era arte. Orduan egin zen Udal erreforma liberalarekin udalerri independente banandua eratu zen, geroago Girgillaokoari erantsia izateko. 1849an bazuen lehen letretako eskola.
Demografia aldatu
2021 urteko erroldaren arabera 13 biztanle zituen Argiñaritzek.[6]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 12 | 12 | 12 | 10 | 16 | 15 | 15 | 15 | 14 | 16 | 16 | 14 | 14 | 15 | 14 | 12 | 10 | 11 | 13 | 12 | 13 |
Kultura aldatu
Euskara aldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Girgillao sailkatu zituen hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.[7]
Koldo Zuazok, 2010ean, Girgillao ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]
Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Oltzako hizkeran. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Mañeruibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Girgillao eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2010ko erroldaren arabera, herritarren %9,57k zekien euskaraz hitz egiten eta 2018n % 8,70k.
Ondasun nabarmenak aldatu
- San Martin eliza, XIII. mendean eraikitako kristiau eliza.
Oharrak aldatu
Erreferentziak aldatu
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Argiñaritz - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Estella. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0040-3. PMC 932583344. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Argiñaritz» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q12253934
Multimedia: Argiñaritz / Q12253934
