Wikipedia

Arabiar–israeldar gatazka

(«Arabo–israeldar gatazka» orritik birbideratua)

Arabiar-israeldar gatazkak (arabieraz: الصراع العربي الإسرائيلي‎, Al-Sira'a Al'Arabi A'Israili; hebreeraz: הסכסוך הישראלי-ערבי‎, Ha'Sikhsukh Ha'Yisraeli-Aravi) Israel eta bere inguruko herrialde arabiarren arteko gatazka armatuei eta tentsio politikoari erreferentzia egiten die, batez ere Israel eta Palestinaren artekoei.

Arabiar–israeldar gatazka

     Arabiar herrialdeak      Israelekin gudak izandako herrialdeak      Israel      Gazako lur zerrenda eta Zisjordania

Data1920 (arabiar eta juduen arteko tirabiren hasiera) / 1948 (Israelgo sorrera) - gaur egun
LekuaEkialde Hurbila
EmaitzaBukatzeke
Gudulariak
 Israel Arabiar Liga

Gatazkaren izaera txandakatu egin da urteetan zehar arabiar-israeldar eskala handi batetik txikiagoa den batera, Israel eta Palestinaren arteko gatazka izanik. Palestinar-Israeldar gatazka nolabait sortu zen hainbat mugimendu ezberdinek Britania Handiko mandatuaren menpe egon zen Palestinar lurraldeen eskaeratik. Herri juduak bere “antzinako bizilekua” deitzen du hau, mugimendu panarabistak historikoki eta gaur egun palestinar arabiarrena dela argudiatzen duen bitartean, eta panislamismoaren testuinguruan lurralde hauei buruz “Lurralde Musulmanak” moduan hitz egiten dute[2].

Arabiar-israeldar gatazkaren definizioa, historia eta konponbide posibleak etengabe eztabaidatzen dira, eta arazoak aldatu egiten dira denboran zehar. Gaur egun, honako hauek dira gai nagusiak: Gazako eta Zisjordaniako Zerrendaren subiranotasuna, Jerusalemgo ekialdearen, Golanen eta Shebaako basetxeen estatusa, Israelgo kokalekuen eta errefuxiatu palestinarren etorkizuna, Israel eta Palestina estatu independente gisa onartzea, bien eskubidea bakean egoteko eta bizitzeko mehatxu eta indar-ekintzarik gabe, eta Israelen gatazka Libano eta Siriarekin.

Ikuspegi nagusia azaltzen duen infografia

Gaur egun, Israelek bake itunak ditu Egiptorekin eta Jordaniarekin elkarbizitza bermatzeko. Era berean, Libano, Siria eta Saudi Arabiarekin sinatutako su-eten itunak ditu, Israelen existentzia onartzen ez duten arren, praktikan liskarrak eteteko mekanismo eraginkorra izan direnak. Palestinarekin ere behin-behineko itun konplexu bat dago, Israelek eremu palestinarrari buruzko babesletza moduko bat eta su-eten partzial bat ezartzea dakarrena.

Testuingurua aldatu

Erlijioa aldatu

 
Jerusalemgo hiria.

Talde batzuk bake prozesuaren aurka daude argudio erlijiosoengatik, gatazkaren aurrean duten jarrera justifikatzen saiatzen direnak[3]. Arabiar-israeldar gatazkaren historia garaikidea oso kaltetuta dago hainbat alderdiren sinesmen erlijiosoengatik eta haien ideia edo ikuspegiengatik "Agindutako Lurraldeari" eta Jerusalemgo "Aukeratutako Hiriari" buruzko politiketan[4].

Kanaango Lurraldea edo Eretz Yisrael (Israelgo Lurraldea), Biblia Hebrearraren arabera, Israelgo haurrei Jainkoak hitzemandako lurraldea zen. Hau Koranean ere aipatzen da[5]. Likud da une honetan Israelgo talde politikorik probableena Israelgo Lurraldearen eskaera biblikoak bere plataforman sartzeko.

Musulmanek ere lur horren gaineko eskubideak eskatzen dituzte[6]. Juduen adierazpenaren aurka, lurralde hau Abrahamen biloba zen Jakoben ondorengoei bakarrik hitzeman zitzaiela dioena,  Kanaango Lurraldea Abraham-en seme nagusitzat hartzen duten Ismaelentzat izango zela diote[7]. Beraz, arabiarrek honen ondorengoak direla diotenez, lurraldea haiena dela argudiatzen dute. Gainera, arabiarrek Biblia jarraitzen duten Israelgoentzat sakratuak diren zenbait toki gurtu dituzte, Patriarken haitzuloa eta Tenpluaren Mendia, besteak beste. Azken 1400 urteetan, musulmanek erreferentzia puntu islamikoak eraiki dituzte Israelgo antzinako toki horietan, hala nola, Arrokaren Kupula eta Al-Aqsako Mezkita Tenpluaren Mendian, judaismoaren tokirik sakratuena. Horrek, bi taldeen arteko gatazka eragin du Jerusalemen jabetza-eskubideari dagokionez. Musulmanen arabera, Mahoma Jerusalemen zehar igaro zen zerura egin zuen lehen bidaian. Hamasek, Gazako Zerrendan gobernatzen duenak, Palestinako lurralde osoa (gaur egun Israel eta Palestina dena) musulmanek gobernatu beharreko waqf islamista dela adierazten du[8].

Kristau sionistek Israelgo Estatua babestu ohi dute juduek Lurralde Aginduari dioten antzinako eskubideagatik, adibidez, Paulo Tarsokoa apostoluak Bibliako 11. kapituluan dioen moduan. Kristautasun sionistak irakasten du juduak Israelera itzultzea Kristoren bigarren etorreraren aurreko baldintza dela[9].

Mugimendu nazionalistak aldatu

Sionismo eta nazionalismo arabiar erreakzionarioaren gorakada aldatu

 
1898ko Kongresu Sionista

Arabiar-israeldar gatazka modernoaren sustraiak XIX. mendearen amaieran sortu zen sionismo eta nazionalismo arabiar erreakzionarioaren gorakadan oinarritzen dira. Sionismoa herri juduaren askapen nazionalerako mugimendua da, nazionalismo modernoaren fenomenorik zabalenaren adarretako bat. Juduek bere bizileku historikotzat hartzen duten lurraldea panarabistek ere berezkotzat hartzen dute, eta historikoki eta gaur egun arabiar palestinarrena dela adierazten dute. Panarabismoa arabiarren eta arabiar mundua osatzen duten herrien batasuna aldarrikatzen duen mugimendu politikoa da. Arabiar nazionalismoari guztiz loturik dago, zeinak arabiarrek nazio bat osatzen dutela aldarrikatzen baitu.

Lehen Mundu Gerraren aurretik, Ekialde Hurbila, Palestina barne, Otomandar Inperioaren kontrolpean egon zen 400 urtez. Haien inperioaren azken urteetan, otomandarrak euren turkiar nortasun etnikoa babesten hasi ziren, turkiarren lehentasuna aldarrikatuz inperioaren barnean, arabiarren aurkako diskriminazioa eraginez[10]. Otomandarren askapenaren promesaren ondorioz, judu eta arabiar askok aliatuei babesa eman zieten Lehen Mundu Gerran, eta horrek nazionalismo arabiarra hedatu zuen. Bi nazionalismoek, arabiarrak eta sionistak, Europan eduki zuten haien hasiera. Kongresu Sionista Basilean ezarri zen 1897an, "Arabiar Kluba" Parisen 1906an ezarri zen bitartean.

Palestinaren hazkundea aldatu

XIX. mendearen amaieran, Europako eta Ekialde Hurbileko komunitate juduak Palestinara emigratzen eta bertako lur-jabe otomandarren lurrak erosten hasi ziren. XIX. mendearen amaieran, 600.000 biztanle zituen Palestinak, gehienak arabiar musulmanak; baina juduak, kristauak, drusoak, baháʼíak eta samariarrak ere gutxieneko nabarmendu bat ziren. Une hartan, Jerusalem ez zen bere harresiz harago hedatzen, eta dozenaka mila biztanle inguru baino ez zituen. Baserri kolektiboak ezarri ziren, kibbutzim gisa ezagutuak. Taldeko lana burutzen duten eta erabakiak batzarretan hartzen dituzten 50 eta 1.000 lagunen arteko komunitateak dira, jabetza pribaturik gabe. Autogestioa eta produkzio-bitartekoen jabego kolektiboa dira kibbutzen antolaketaren ezaugarri nagusiak. Garai modernoetako lehen hiri erabat judua ere ezarri zen: Tel Aviv.

Otomandar Inperioaren aurkako matxinada aldatu

1915-1916 urteen bitartean, Lehen Mundu Gerra martxan zegoenez, Henry McMahon Egiptoko Goi Komisario Britainiarra Husain bin Alirekin idatzi zen sekretuki, haxemien familiaren patriarka eta Meka eta Medinako otomandar gobernaria zena. McMahonek Husain konbentzitu zuen Otomandar Inperioaren aurkako arabiar matxinada bat zuzentzeko, Alemaniarekin aliatua zegoelako Erresuma Batuaren eta Frantziaren aurka gerran. McMahonek hitzeman zuen arabiarrek Erresuma Batuaren alde egiten bazuten gerran, britainiar gobernuak arabiar estatu independente bat ezartzea babestuko zuela Otomandar Inperioaren probintzia arabiarretan, Palestina barne, haxemien agindupean. Lehen arabiar matxinadak T. E. Lawrence ("Arabiako Lawrence") eta Faisal, Husainen semea, buru zituena arrakasta izan zuen otomandarrak garaituz, eta Erresuma Batuak eremu honen zati handi baten kontrola hartu zuen.

Aurrekariak (1917-1948) aldatu

1917-1939 aldatu

XIX. mende bukaeran arabiar lurretan Otomandar Inperioak nagusitasuna lortzen du, Siriako Aiatola inperio arabiarraren barruan multzokatzen zirenak. Baina garai hartako herritarren arteko ezberdintasunak erlijioarekin zuten zerikusia, eta ez naziotasunarekin. Arabiar herrialdeetan islama, kristautasuna eta judaismoa ziren hiru erlijio korronte nagusiak.[11]

 
Balfourren[Betiko hautsitako esteka] deklarazioaren gutuna, Arthur James Balfourrek sinatutakoa.

Mende hartan Theodor Herzl-ek sortutako sionismoak, historian zehar hain zapaldua izandako judu herriarentzako estatu propio bat eraikitzea aldarrikatzen zuen, eta mugimendu sionistak Europatik Ekialde Hurbilera zabaltzen hasten dira. Orduan 1897an Lehen Biltzar Sionistak erabaki zuen Palestinan eraiki behar zutela haien “etxe nazionala”; hura baitzen juduen lurralde biblikoa.[12] I. Mundu Gerra amaitzear zegoenean, 1917an, hebrearren Palestinarako migrazioak hasi ziren mundu guztian zeharretik, erakunde sionistek bultzaturik. 1918an Gerra Nagusia amaitu osterako, palestinar populazioaren %12a, hau da 100.000 pertsona inguru, juduak ziren.[13] 1917an Palestina Erresuma Batuko armadaren menpe zegoen, Legio Juduaz gain. Urte horretako azaroaren 2an, Britainia Handiak Balfourren deklarazioa aurkezten du, palestinar lurretan judu-herriarentzako sorterria aldarrikatuz.[14]

Abenduan Erresuma Batuak bere intentzioak martxan jartzen ditu Jerusalem okupatuz, eta judu kanpotarren Palestinarako migrazio-mugimenduak erraztuz mugetan. Erresuma Batuar planaren eraginkortasuna agerian zegoen zeren eta XX. mendeko lehen herenaren amaieran 450.000 judu izatera pasa ziren Palestinan. Juduek aurreratzeko erabili zuten sistema arrakastatsuena “kibbutz” kolonia kooperatiboak eraikitzea izan zen. Hala ere arabiar biztanleria hebrearra baino handiagoa izaten jarraitzen zuen.[15]

Arabiar herrialdeak Erresuma Batuaren traizioa jasan zuten gerra garaian, honek Otomandar Inperioaren aurrean Arabiar estatuen independentzia babestuko zuela zin egin zielako; horren ondorioz matxinadak sortu ziren palestinar, judu eta ingeles zibilen artean, famatuena 1936-1939ko Arabiar Errebolta Handia Palestinan.[16]

Beraz 1939ko maiatzean, ingeles gobernuak arabiarren aldeko “McDonald-en Liburu Zuria” argitaratzen du. Honek 75.000 judutara mugatzen zuen urteroko migratzaileen kantitatea, eta baita, debekatu egiten zien hebrear herritarrei lur berrien erosketa.[12]

1940-1948 aldatu

 
[Betiko hautsitako esteka]Ben Gurion Israelgo Estatua aldarrikatzen Tel Aviv-go museo batean, Theodor Herzl-en erretratu bat gainean duelarik (1948ko maiatzaren 14a).

Holokausto naziak 6.000.000 judu hildako utzi zituen, horrek nazioarteko iritziarengan sekulako eragina izan zuen hebrear herriarekiko enpatia sentituz. Nazio Batuen Erakundeak (NBE) sentimendu horri heldu zion eta Estatu judu bat sortzearen ideia babestu zuen.[16] Gainera II. Mundu Gerraren testuinguruak areagotu egin zituen juduen migrazioak Palestinara, eta zaildu egiten du migratzaile kopuruaren kontrola mantentzea. Aztoramena handitu egiten da Erresuma Batuko kolonian, matxinada berriak sortuz eta atentatuak talde terrorista sionisten partetik, esate baterako, 1946an Dabid Erregearen Hotelak jasandakoa Irgun talde armatuaren eskutik.[11]

Azkenean Erresuma Batuak erabakitzen du NBE-ren esku jartzea auzian. Eta 1947ko azaroaren 27an, Nazio Batuen Batzar Nagusiak, Palestina zatitzeko Nazio Batuen Plana martxan jartzen du “181 ebazpena” onartuz.[17]

Plan horrek erregimen internazionala legitimatzen zuen Jerusalem eta Betleemgo hirietan, hau da, nazioarteko kontrolpean geratzen zen eremu hura; eta horretaz gain Palestinan bi Estatu berrien sorrera proposatzen zuen: arabiar-palestinarra alde batetik eta judua bestetik. Juduen Estatuak nahiz eta lurraldearen %6a baino ez zuen bere esku, nazioarteko erakundeak palestinar arearen %55a hornitu zion. Estatu berri horren biztanleriaren %40a arabiarrak izango ziren.[13]

Errealitatea 1948ko maiatzaren 14an heldu zen, Erresuma Batuak behin-betikoz Palestinako kolonia utzi zuenean; eta arabiarren babesa eduki gabe, David Ben-Gurion-ek Israelgo Estatua fundatu zuenean, honen independentzia aldarrikatuz.

Palestinar lurraldearen inguruan kokatzen ziren arabiar estatuen erreakzioa bat-batekoa izan zen, eta eginkizunen kontra agertu ziren. Ondorioz lehen arabiar-israeldar gerra edo 1948ko Arabiar-israeldar Gerra sortzen da, eta honekin batera gaur egunera arte jarraituko duten beste hainbat gatazka-segida.[18]

Historia aldatu

 
Hiru abrahamdar erlijio nagusien ikurrak: islamarena, judaismoarena, eta kristautasunarena.

Erlijio auzia aldatu

Jerusalem hiriak izaera sakratua du islama, kristautasuna eta judaismo erlijioetan. Bertan daude hiru erlijio horien lekurik garrantzitsu eta sakratuenak, bakoitzak bere fedearekin duen loturari dagokionez. Historian zehar bertan jaso diren gatazka eta guda gehienak, erlijioaren izenean eman dira.[19]

 
Arrokaren Kupula (Al-Aqsa)

Islamari dagokionez aldatu

Jerusalemen, Mahoma profeta zerura igo zen Mekako Meskita Santutik Jerusalemgo tenpluraino egin zuen gaueko bidaia batean, hil baino 11 urte lehenago.

Hirian Arrokaren Kupula dago, Omeiatar Kalifa-herriaren garaian eraikia. Mahomak zerura igo eta Jainkoarekin elkartzeko egin zuen lekuan hain zuzen ere, hortik bere garrantzi historiko eta espirituala.

Meka eta Medinarekin batera, Arrokaren Kupula (Al-Aqsa) islamaren tokirik garrantzitsuenetan sartzen da. Tradizio islamiarrak, Mahomaren aurreko profetak, hiriarekin lotuta zeudela dio, eta Mahoma profeta islamiarrak hiria bisitatu zuen zerura bidaiatu zuen gauean. Gertakizun hori zela eta, musulmanentzako lehen Qibla (otoitzaren zuzendaritza) bihurtu zen, eta Mahoma profetak Al-Aqsa izendatu zuen erromesaldirako toki gisa.

Musulmanek Mahoma Jainkoaren mezularia dela uste dute. Berak, Jainkoa otoitzaren bidez gurtu beharko litzatekeela dioen perspektiba berritu zuen, Jainkoaren mezuak errezitatuz eta Jainkoa bakarrik gurtuz. Mahomak, bere burua, judu-kristau erlijioen azken profeta gisa izendatu zuen, eta hirugarren erlijio abrahamdar bat sortu zuen: islama. Arrokaren Kupula, Jerusalemen dagoen santutegi sakratu islamiar bat da, tenpluaren mendian eraikia. Uste denez, hemen igo zen Mahoma zerura, eta islamaren bigarren zutabetzat hartu zuten.

 
Erosten harresia.

Judaismoari dagokionez aldatu

Jerusalem herri juduaren antzinako hiri sakratuena izan da X. mendetik. Hirian, Erosten Harresia dago, garrantzitsua Salomon erregearen tenpluaren hondakinen gainean eraikitako tenpluaren azken zatia izateagatik. Tenpluaren mendiak judaismoarentzat duen garrantziaren bidez ere ezartzen da lotura hau, toki horretan gorde baitziren Legearen Taulak.

Jerusalem denbora luzez egon da kontzientzia erlijioso juduan sartuta. Juduek, David erregeak Jerusalem konkistatzeko gerra eta tenplu judua bertan eraikitzeko nahia aztertu eta pertsonalizatu dute, Samuelen I. Liburuan eta Salmoen Liburuan deskribatzen den moduan. David erregeak Jerusalemi buruz zituen irrika asko, esaera eta abesti herrikoietan egokitu dira.

Kristautasunari dagokionez aldatu

Kristau tradizioan, Jerusalemek Jesusen bizitzan zati garrantzitsua hartzen du, eta baita Itun Zaharrean ere. Jerusalem da Jesus umetan eraman zuten tokia, Salomonen Tenpluan "aurkezteko" eta jaialdietara joateko. Ebanjelioen arabera, Jesusek Jerusalemen predikatu zuen eta bertan sendatu zen, bereziki tenpluko patioetan. Ebanjelio bakoitzaren amaieran, Jesusen Azken Afariaren kontakizunak daude Jerusalemgo "goiko areto" batean. Horrez gain, Getsemaniko atxiloketa (Nekaldia), epaiketa, Golgotako gurutziltzatzea, hurbileko ehorzketa eta berpizte eta igoera ere bertan kokatzen dira.

Lekurik sakratuena ordea Hilobi Santuaren eliza da, izan ere, Jesus gurutziltzatu eta lurperatu zuten tokiaren gainean eraiki omen zuten.

Gatazkak eta gerrak aldatu

 
1947. urtean NBEk egindako Banaketa Plana Palestinako lurraldearentzat, estatu judu eta arabiar bat edukiz.

1948ko Arabiar-israeldar Gerra  aldatu

Sakontzeko, irakurri: «1948ko Arabiar-israeldar Gerra»

1947. urtean, Ben-Gurion Konferentzia Sionisten presidenteak milizia juduak antolatu zituen, eta talde armatu batzuk ere, horien artean Irgun eta Lehi. Britania Handiak bakea bermatu ezinean NBEren esku utzi zuen Palestinako auzia. NBEk 181. Ebazpena sortu zuen, dekretu honek lurraldea bi estatutan zatitzea, bata arabiarra eta beste judua. Aldiz, Jerusalemgo hiria NBEko administrazioaren menpe geratuko zen, lurralde neutro bat moduan. 1948. urtean Erresuma Batuak, Palestinako Britainiar Mandatua disolbatu eta lurraldea utzi zuen.[18]

1948ko maiatzaren 14ean Judu Herri Kontseilua Tel-Aviv hirian bildu zen eta Israeldar Estatua aldarrikatu zuen. Aldarrikapena David Ben-Gurion, Munduko Erakunde Sionistako buru exekutiboak egin zuen. Aldarrikapen honen ondorioz, Arabiar Ligako herrialde batzuk, horien artean, Egipto, Siria, Jordania, Irak eta Libanok Palestina inbaditu zuten, bakea eta segurtasuna bermatzeko. Honek 1948ko Arabiar-Israeldar Gerrari hasiera eman zion.[20]  

Armada israeldarrak arabiarren erasoei erantzuna eman zien, ezusteko garaipen militarrak irabaziz. Abendurako Israelek NBEk emandako lur gehiago eskuratu zuen eta Jerusalemgo mendebaldea ere hartu zuen. Baina, Israelek ez zuen lortu, Gazako zerrenda, Zisjordania, Jerusalemgo ekialdea kontrolatzea. Hauek arabiar herrialdeen esku geratu ziren, Gaza Egiptoren esku eta Zisjordania Jordaniaren esku.[21]

Gatazka 1949. urtean amaitu zen Israelgo Estatuak eta beste arabiar herrialdeek sinatutako armistizioarekin. Bake ituna Greziako Rodas irlan sinatu zen martxoaren 10ean.[22] Guda honek galera eta ondorio larriak ekarri zituen, bai israeldarrentzat eta bai arabiarrentzat. Batetik, hildako eta errefuxiatu kopuruetan eta bestetik[23], Gaza eta Zisjordaniako lurraldeetan Egiptok eta Jordaniak ez zutelako autodeterminazioa onartu Palestinar herriarentzat.[24]  

Suezko Gerra/Sinaiko Gerra (1956-1957) aldatu

 
1956. urtean Egiptok eta Israelek kontrolatzen zituzten lurraldeak.
Sakontzeko, irakurri: «Suezko Krisialdia»

1948. urteko gerra dela eta arabiar herrialdeek Israelekin eta juduekin zituzten harreman guztiak hautsi egin zituzten. Hori dela eta Israel mendebaldeko herrialdeen babesa edukitzea lortu zuen, horien artean, Estatu Batuak, Frantzia eta Erresuma Batua.[25]

1952. urtean Gamal Abder Nasser militar egiptoarrak estatu golpe bat eman zuen Egiptoko Faruk erregearen aurka. Behin boterea hartuta errepublika bat aldarrikatu zuen, sozialismoaren ideiak ardatza zituena. Gobernu berri honek Erresuma Batua eta Frantziarekin zituen harreman guztiak hautsi egin zituen. Haustura politiko honek izugarrizko ondorioak ekarri zituen mendebaldeko herrialdeentzat, Egiptoren lurraldeetan zegoelako Suezko kanala. Nahiz eta ordura arte Suezko kanalaren administrazioa Erresuma Batua eta Frantziaren esku zegoen. Suezko kanala Mediterraneo itsasoa eta Itsaso Gorria lotzen duen kanal bat da, bertatik munduko petrolio ia dena pasatzen da.

1956ko uztailean Nasser-ek Tirango itsasartea blokeatzea eta Suezko kanala nazionalizatzea agindu zuen. Tirango itsasartearen blokeo honek, Israelgo Eilat merkataritza-portu nagusia bakartzea ekarri zuen. 1956ko urrian, Egiptok, Siriak eta Jordaniak aliantza militar bat sinatu zuten, eta are gehiago handitu zuten Israelen gaineko presioa. Aldiz, Suezko kanalaren nazionalizazioa zela eta, Erresuma Batuak eta Frantziak Israelekin aliatzea erabaki zuten.

Urte bereko urrian Israelek Sinai penintsula eta Gazako zerrenda eraso zuen. Azken hau Egiptoren kontrolpean zegoen 1949ko armistizioa zela eta. Egiptoarren aurka borrokatu ostean, eta guda asko irabazi ondoren Israelek Sinai penintsula osoa eta Gazako zerrenda kontrolatzea lortu zuen.

Geroago, NBEko aginduak zirela eta Israel Sinai penintsulatik eta Gazako zerrendatik erretiratu zen. Era berean, Egipto eta Israelen arteko muga 1949ko armistizioan adostutakoa izan zen. Muga honetako bakea NBEetako Kasko urdinek bermatu zuten.

Gatazka hau militarki mendebaldeko koalizioak irabazi zuen, Israelek Egiptoren aurka lortutako garaipenak zirela eta. Gainera, Egiptok Tirango itsasarteari jarritako blokeoa altxatu zuen. Honek ahalbidetu zuen Israelgo merkataritza bideak berriz zabaltzea. Baina, politikoki Egiptok irabazi zuen Suezko kanalaren kontrola edukitzen jarraitu zuelako.[26]   

Sei Eguneko Gerra (1967) aldatu

 
Israelek Sei Eguneko Gerra irabazi ondoren lortu zituen lurraldeak.
Sakontzeko, irakurri: «Sei Eguneko Gerra»

1967. urtean Egiptoko Nasser agintariak Kasko urdinen erretiroa eskatu zuen Sinaitik eta Gazako zerrendatik. NBEk eskaria onartu bezain pronto Egiptok lurralde hauek berriz ere militarizatu zituen 80.000 soldadurekin. Egiptok Suezko Gerran erabilitako estrategia berdina erabili zuen, Tirango itsasartea blokeatuz urte bereko maiatzean. Horrek berriro ere arriskuan jarri zuen Israelgo ontziak Itsaso Gorrira ateratzea eta eta Israelgo gobernuak gerra arrazoitzat hartu zuen. Hilabete berdinean Irak eta Jordania herrialdeek Egipto-Siria aliantzaz batu ziren. Jordaniako Hussein erregeak mendebaldeko herrialdeekin zituen harreman guztiak bertan behera utzi behar izan zituen, Arabiar Ligarekin bat egiteko.

1967ko ekainaren 5ean Egiptok ezezkoa eman zuen Israelek eginiko eskaerari. Eskaera honetan estatu juduak, Tirango itsasartea eta Aqabako golkoa desblokeatzeko eskatzen zuen. Ezezkoa dela eta, Israelek egun berean Sinai penintsulan kokatutako hegazkin egiptoarrak bonbardatu zituen, Sei Eguneko Gerrari hasiera emanez.

Gatazkaren izenak esaten duen moduan, 6 egun iraun zituen gudak, zehazki ekainaren 5etik, ekainaren 10era. Hegazkin egiptoarrak bonbardatuz gain, Israelek Sinaiko penintsula ere eraso zuen. Siriak eta Jordaniak eraso hauei erantzun zieten. Israelek ez zuen uste Jordaniak aparteko esku-hartzerik izango zuenik gerra horretan eta, beraz, Jordaniaren aurkako fronteari garrantzia txikiagoa eman zion. Hurrengoko egunetan Israelek garaipen militar eta konkista garrantzitsuak eduki zituen, horien artean hauek dira garrantzitsuenak: Tirango itsasartea, Sinai osoa konkistatzea, Gazako zerrenda eskuratzea eta Ekialdeko Jerusalem okupatzea. Behin Jerusalem guztia hartuta, Israelek Zisjordania osoa kontrolpean edukitzea lortu zuen.  

Egiptok eta Jordaniak jasotako porrot militarrak direla eta Israelek su eten bat proposatu zuen ekainaren 8an, gatazkaren 4. egunean. Beraz, hortik aurrera gerra ekintza gehienak iparraldeko frontean gertatu ziren. Iparraldean Israelek Golaneko lurraldeak bereganatu nahi zituen, bertan judu asko bizi zirelako. Eraso gogorrak egin arren, ezin izan zuten Siriaren armada guztiz garaitu. Hala ere, porrota aurreikusi zuten siriarrek, eta eguna amaitzerako, tropak erretiratzen hasi ziren. Behin, Siria Golandik irten ondoren, Israelek eskuratu zuen. Damaskorako bidea libre zuten soldadu israeldarrek. Hala ere, nazioarteko presioari amore emanez, Israelek su etena indarrean jarri eta gerra amaitu egin zen.  

Argi eta garbi gerra Israelek irabazi zuen, militarki garaipen asko irabazi zituelako eta era berean bere lurraldea asko handitu zelako. Baina, gatazka honetako konkista juduak zirela eta mundu mailan Israel eta bere jarrera sionisten aurkako iritzia gailendu zen.[27] Hau dela eta, herrialde askok Israelen aliatuak izateari utzi zioten, adibidez, Sobietar Batasuna eta hirugarren mailako herrialde asko.[28]

Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren 242. Ebazpena aldatu

1967ko azaroaren 22an Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluak 242. Ebazpena sortu zuen. NBEk arabiar-israeldar gatazkan egindako bigarren dekretua izan zen, lehena 1947. Urtean izan zen 181. Ebazpena atera zuenean. Dekretu berri honen arabera Israel Gaza, Zisjordania eta Ekialdeko Jerusalemetik erretiratzea agintzen du, hauek Sei Eguneko Gerran irabazi zuelako arabiar herrialdeei. Baina, Israelek ez zuen NBEren agindua errespetatu.[29]

Higadura Gerra (1967-1970) aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Higadura Gerra»

Higadura Gerra berriz ere Israel eta Egiptoren arteko gerra bat izan zen, azken honek SESBen laguntza ere eduki zuen. Gehienetan Sei Eguneko Gerraren jarraipen gerra bat izan zen. Egipto berak hasi zuen gatazka, bere helburua Sinai penintsula berreskuratzea zen Israelek Sei Eguneko Gerran konkistatu ziolako. 1969. urtean Egiptok Israelek Sinain zituen posizioen aurkako erasoak handitu zuen. 1970eko abuztuan bi herrialdeek su-eten bat sinatu zuten gerra amaitzeko, eta gerra hasi zenean zeuden posizio berberak mantendu zituzten, hau da, Sei Eguneko Gerra amaitu zenean zeuden berdinak.[30] 

Yom Kippurreko Gerra (1973) aldatu

 
Anuar as-Sadat Egiptoko presidentea eta bere emaztea.
Sakontzeko, irakurri: «Yom Kippurreko Gerra»

Yom Kippurreko Gerra edo Arabiar-Israeldar Laugarren Gerra, Israelen eta Egipto nahiz Siriaren arteko gatazka bat izan zen, 1973ko urrian gertatu zena. Herrialde arabiarrak Higadura Gerran moduan, Israelek Sei Eguneko Gerran kendu zizkioten lurraldeak nahi zituzten berreskuratzea, horien artean Sinai, Golan, Zisjordania eta Gaza.

Egiptoko Gamal Abdel Nasser presidentea hil ondoren Anuar as-Sadatek hartu zuen kargua. Honek NBEren 242. Ebazpenean oinarrituta erretiratze diplomatiko bat eskaini zion Israeli, Egiptokoak izan ziren lurraldeetatik. Baina, Israelek berriz ere uko egin zion erretiratze militarrari. Sobietar Batasunak laguntza militarra eskaini zion Egipto eta Siriari, aliatu estrategikoak bihurtuz, nahiz eta geroago Sadat presidentea sobietarretatik aldendu. Aldiz, Israelek mendebaldeko herrialdeen babesa zuen, horien artean Estatu Batuak.  

1973. urtean Siriako presidente zen Hafez al-Assad Egipto bisitatu zuen eta Sadatekin batera behin behineko erasoa adostu zuten. Operazio horrek Badr (Ilargi Bete) operazio izena hartu zuen.[31]

 
Hafez al-Assad Siriako presidentea (erdian).

Urte bereko urriaren 6an, Yom Kippur festa juduan, Egiptok eta Siriak Israeli egin zioten eraso.[32] Erasoaren data, ikuspegi taktiko batetik aukeratua izan zen; izan ere, Israelgo biztanleria gehiena baraurik egongo zen eta, gainera, sinagogetan otoitz egiten. Gainera, islamak dio urriaren 6an irabazi zuela Mahomak lehen guda Badreko Gerran. Baina, Israelgo presidenteak zerbait sumatu zuen eta ez zuen soldaduei oporrik eman. Armada egiptoarrak Suezko kanala zeharkatu zuen, defentsa israeldarrak gaindituz. Aldi berean, Siriarrak Golanera abiatu ziren, hauek berreskuratzeko asmoz. Behin, Egiptoarrek Sinaiko penintsula konkistatu zutenean, Sadat presidenteak frontea gelditzeko agindua eman zuen. Mundu arabiarrean agin du hau oso kritikatu izan zen.

Baina, Israelek hainbat kontra-eraso eman zituen frontearen bi aldeetan. Iparraldeko frontean Siriarrak garaitu zituzten eta Damasko erasotzeaz mehatxatu zuen. Beste frontean ere garaipen militarrak eduki zuen Israelek, Sinai berreskuratuz. Herrialde arabiarrek egoera hau ikusita adostu zuten guda ekonomiko bat egitea petrolioa bahituz Israeli eta bere aliatuei. Enbargo hau zela eta Estatu Batuak eta Sobietar Batasuna akordio batera heldu ziren NBEarekin, Zehazki 338. Ebazpenarekin. Ebazpen honek Egipto eta Siriako armaden su etena eskatzen zuen eta 242. Ebazpena martxan jartzea ere bai. Azkenean urriaren 25ean Israelek eta Egiptok su-etena sinatu zuten. Israelek berriz ere Sei Eguneko Gerran irabazitako lurraldeak mantendu zituen, hots, Sinaiko penintsula, Zisjordania, Gazako zerrenda eta Golango Gainak.

Camp Davideko Hitzarmenak (1978) aldatu

 
Camp Davideko Hitzarmenak eta gero adostutako mugak.
Sakontzeko, irakurri: «Camp Davideko Hitzarmenak»

Camp Davideko Hitzarmenak Menahem Begin Israelgo lehen ministroak eta Anuar as-Sadat Egiptoko lehendakariak 1978an Camp Daviden (AEB) izenpeturiko akordioak izan ziren. Akordio horien arabera, Israelek Sinain hartutako lurraldeak Egiptori itzuliko zizkion eta ez zituen Egiptorekiko mugak aldatuko. Egiptok Israelgo estatu sionistarekin egindako akordioak Arabiar Ligako hainbat herrialdeen haserrea ekarri zuen. Askok traiziotzat hartu zuten, ondorioz, arabiar herrialdeek ez zuten bake-ituna errespetatu eta azkenean Arabiar Ligatik kanporatu zuten Egipto. 1978an Bakearen Nobel Saria eman zieten Sadati eta Begini Camp Davideko akordioak egiteagatik.

1970eko Irail Beltza aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Irail Beltza»

Israelek Sei Eguneko Gerraren ostean Zisjordania konkistatu zuenean, palestinar erresistentzia bere lurraldetik kanpo baseak jartzen hasi ziren, gehienbat Jordanian eta Libanon. Hori dela eta, herrialde hauetan biztanleria palestinarra izugarri hasi zen. Asko errefuxiatuak ziren, Israel eta herrialde arabiarren arteko gerretatik ihes egiten zutelako. Jordaniar gobernuak ez zuen begi onez ikusten milaka palestinar armaturen presentziak, erregearen agintea arriskuan jar zezakeelako. Libanon antzeko arazoak zituzten ere. Jordanian tentsioak gora egin zuen, armada eta palestinarren arteko borrokak hasiz. Adibidez, Hussein erregeak atentatu bat eduki zuen eta Palestinaren Askapenerako Herri Fronteak hainbat mendebaldar bahitu zituzten. Gatazka honek hainbat hildako, zein zauritu utzi zituen eta bakea lortzeko ahalegin denak ez zuten ezertarako balio. Ondorioz, palestinar erresistentzia betiko erbesteratuta izan zen, Libanon hegoaldean kokatuz.

1982ko Libanoko Gerra aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Libanoko Gerra Zibila»
 
Israelen lurraldeak 1982 eta 2000. urteetan.

Palestinarren kanporaketa dela eta, Palestinaren Askapenerako Erakundeak Libanon ezartzen du egoitza. 1978ko martxoan palestinar komando batek 35 zibil israeldar erailtzen ditu. Israelgo armadak Menahem Begin presidentearen aginduz Libano hegoaldeko 10.000 kilometro karratu inbaditzen ditu, nahiz eta hiru hilabete geroago erretiratu egiten den. Lau urte geroago, istiluak berriz ere hasi egin ziren eta ekainean Abu Nidal talde palestinarrak atentatu bat egiten du Londreseko enbaxadore israeldarrari. Eraso honek behartzen du Israelgo armadak berriz ere Libano konkistatzera. 100.000 soldadu eta 1500 tankez osatutako armadak, Libanon sartzen da eta Beiruteko kanpoalderaino iristen da. Nahiz eta hasieran Ariel Sharon Defentsa ministroak esan zuen, helburua zela 40 km-ko barneratze bat egitea. Siriarrak palestinarrekin bat egiten dira eta beraien armada frontera bidaltzen dute.  

Ekainaren 11an Estatu Batuak eta Sobietar Batasunak eskatutako su-etena indarrean sartu zen. Ondorioz, siriarrak bere herrialdera bueltatzen dira eta palestinarrak, zein PAEko agintariak. Palestinarrak Zipre islara bidaltzen dituzte eta bertatik hainbat herrialde desberdinetara bidaltzen dituzte, adibidez Aljeria, Yemen, Irak, Jordania eta Sudanera besteak beste. PAEko agintariak Tunisian ezartzen dute egoitza berria.  

1983ko maiatzean Israel eta Libanok akordio batera heltzen dira Israelgo tropak Libanotik erretiratzeko. Baina, akordio ez zen gauzatu Libano atzera bota zelako Siriako presioengatik. Bi urte geroago atentatu eta hilketen ondorioz Israel bere kabuz tropak erretiratzen hasi zen.

Azkenean 2000. urtean Israelgo Ehud Barak Lehen ministroak Libanon zeuden tropa israeldar guztiak erretiratu zuen, NBEko Segurtasun Kontseiluko 425. Ebazpenari kasu eginez. Ebazpen honek, Israelgo armada Libanoko lurraldetik erretiratzea eskatzen zuen.[33]

Lehenengo Intifada (1987-1993) aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Lehenengo Intifada»

Lehenengo Intifada edo Harrien Matxinada, palestinarrek israeldar agintearen aurka 1987 eta 1993 urte bitarteetan egindako matxinada bat izan zen. Abenduaren 9an kamioi militar israeldar batek lau langile palestinar hil zituen Jabaliako errefuxiatu gunean. Egun batzuk geroago hasi ziren palestinarren eta militar israeldarren arteko liskarrak. Hilketak direla eta, manifestazio ugari egin ziren Gaza eta Zisjordaniako hirietan. Abenduaren amaieran, mila pertsona baino gehiago atxilotu zituzten Israelgo iturrien arabera; Palestinaren Askapenerako Erakundeak, berriz, 6,000 atxilotu eta gutxienez 62 pertsona hil eta 500 zauritu zirela zioten.[34] [35]

Hurrengoko bi urteetan palestinarren aurkako errepresioak areagotu egin ziren. Palestinako ekintzak desobedientzia zibiletik indarkeriaraino zihoazen. Greba orokorrez gain, Israelgo produktuentzako boikotak, graffitiak eta barrikadak, gazteek Israelgo Defentsa Indarren aurka harriak jaurti… azken ekintzak honek Intifadaren nazioarteko arreta erakarri zuten. Israelgo armadak manifestazioei emandako erantzun gogorrak, benetako munizioarekin, jipoiekin eta atzipenaldi handiekin, nazioarteko kondena ekarri zuen.[36]

 
Manifestatzaile palestinarrak Lehenengo Intifadan.

1982ko Libanoko Gerra dela eta, PAEk Tunisian zuen egoitza nagusia, Palestinako arazoaren epizentrotik oso urrun. Yassir Arafat presidentea ere bertan zegoen, deserriratuta, palestinar herria gidaritza edo administrazio barik utziz. Horregatik, Intifada sortu eta gutxira, Aginte Nazional Bateratua sortu zen, israeldarren erasoei aurre egiteko. Hainbat taldek osatzen zuten ANB, horien artean Palestinako Alderdi Komunista eta Palestina Askatzeko Fronte Popularra, zein Fronte Demokratikoa.[37]  

Gatazka honetan Hamas talde islamista ere sortu zen. Talde berri honen helburua gizarte musulman bat Palestinan ezartzea zen. Nahiz eta, Palestinako independentziaren alde borroka egin, ez zuten begi onez ikusten PAEk Israelekin egindako bake negoziazioak. Horregatik, munduko hainbat herrialdeek talde terroristatzat hartzen dute Hamas.

1988ko azaroaren 15ean Palestina Askapenerako Erakundeak inoizko adierazpen politikorik garrantzitsuena publiko egitea erabaki zuen: Palestinaren Independentzia Adierazpena. Adierazpen horretan estatu palestinar baten sorrera aldarrikatzen da: "Bere eskubide natural, historiko eta juridikoen arabera", Gazan eta Zisjordanian, Jerusalem hiriburu duelarik. Munduko ehun herrialdek baino gehiagok onartu zuten independentzia adierazpena. Independentzia aldarrikapen honek adierazten du palestinarrek Israelgo Estatuaren existentzia onartzen dutela, baina 242. Ebazpenean agertzen diren mugekin.[38]

Palestinarren matxinadaren erdian, Jordaniak Zisjordaniarekin zituen lotura legal eta administratibo guztiak kentzea erabaki zuen. Horrela, Hussein erregeak amaitutzat eman zuen Zisjordaniako lurraldean Jordaniako subiranotasuna aldarrikatzeko asmoa.  

Gatazka bukatu ezinean, Estatu Batuetako gobernuak 1991ko Madrilgo Bake Konferentzia inauguratu zuen, Israel eta palestinarren arteko guda konpontzeko asmoz. Baina, konferentzia honek ez zuen arabiar-israeldar gatazka konpondu. Gainera, bake konferentzia ez zuen NBEk antolatu, Estatu Batuak baizik. Azkenean, bi urte geroago Osloko Itunak egin ziren lehenengo Intifadari amaiera jarri zizkioten bake itunak.

Palestinar Estatuaren Sorrera aldatu

 
Palestinako bandera.

Palestinaren independentzia 1988ko azaroaren 15ean aldarrikatu zen, PAE Palestina Askatzeko Erakundearen Kontseilu Nazionalak Palestinaren independentzia aldarrikatu zuenean, alde bakarrez. Garai hartan, PAEk ez zuen kontrolik inongo lurraldetan, eta erbesteko gobernua zen. 1974an NBEko Batzar Nagusiak PAE Palestinako herriaren ordezkari gisa onartu zuen.

Bere hedadura geografikoa, orokorrean, Lurralde Palestinarrekin identifikatzen da. Nazio Batuen Erakundeak 1967ko mugak, Sei Eguneko Gerraren aurrekoak, onartzen ditu, Israelekin eztabaidatzeko arrazoi diren arren. Gaur egun ere, Palestinako Estatuaren lurraldea Israelen okupaziopean dago.

94 herrialdek onartu zuten Palestinako Estatua 1988an, eta, 2012ko urtarrilerako, Nazio Batuen Erakundeko 130 herrialdek onartu zuten formalki. Hala ere, Palestinako Estatuak ez dauka independentzia osoa eta hainbat errekonozimendu-estatus lortu ditu urteetan zehar.

 
Isaak Rabin Israelgo Lehen ministroa (ezkerrean), Bill Clinton presidente estatu batuarra (erdian) eta Yassir Arafat, buruzagi palestinarra (eskuman).

Osloko Ituna aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Osloko Ituna»

1993ko irailean, Osloko Itunean, Israelek bere armada Gazako eta Zisjordaniako lurraldeetatik pixkanaka erretiratzeko konpromisoa hartu zuen, Palestinako Aginte Nazionalaren autoritatea onartuz. Akordioaren arabera palestinarrek Sei Eguneko Gerran galdutako lurraldeak eskuratuko zituzten, hau da, Gaza eta Zisjordaniako eremu osoa. Bestalde, Palestina Askatzeko Erakundeak, zein Aginte Nazionalak formalki onartu zuten Israelgo Estatua.[39]  

Baina, Jerusalemgo gatazka aldiz konpondu gabe jarraitzen zuen (biek onartzen zuten beren Estatuen hiriburu gisa).

Nahiz eta, bi aldeek akordioa sinatu, inork ez zuen bete. Israelek kolono judu eta militarrak zituen bueltatu behar ziren lurraldeetan. Palestinako erakunde armatuek, berriz, israeldarren aurkako eraso terroristekin jarraitu zuten.[40]

Bigarren Intifada (2000-2005) aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Bigarren Intifada»

2000ko Irailaren 28an, Israelgo oposizioko buru Ariel Sharonek Arroparen Kupula eta Al Aksa meskita bisitatu zuen, Palestinako Aginte Nazionaleko segurtasun buruaren bermea jaso eta gero. Musulmanentzat meskita hau islamaren hirugarren lekurik sakratuena da eta palestinar askoren haserrea piztu zuen.[41]

 
Israelek Zisjordaniako mugan eraikitako harresia.

Hurrengoko egunean hainbat istilu eta protesta piztu ziren Jerusalemgo Hiri Zahar osoan. Palestinarrek harriak bota zituzten Meskiten Zelaigunean eta poliziak aldiz tiroekin erantzun zituzten. Eguna bukatzerakoan 7 palestinar hil ziren eta beste 300 zauritu. Hurrengoko egunetan gatazka eta manifestazioak Zisjordania eta Gaza osora zabaldu ziren.

Istiluak handitzen ziren bitartean, hildakoen tasa ere handitu egin zen. Ondorioz, Israelek berriz ere zenbait hiri eta lurralde okupatzen ditu, Zisjordania eta Gazan. Urte bat ondoren agintari palestinarrak, zein israeldarrak Egiptoko Tabat hirian bildu ziren, gatazkari bake bide bat topatu nahian. Baina, Bill Clintonen Estatu Batuetako presidentetzaren amaierak eta Ariel Sharonek Israelen lortutako garaipenak negoziazioak behin betiko uztea ekarri zuten.

2002ko martxoa Intifadaren hilabete bortitzenetako bat izan zen, 230 palestinar hil ziren Israelgo indarren eta kolonoen erasoen ondorioz, eta 116 israeldar hil ziren palestinarren erasoen ondorioz: 39 militar eta 77 zibil. Urte berdinean,  Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluak 1397 ebazpena onartu zuen, lehen aldiz, Palestinako Estatu bat sortzearen aldekoa zen, israeldarren ondoan "muga onartu eta seguruekin" bizi dena. Indarkeria utzi eta bake-negoziazioetara itzultzea ere eskatzen zuen.  

Istiluak eta heriotzak goraka egin zuten hurrengoko bi urteetan, aipatzekoa da Yassir Arafat politikari palestinar historikoa hil zela Parisen. Ondorioz, beste pertsona batek hartu zuen Palestinar Aginte Nazionaleko presidente kargua.

2005. urterako istiluek behera egin zuten ta noizbehinkako indarkeria-ekintzak izan baziren ere, biktimen kopuruak nabarmen egin zuen behera aurreko urteekin alderatuta. Ez dago data edo ekintza zehatz bat Bigarren Intifadaren amaiera zehazten duena, baina behin erasoak bukatu ahala, gatazka ere bukatutzat ematen da. Gatazkaren ondorioz, israeldar armada Gazako zerrendatik erretiratzen da eta gobernu sionistak harresi bat eraikitzen du Israel eta Palestinaren artean, Zisjordaniako israeldar harresia deitzen dena. Gutxi gora-behera 4.421 pertsona hil ziren israeldar eta palestinarren arteko bigarren gerra honetan.[42]

 
Hamas talde palestinar eta islamistaren bandera.

2008-2009ko Gazako gatazka aldatu

Sakontzeko, irakurri: «2008-2009ko Gazako gatazka»

2008ko abenduaren amaieran amaitu zen Hamas eta Israelgo armadaren arteko su-etena, Gazako zerrendan. Israelek abenduaren 27an bota zuen lehen erasoa, Hamasen aurkako errepresalia gisa, Gazatik Israelera suziriak jaurtitzeagatik. Azkenean su-etena 2009ko urtarrilaren 18an berrezarri zen, Israelek eta Hamasek operazio militarrak bertan behera utzi zituztela deklaratu zutenean. Hala ere, jaurtigaiak eta suziriak tirokatzen jarraitu zuten Gazatik Israelgo herri zibiletara; Israelgo Defentsa Indarrek, berriz, Gazako Zerrendaren aurkako erasoekin jarraitu zuten.

Babeserako Pilaren operazioa aldatu

2012ko azaroaren 10ean lau soldadu israeldar Gazako zerrendan hil ziren, atentatu palestinar batengatik. Erasoa Hamas talde politiko-armatuak egin zuen. 2006. urtetik Hamas Palestinako gobernuan zegoen, hauteskundeak irabazi zituelako. Ondorioz, Israelek Gaza erasotu zuen eta sei pertsona hil ziren israeldar misilen ondorioz.    

 
Israelgo misilen irismena 2014. urtean.

Lau egun beranduago, Israelgo armadak, Ahmed Yabari politikari palestinarra erail zuen. Gobernuko kidea eta Hamas alderdiko kide garrantzitsuenetariko bat zen. Ekintza militar honek gatazkaren tentsioa areagotuko zuen.

Eraso eta hildako askoren ostean, su-eten batera iritsi ziren urte bereko azaroaren 21ean. Aipatzekoa da, bi kohete palestinarren eragina Jerusalemen, 1991tik ez baitzuen inpakturik jasotzen, eta hiru Tel Aviven. Munduko Osasun Erakundearen arabera 165 palestinar hil ziren, horietatik 42 (%26) umeak ziren. Israeldarren aldetik lau hildako eta 219 zauritu zeuden, gehienak zibilak ere.

2014ko Gazako zerrendako gatazka aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Hegi Babesgarria operazioa (2014)»

2014. urtean Hamas eta beste talde palestinar batzuek Israelgo indar armatuak bonbardeatu zituzten Gazan. Ekintza hauen ondorioz, Israelek Hegi Babesgarria operazio militarra jarri zuen abian. Israelek gogortasun handiarekin erantzun zuen eta bonbardaketak abiatu zituen Palestinako Estatuko hainbat herrialdeetan. Eraso hauetan hainbat zibil palestinar hil ziren,  EITBk emandako datuen arabera, 2.167 hildako egon ziren: tartean, 2.100 palestinar, gehienak zibilak.[43] 500 ume hil ziren Gazako Zerrendan gatazkan. Israelek 67 pertsona galdu zituen, horietatik 64 militarrak. 11.000 zauritu egon ziren. Gatazkak zauritu kopuru handia utzi zuen eta gehienak zibilak izan ziren. Eraso hauen ondorioz, herrialde askok Israelekin zituzten akordioak hautsi zituzten eta mendebaldeko herrialde askotako gobernuek Israelek egindako erasoaldiak kondenatu zituzten, adibidez, Alemania, Espainia, Kanada…[44]

Gatazka hasi eta 50 egun beranduago, Hamas eta israeldarrak su eten mugagabe bat onartu zuten, gatazkarekin amaituz.

Kronologia orokorra aldatu

 
  • 1987: Israelek okupatuta zituen lurraldeetan palestinarren altxamenduek ondorioztatuta, Lehenengo Intifada edo Harrien Matxinada hasten da israeldar agintearen aurka. 1993 urtera arte iraungo du.

Munduko herrialdeak aldatu

 
Palestina onartzen duten herrialdeak

Suedia izan zen Palestina ofizialki estatu gisa aitortzera ausartu zen Europako Batasunaren barruko lehen herrialdea, horren ondorioz, Erresuma Batuko eta Irlandako parlamentuek tinko jarraitu zituzten urratsak.

Espainiako Kongresuak ia aho batez onartu zuen Estatu palestinarra onartzeko legez besteko proposamena. Talde guztien babesarekin atera zen aurrera (aldeko 319 boto, abstentzio bat eta bi ezezkorekin) baina aurretik Europar Batasunaren adostasuna lortu behar zuen.

Europar Batasuneko akordio hori korapilatsua zen. EBn sartu aurretik, Txekiar Errepublikak, Poloniak, Hungariak, Errumaniak, Maltak eta Ziprek aitortua zuten Palestinako Estatuaren subiranotasuna. Bestalde, Alemania, Holanda eta Danimarka zeuden, estatus horri uko egiten ziotenak.

Mapa honetan, berdez ikus ditzakezu gaur egun Palestina ofizialki aitortzen duten 130 herrialde baino gehiago. Horien artean, gehienak Latinoamerikakoak, Afrikakoak eta Asiakoak, salbuespen gutxirekin. Grisez, Palestina estatu burujabe gisa existitzea ukatzen duten herrialdeak. AEBk, Israelez gain, botere handia lortu du Palestinaren aurkako bandoan.

Gatazkaren kostuak aldatu

 
Gazako zerrenda.

1948ko maiatzaren 14an Israel "estatu" gisa sortu zenetik, dozenaka lurralderekin lur gehiago irabaziz, kuartelik gabeko gerra bat sortu zen, gutxienez 52.320 hildako eta milaka zauritu utzi dituena 2016 urtera arte, Palestina kaltetuena izanik.

2000 eta 2017 urteen bitartean 9.500 izan ziren bizitza galdu zuten palestinarrak, eta 1246 israeldarrak.

Gatazkaren sinbologia (artean, zinean...) aldatu

 
Palestinoa edo kufiya.

Hainbat pelikula egin dira arabiar-israledar gatazkari buruz, bai palestinarren ikuspuntutik eta bai israeldarren ikuspuntutik. 2005. urtean Hany Abu-Assad zuzendari palestinarrak Paradise Now filma egin zuen. Pelikula osoa Zisjordanian grabatu zen. Nahiz eta, zuzendaria palestinarra izan, kritika gogor bat egiten du bere herriari edo bere herriko talde armatuei. Pelikulan, bi haur errekrutatu dituzte Tel Aviven bonbekin eraso suizida bat egiteko. Khaled eta Said mugarantz abiatu dira, gorputzean itsatsitako lehergailuekin.

Beste filma batzuk ere badaude, Israelen jarrera sionistaren kritika bat egiten dutenak, adibidez, Limoiondoa (hebreeraz: עץ לימון‎; arabieraz: شجرة ليمون‎) eta Itsaso Honen Gatza (arabieraz: ملح هذا البحر‎, Milh Hadha Al-Bahr). Bi filmetan, adibidez, Israelek Zisjordanian eraikitzen duen horma ikus daiteke. Beste film batzuk ere existitzen dira gatazkari buruz: Omar (2013), Big Bad Wolves (2013) eta Exodus. Azken hau nahiz eta ez izan arabiar-israledar gatazkari buruz, gai garrantzitsu bat azaltzen du: juduek egindako exodoa, bere lurraldeetatik kanporatuak izan zirelako.  

Arteari dagokionez arabiar-israeldar gatazka gehienbat argazkilaritzaren bidez jorratu izan da, marrazketaz baino. Gatazka honetan badaude hainbat argazki oso famatuak egin direnak. Oso famatuak dira tiragomak erabiltzen dituzten palestinarren argazkiak.  

Gatazka armatu honek palestinoaren edo kufiyaren erabilera zabaldu du mundu maila osora. Palestinoa palestinarrek eta erabiltzen duten zapi bat da, lepoaren eta buruaren gainean jartzen dena. Beste herrialde arabiar batzuetan ere erabiltzen da. Itxurari dagokionez, zuriak izaten dira eta adorno beltz edo gorri batzuk dituzte.

Lehen esan bezala, mundu mailan dago zabalduta eta politikoki ezkerreko borroka ideologia edo alderdiekin dago lotuta, adibidez, Euskal Herrian erabili ohi izan da. Beraz, kufiya askatasunaren eta autodeterminazioaren sinbolo bihurtu da.  

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Armed Conflicts Report: Israel-Palestine (1948 - first combat deaths)
  2. ↑ www.mfa.gov.il (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  3. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 2011-06-27 (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  4. ↑ Beker, Avi. (2008). «Israel» The Chosen (Palgrave Macmillan US): 131–156. ISBN 978-1-349-37005-4. (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  5. ↑ Sura 17, "The Night Journey", verse 103. .
  6. ↑ Jerusalem in the Qur'an. .
  7. ↑ «The Book of Jubilees» web.archive.org 2009-02-24 (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  8. ↑ «The Avalon Project : Hamas Covenant 1988» avalon.law.yale.edu (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  9. ↑ (Ingelesez) «Seven Major Prophetic Signs Of The Second Coming» Grace thru faith 2015-01-04 (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  10. ↑ The Middle East: 1914–1979. , 2 or..
  11. ↑ a b Txantiloi:Local «Cronología del conflicto en Palestina» www.elsaltodiario.com (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  12. ↑ a b «Los antecedentes del conflicto árabe-israelí» www.historiasiglo20.org (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  13. ↑ a b (Gaztelaniaz) «ISRAEL ETA PALESTINA - Docsity» www.docsity.com (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  14. ↑ (Ingelesez) «Arabiar-Israeldar Gatazka (1948-1978)» prezi.com (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  15. ↑ (Gaztelaniaz) Google, Sobre el autor Antonio Viller Pintado Profesor-educador Licenciado en Historia por la Universidad de Castilla- La Mancha Máster Oficial Europeo en Formación del Profesorado de Secundaria y Bachillerato por la Universidad Complutense de Madrid Escritor novel Página personal: http://labitacoradeunlector blogspot com es. (2013-06-14). «Conflicto árabe-israelí: en busca de la paz» iHistorArte (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  16. ↑ a b (Gaztelaniaz) Viller Pintado, Antonio. (). «Conflicto árabe-israelí: en busca de la paz» iHistorArte (Profesor-educador Licenciado en Historia por la Universidad de Castilla- La Mancha Máster Oficial Europeo en Formación del Profesorado de Secundaria y Bachillerato por la Universidad Complutense de Madrid Escritor novel Página personal: http://labitacoradeunlector blogspot com es) (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  17. ↑ (Gaztelaniaz) Admin, D. S. U.. «Asamblea General» La cuestión de Palestina (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  18. ↑ a b (Gaztelaniaz) Silvia, Rea. (2018-06-11). «El comienzo del conflicto árabe-israelí» Rea Silvia (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  19. ↑ (Gaztelaniaz) «Jerusalén: entre cristianos, judíos y musulmanes» ELESPECTADOR.COM 2017-12-06 (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  20. ↑ (Gaztelaniaz) de 1949PaísinvolucradoIsrael, Primera guerra árabe-israelíGuerra arabe israelí de 1948Fecha:14 de mayo de 1948 – 7 de enero de 1949Lugar:Israel Resultado:Victoria de Israel Armisticio árabe-israelí; Egipto; Siria; Líbano; Iraq; Saudita, Arabia; Haganá, Plantilla:Geodatos Transjordania y YemenEjecutores o responsables del hecho:Grupos paramilitares:; Palmaj et al.. «Primera guerra árabe-israelí (1948-1949) - EcuRed» www.ecured.cu (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  21. ↑ «1949 - Armisticios tras la Guerra de Independencia de Israel - Mis Juderías» sites.google.com (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  22. ↑ (Gaztelaniaz) «1948: Guerra Arabe-Israelí. La creación del Estado de Israel (II)» ELMUNDO 2014-07-24 (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  23. ↑ (Gaztelaniaz) Lobo, Ramón. (2018-05-17). «¿Cuántos palestinos muertos son demasiados palestinos muertos?» infoLibre.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  24. ↑ Txantiloi:Local «Cronología del conflicto en Palestina» www.elsaltodiario.com (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  25. ↑ «La Coexistencia Pacífica (1955-1962): Las crisis periféricas (Suez y Cuba)» www.historiasiglo20.org (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  26. ↑ (Gaztelaniaz) Carreras, José Urbano Martínez. (). El mundo árabe e Israel: el Próximo Oriente en el siglo XX. Ediciones AKAL, 127-131 or. ISBN 978-84-7090-233-8. (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  27. ↑ «BBC NEWS» news.bbc.co.uk (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  28. ↑ «La Guerra de los Seis Días y sus consecuencias « palestina-e-israel - La Coctelera» web.archive.org 2014-09-03 (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  29. ↑ «S/RES/242%20(1967) - S - S/RES/242%20(1967)» undocs.org (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  30. ↑ (Ingelesez) War of Atttrition. .
  31. ↑ «La guerra árabe-israelí de 1973 - Guerra del "Yom Kippur" o del "Ramadán"» www.historiasiglo20.org (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  32. ↑ (Ingelesez) Editors, History com. «Yom Kippur War» HISTORY (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  33. ↑ «Lebanese Civil War 1982» www.liberty05.com (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  34. ↑ (Ingelesez) «Fatalities in the first Intifada» B'Tselem (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  35. ↑ (Gaztelaniaz) «La Primera Intifada (1987 a 1991)» Hasbarapp| Defendemos a Israel con la verdad 2017-12-08 (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  36. ↑ (Gaztelaniaz) País, El. (1987-12-22). «La nueva revuelta palestina» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  37. ↑ (Gaztelaniaz) Welle (www.dw.com), Deutsche. «Cronología de la Intifada | DW | 08.12.2017» DW.COM (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  38. ↑ «BBC NEWS» news.bbc.co.uk (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  39. ↑ «A/48/486 - S - A/48/486» undocs.org (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  40. ↑ www.mfa.gov.il (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  41. ↑ «Lo que se conoce como la segunda Intifada» www.solidaritat.ub.edu (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  42. ↑ (Ingelesez) Intifada toll 2000-2005. 2005-02-08 (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  43. ↑ Telebista, Euskal Irrati. «Palestinarrek eta israeldarrek 24 orduz luzatuko dute su etena» www.eitb.eus (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  44. ↑ Telebista, Euskal Irrati. «800 hildako baino gehiago eta 5.000 zauritutik gora, Gazan» www.eitb.eus (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  45. ↑ «HIstoria de Palestina - Timeline» time.graphics (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  46. ↑ (Ingelesez) «Cronología del conflicto Palestino-Israelí #infografia (con imágenes) | Infografia, Conflicto, Noticias de mexico» Pinterest (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  47. ↑ «https://app.emaze.com/@AZZIQQLZ#6» emaze presentations (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  48. ↑ «Cronología del conflicto Palestino-israelí.jpg :: LA LUCHA POR LA TIERRA PROMETIDA» lucha-por-la-tierra-prometida.webnode.com.co (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).
  49. ↑ «CRONOLOGIA DEL CONFLICTO IRAELO PALESTINO» www.iri.edu.ar (Noiz kontsultatua: 2020-05-29).

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Arabiar–israeldar_gatazka&oldid=9605808"(e)tik eskuratuta