Wikipedia

Anne Conway

Anne Finch Conway edo Conwayko bizkondesa (Anne Finch jaioa; 1631-1679) Londresen jaio zen emakume filosofoa izan zen, monadaren kontzeptua landu zuen autore nagusietako bat, nahiz eta bere izena ez agertu gai horren inguruko hiztegietako sarreretan.[1]

Anne Conway

Bizitza
JaiotzaLondres, 1631ko abenduaren 14a
Herrialdea Ingalaterrako Erresuma
HeriotzaLondres, 1679ko otsailaren 18a (47 urte)
Hobiratze lekuaChurch of Holy Trinity (en) Itzuli
Familia
AitaHeneage Finch
AmaElizabeth Cradock
Ezkontidea(k)Edward Conway
Anai-arrebak
Jarduerak
Jarduerakfilosofoa
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioaanglikanismoa
Adiskideen Erlijiozko Elkartea

Bizitza aldatu

Bere amak bakarrik hezi behar izan zuen Conway, bere hamaika ahizpa eta anaiekin batera, aita bera jaio aurretik hil baitzen. Hizkuntza askotan trebatu zen eta laster filosofia-lanekiko interesa erakutsi zuen; hala, nahiz eta gaztetatik migraina-krisi larriak jasan, modu bizian ikasi zuen[1].

1645. urtean Henry More filosofoa ezagutu zuen, batez ere bere anaia John Finch-i esker,  eta haren ikasle ikastunena eta azkarrena bilakatu zen, Morek bere lan asko dedikatzera iritsi zelarik ere. Hala ere, haien harreman gehiena eskutitzen bidezkoa zen, bera emakumea izanda, ezinezko zuelako unibertsitatera sartzea[2]. Moren eskutik, Conwayk Descartesen filosofia ezagutu zuen.

Edward Conway-rekin ezkondu zen 1651. urtean. Conwayen egoitzan bizi zirelarik filosofia-topaketak antolatu zituzten. Anne Conwayren ideia filosofiko nagusiak Franciscus Mercurus van Helmont bidaiari eta jakitunarekin izandako elkarrizketetatik azaldu ziren, 1670. urtean ezagutu zuena. Gainera, bera izan zen Conway kabala doktrina-mistiko juduan trebatu zuena.

Helmont, zenbait ezagutza mediko zituena, Finch Conwayren migraina arazoak hobe zintezen lagundu zuen, baina ez zen eraginkorra izan. Hala, 1679. urtean hil zen arte, egun luzeak, eta baita asteak ere, eman zituen ilunpetan Anne Finch Conwayk.

Obra aldatu

 
Gottfried W. Leibniz

Conwayren ekarpena handia izanda ere, monadaren inguruan ezagutzen den informazio gehiena Gottfried W. Leibniz-en (1646-1716) eskutik eratorria da, ezaguna dena bere monadologiarengatik. Conway hil eta bi urte beranduago, Van Helmonstek bere idatziak jaso eta Leibnizi bere obra azaldu zion. Hala, Leibnizek Anneren ideiak bere sistema filosofikora gehitu zituen, Bitalismoa sortuz. Nahiz eta Leibnizek zenbaitetan adierazi “Conweyko kondesaren” eragina bere pentsamenduan, emakume honen obra Van Helmonti egotzi izan zaio[1].

Liburu forman argitaratu zituen Van Helmontek entsagu hauek 1690. urtean Holandan eta latinez, "Opuscula Philosophica Quibus Continentur Principia Philosophiæ Antiquissimæ & Recentissimæ ac Philosophia Vulgaris Refutata Quibus Subjuncta Sunt CC. Problemata de Revolutione Animarum Humanarum" izenpean. Bi urte beranduago liburua Ingalaterrara iritsi zen, itzulia, gaur eguneko izenarekin eta Conwayren autoretzarekin: The Principles of the Most Ancient and Modern Philosophy (Filosofia Aintzinakoaren eta Filosofia Modernoenaren Printzipioak).


Lanak aldatu

Obran landutako kontzeptuak aldatu

Finch Conwayk sintesi filosofiko bat garatu zuen, haren erlijioa eta garaiko teoria zientifiko berrian uztartzen saiatzen zena[1].

Natura, gorputza eta arima aldatu

Conwayrentzat natura organismo bizia litzateke, eta ez makina. Garaiko hainbat filosofo naturalistekin bat eginez, animalia eta landare espeziak hierarkia baten arabera antolatuta zaudela eta hierarkia honen puntu gorena gizakia zela defendatu zuen.[3]

Descartes ere kritikatu zuen: bere ustetan, gorputza sinpleki masa bizigabea eta bizitza izateko guztiz ezgai dela iradokitzen duen filosofia kartesiarraren ideia guztiz okerra litzateke. Gainera, gehitzen du ideia oker honen parte dela gorputza eta adimena bi gauza kontrajarri direla eta bata bestea bilakatu ezin daitezkeela argudiatzea, modu honetan gorputzari edozein bizi eta sentsazio ukatzea ekarriko lukeelako.

Conwayren filosofiaren arabera, gorputz guztiek edukiko lukete bizitza. Gorputza eta arima substantzia berez eginda egongo lirateke eta gauza beraren forma ezberdinak baino ez lirateke izango. Gorputza izpiritu trinko bezala deskribatzen du; arima, ordea, gorputz hegakor bezala.

Monada aldatu

“Monada” hitza grekoko monas hitzetik eratorria da eta “unitate” esan nahi du. Conwayren ustetan, bizirik dagoen edozertan topa liteke jatorrizko substantzia hau (substantzia primigenia), naturan eragiten duen substantzia. Zatiezina eta aldaezina litzateke eta beti unibertsoaren osotasuna irudikatuko luke. Finch Conwayrentzat monada lehenengoa Jainkoa litzateke: gorpuzgabea da, guztiaren sortzaile eta denboratik kanpo dago. Jainkoa ezin liteke aditu.

Bestelako ekarpenak bere esparruari aldatu

Finch Conway unibertsoaren eta bertako izakien formazioa hiru kontzeptu ezberdinen bidez azaltzen saiatu zen: Jainkoa, denaren sortzaile; Jesu Kristo (bitarteko izakia) eta Kreatura (barruan izaki bizidun guztiak dituen formazioa).[4][2]

Kreaturak aldatu

Izaki naturalen multzoa da, substantzia bakarra osatuz (Kreatura). Izpirituak dira, Jainkoaren emanazioaren emaitza eta elkarrekiko ezberdinak. Aldakortasuna litzateke haren esentzia.  Gorputza izpirituaren azaleratzea litzateke eta espiritualtasun edo zolitasun mailaren arabera Jainkotik urrutiago edo gertuago egongo ginateke.

Dentsitate maila minimoa Jainkoa da eta, nahiz eta ezin harengana guztiz iritsi izaki guztiz Ona den heinean, infinituki zoli izatera iritsi gintezke; hau da, guztiz Onak baina ez Jainkoaren mailan. Kreaturek moralitate mailaren arabera eraikitzen dute haien gorputza. Nahiz eta dentsitate totalera ezin diren iritsi, kreaturak beti Onerako joera izango dute eta hala Jainkoaren kreatura denek Onerako joera izango dute.

Planteamendu honen bitartez, Conway 'zigor jainkotiarra' ere azaldu zuen: bekatu guztiek jasotzen dute zigorra, zeinen bidez ikasiko dugun eta Onerako etengabeko transformaziora eramango gaituena.[5]

Jainkoa aldatu

Guztiz aldaezina, orojakilea, nonahikoa eta ahalguztiduna da. Denboraz gaindikoa izateaz gain, betiereko ontasunaren, jakinduriaren, justiziaren eta indarraren baloreak adierazten ditu. Bere eraikuntzekiko banatua dago eta ezin da haietan transformatu, eta ezta alderantziz ere.

Kreaturek zuzen jokatuz gero, sarituak izango dira eta, bestela, zigortuak. Kreaturek Onera jotzen saiatuko dira, infinitua den heinean (Gaizkiak limiteak lituzke).[5]

Kristo aldatu

Kreaturen eta Jainkoaren tarteko termino gisa irudikatzen du Finch Conwayk Kristo. Ez da bitartekari gisa ulertu behar; izan ere, edonork izan dezakeelako harremana harekin. Ez da guztiz aldaezina Jainkoarekin baina ezta Kreaturekin aldakorra ere: Onarekiko aldakorra da bakarrik, Jainkoaren mailara iritsi gabe.

Bestelako irakurgaiak (ingelesez) aldatu

  • Broad, Jacqueline. "Women Philosophers of the Seventeenth Century". Cambridge Cambridge University Press, 2002.
  • Brown, Stuart. "Leibniz and Henry More’s Cabbalistic Circle", in S. Hutton (ed.) Henry More (1614–1687): Tercentenary Studies, Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 1990. (Zalantzan jartzen du Conwayk Leibnizengan eragina izan zuela).
  • Duran, Jane. "Anne Viscountess Conway: a Seventeenth-Century Rationalist". Hypatia: a Journal of Feminist Philosophy. 4 (1989): 64-79.
  • Frankel, Lois. "Anne Finch, Viscountess Conway," Mary Ellen Waithe, ed., A History of Women Philosophers, Vol. 3, Kluwer, 1991, pp. 41–58.
  • Gabbey, Alan. "Anne Conway et Henry More: lettres sur Descartes" (Archives de Philosophie 40, pp. 379–404)
  • Hutton, Sarah. "Conway, Anne (c.1630–79)", 1998, doi:10.4324/9780415249126-DA021-1. Routledge Encyclopedia of Philosophy, Taylor and Francis, https://www.rep.routledge.com/articles/biographical/conway-anne-c-1630-79/v-1.
  • Hutton, Sarah, "Lady Anne Conway", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2008 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = http://plato.stanford.edu/archives/fall2008/entries/conway/
  • Hutton, Sarah. Anne Conway, a Woman Philosopher. Cambridge, U.K.: Cambridge University Press, 2004.
  • King, Peter J. One Hundred Philosophers (New York: Barron's, 2004) ISBN 0-7641-2791-8
  • Merchant, Carolyn. "The Vitalism of Anne Conway: its Impact on Leibniz's Concept of the Monad" (Journal of the History of Philosophy 17, 1979, pp. 255–69) (Conwayk Leibnizengan influentzia izan zuela erakusten du, bien arteko antzekotasunak mahaigaineratuz).
  • Mercer, Christia. "Platonism in Early Modern Natural Philosophy: The Case of Leibniz and Conway", in Neoplatonism and the Philosophy of Nature, James Wilberding and Christoph Horn, ed., Oxford: Oxford University Press, 2012, 103-26.
  • White, Carol Wayne. "The Legacy of Anne Conway (1631-1679): Reverberations from a Mystical Naturalism" (State University of New York Press, 2009).

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b c d Ingeborg., Gleichauf,. (2010). Mujeres filósofas en la historia : desde la Antigüedad hasta el siglo XXI. (1a. ed. argitaraldia) Icaria ISBN 9788498882049. PMC 630677052. (Noiz kontsultatua: 2019-03-12).
  2. ↑ a b (Ingelesez) Team, Project Vox. «Conway (1631-1679)» Project Vox (Noiz kontsultatua: 2019-03-12).
  3. ↑ (Gaztelaniaz) Anne Finch Conway.. (Noiz kontsultatua: 2019-03-12).
  4. ↑ (Ingelesez) Bennett, Jonathan. (PDF) The Principles of the most Ancient and Modern PhilosophyGod, Christ, and CreaturesThe Nature of Spirit and Matter. (Noiz kontsultatua: 2019/03/12).
  5. ↑ a b (Ingelesez) Viso, Marta Garcia. La filosofía de Lady Anne Conway y su relación con Monadología de G.W.Leibniz.. (Noiz kontsultatua: 2019-03-12).

Kanpo estekak aldatu

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Anne Conway  
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Anne_Conway&oldid=8493164"(e)tik eskuratuta