André Breton

André Breton
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	André Robert Breton
Jaiotza	Tinchebray, 1896ko otsailaren 19a
Herrialdea	Frantzia
Lehen hizkuntza	frantsesa
Heriotza	Paris, 1966ko irailaren 28a (70 urte)
Hobiratze lekua	Batignolles Cemetery (en)
Familia
Ezkontidea(k)	Jacqueline Lamba ; Elisa Breton (en) ; Simone Collinet (en)
Seme-alabak	ikusi Aube Elléouët (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	Lycée Chaptal (en)
Hizkuntzak	frantsesa
Jarduerak
Jarduerak	poeta, idazlea, eleberrigilea, saiakeragilea, marrazkilaria, argazkilaria eta art theorist (en)
Lantokia(k)	Paris
Lan nabarmenak	ikusi Lehen manifestu surrealista; Manifestoes of Surrealism (en) ; Second Surrealist Manifesto (en) ;
Mugimendua	surrealismoa
Izengoitia(k)	Breton, Andre
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	ateismoa
Alderdi politikoa	Frantziako Alderdi Komunista

André Breton (Tinchebray, Orne, 1896ko otsailaren 19a – , 1966ko irailaren 28a) idazle eta poeta frantziarra eta surrealismoaren sortzaile nagusia izan zen. 1924an Manifeste du Surréalisme idatzi zuen, abiapuntua izan zena.

Medikuntza eta psikiatria ikasi arren, kultura arloan nabarmendu zen bereziki. Bestela, Frantziako alderdi komunistaren kidea izan zen. Haren herrialdeko kolonialismoaren aurka azaldu zen publikoki, Aljeriako gerra kritikatuz besteak beste.

Surrealismoaren aitzindaria aldatu

Bretonek medikuntza ikasketak egin zituen eta adimenaren gorabeherekin kezkatu zen batez ere ; I. Mundu Gerraren garaian erietxe psikiatrikoetan jardun zuen lanean.

Freuden lanak ezagutu zituelarik, subkontzientearen kontzeptuak erakarri zuen batez ere. Eta kontzeptu horretan sakondu nahian hasi zen, hain zuzen ere, idazketaren inguruko esperimentuak egiten.

Bretonen literaturan antzematen denez, eragin handia izan zuten harengan psikiatriak eta olerkigintza sinbolistak, Apollinairek batez ere, eta haien eraginez elkartu zen, hasieran, higikunde dadaistaren jarraitzaileekin. Aipagarria da, alde horretatik, Bretonek Tzara dadaistarekin izan zuen gutun bidezko harremana, nahiz eta 1934 ingurutik aurrera heren arteko lotura hori eten egin zen.

1919. urtean, Litterature aldizkaria sortu zuen Aragon eta Soupaultekin batera, eta surrealismoaren oinarrietako bat izango zen idazketa automatikoa lantzen hasi ziren bertan . 1922an surrealisten kongresu nazional bat proposatu zuen Bretonek, surrealismoak, higikunde literario soil izateaz haraindi, gizadia erro-errotik aldatzeko helburua duela zioen ideian oinarriturik. Kongresua ez zen aurrera atera ordea, eta orduan hasi ziren sortzen surrealismoaren jarraitzaileen arteko tirabirak eta hausturak, Breton, Tzara eta Aragonen arteko gorabeherak esaterako.

Gorabeherak gorabehera, Breton gelditu zen mugimendu surrealistaren buruzagi eta berak argitaratu zuen, 1924an, Surrealismoaren manifestua, higikunde berriaren printzipioak biltzen zituen agiria. Besteak beste, ametsaren eta erralitatearen arteko muga deuseztu nahi zuen surrealismoak, arrazoia eta eromena, objektibotasuna eta subjektibotasuna elkartu nahi zituen eta kontzientziaren mugak zeintzuk ziren ikertu nahi zuen.

Dena dela, benetako haustura 1929an gertatu zen, Bretonek Surrealismoaren bigarren manifestua argitaratu zuenean, nahiz eta oraindik ez zen garbi ikusi arrazoipolitikoak zeudela tarteko. Izan ere, Bretonek, heste surrealista askok bezala, harreman estua izan zuen ezkerreko alderdiekin eta herak ere alderdi komunistarekin bat egin zuen 1930ean, baina gero kaskartuz joan ziren alderdiarekiko harremanak eta 1935ean harreman hura eten egin zuen, nahiz eta marxismoaren ideiekiko hurbiltasuna antzeman zaion handik aurrera ere.

Haustura haren ondoren Aragon, Tzara eta alderdi komunistarekin bat eginik jarraitu zuten beste zenbait kide egotzi egin zituen Bretonek bere taldetik.

Alemaniarrek Frantzia okupatu zutenean, Bretonek Estatu Batuetara ihes egin behar izan zuen. 1940-1946 bitartean Estatu Batuetan bizi izan zen, baina urte hartan Frantziara itzuli zen. Bitarte horretan, 1942. urtean erakusketa surrealista bat antolatu zuen eta beste manifestu bat argitaratu zuen, besteak beste.

Literatura lanak aldatu

Bretonen literatura lan nagusietako bat Soupaultekin idazketa automatikoan oinarriturik idatzi zuen Les Champs magnetiques (1920, Eremu magnetikoak) izan zen. Azpimarratzekoa da idazketa automatikoa ez zutela hartzen esperimentu soil gisa, literaturarako baliabide gisa baizik, testu puru eta garbiak sortzeko baliabide gisa, hain zuzen ere.Baina lan horrez gainera aipagarriak ditu Nadja (1928, Nadja) kontakizuna, eguneroko gertaerak ondoez psikologikoekin nahasturik agertzen dituen antinobela gisa har daitekeena ; L Immaculee Conception (1930, Sortzez Garbia), Paul Elouardekin batera idatzia ; ametsaren eta errealitatearen arteko lotura aztergai duten Les Vases Communicants (1932, Hodi komunikatzaileak), eta L Amour fou (1937, Maitasun eroa) etab.

Baina lan horiez gainera, kontuan hartzekoak dira Bretonen lan teorikoak eta kritikoak : Les Pas perdus (1924, Urrats galduak), Le Surrealisme et la peinture (1926, Surrealismoa eta margolaritza), La Cle des champs (1953, Zelaietako giltza), etab.

Lan hautatuak aldatu

Olerkiak aldatu

Mont de piété, 1919
Les Champs magnétiques, 1920
Clair de terre, 1923
Les Pas perdus, 1924
Poisson soluble, 1924
Nadja, 1928
Le Trésor des jésuites, 1929
Ralentir travaux, 1930
L’Immaculée conception, 1930
L'Union libre, 1931
Le Revolver à cheveux blancs, 1932
Les Vases communicants, 1932
L'Air de l'eau, 1934
Point du jour, 1934
Au lavoir noir, 1936
Le Château étoilé, 1937
L'Amour fou, 1937
Fata morgana, 1940
Pleine marge, 1943
Arcane 17, 1945
Young cherry trees secured against hares, 1946
Martinique, charmeuse de serpents, 1948
La Lampe dans l'horloge, 1948
Au regard des divinités, 1949
La Clé des champs, 1953
Adieu ne plaise, 1954
Constellations, 1959
Le La, 1961

Saioak aldatu

Manifeste du surréalisme, 1924
Légitime défense, 1926
Le Surréalisme et la Peinture, 1928
Second manifeste du Surréalisme, 1930
Misère de la poésie, 1932
Qu'est-ce que le surréalisme?, 1934
Position politique du [urréalisme, 1935
Notes sur la poésie, 1936
Trajectoire du rêve, 1938
Dictionnaire abrégé du surréalisme, 1938
Anthologie de l'humour noir, 1940
Situation du surréalisme entre les deux guerres, 1945
Yves Tanguy, 1947
Ode à Charles Fourier, 1947
Flagrant délit, 1949
Prolégomènes à un troisième manifeste du surréalisme ou non, 1946
Entretiens avec André Parinaud, 1952
Du surréalisme en ses œuvres vives, 1954
L’Art magique, 1957

Ikus, gainera aldatu

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: André Breton

Erreferentziak aldatu

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Datuak: Q161955
Multimedia: André Breton / Q161955

André Breton
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	André Robert Breton
Jaiotza	Tinchebray, 1896ko otsailaren 19a
Herrialdea	Frantzia
Lehen hizkuntza	frantsesa
Heriotza	Paris, 1966ko irailaren 28a (70 urte)
Hobiratze lekua	Batignolles Cemetery ^(en)
Familia
Ezkontidea(k)	Jacqueline Lamba Elisa Breton ^(en) Simone Collinet ^(en)
Seme-alabak	ikusi Aube Elléouët ^(en)
Hezkuntza
Heziketa	Lycée Chaptal ^(en)
Hizkuntzak	frantsesa
Jarduerak
Jarduerak	poeta, idazlea, eleberrigilea, saiakeragilea, marrazkilaria, argazkilaria eta art theorist ^(en)
Lantokia(k)	Paris
Lan nabarmenak	ikusi Lehen manifestu surrealista Manifestoes of Surrealism ^(en) Second Surrealist Manifesto ^(en)
Mugimendua	surrealismoa
Izengoitia(k)	Breton, Andre
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	ateismoa
Alderdi politikoa	Frantziako Alderdi Komunista