Wikipedia

Aldous Huxley

Aldous Leonard Huxley (Godalming, Surrey, Ingalaterra, 1894ko uztailaren 26a – Los Angeles, Kalifornia, Estatu Batuak, 1963ko azaroaren 22a) Estatu Batuetara emigratu zuen idazle eta filosofo ingelesa izan zen. Ia berrogeita hamar libururen autorea da, bai nobelak eta bai ez-fikziozko liburuak, saiakerak, poemak eta narrazioak tartean. Huxley familia ezagunean jaio zen, eta geroago Balliol unibertsitatean literatura ingelesaren graduko titulua atera zuen. Bere hasierako urteetan, ipuin motzak eta poesia argitaratu ohi zituen, baita aldizkari literario bat editatu ere, Oxford Poetry, eta beranduago bidaiei buruz idazteari, satira eta gidoilaritzari ekin zion.

Aldous Huxley

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakAldous Leonard Huxley
JaiotzaGodalming, 1894ko uztailaren 26a
Herrialdea Erresuma Batua
HeriotzaLos Angeles, 1963ko azaroaren 22a (69 urte)
Hobiratze lekuaCompton Village Cemetery (en) Itzuli
Heriotza moduaberezko heriotza: laringeko minbizia
Familia
AitaLeonard Huxley
AmaJulia Huxley
Ezkontidea(k)Maria Huxley  (1919 -  1955)
Laura Huxley (en) Itzuli  (1956ko martxoaren 19a -  1963ko azaroaren 22a)
Bikotekidea(k)
Seme-alabak
Anai-arrebak
Hezkuntza
HeziketaBalliol College
Eton College
Hizkuntzakingelesa
frantsesa
Jarduerak
Jarduerakpoeta, eleberrigilea, filosofoa, gidoilaria, katedraduna, zientzia-fikzio idazlea eta prosalaria
Lantokia(k)Erresuma Batua
Enplegatzailea(k)Écrits de Paris (en) Itzuli
Duke Unibertsitatea
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
InfluentziakHans Vaihinger (en) Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioahinduismoa
huxley.net
IMDB: nm0404717 Allocine: 6719 Allmovie: p161506 IBDB: 3989
Spotify: 2OHv44DhLk2RmxxOtK25fe iTunes: 2064186 Musicbrainz: 719eb68a-2cb9-44e9-a550-fff16239cd05 Discogs: 432865 IMSLP: Category:Huxley,_Aldous Find a Grave: 8707127 Deezer: 491690 Edit the value on Wikidata
Aldous Huxley 1954an.
Moksha: Writings on Psychedelics and the Visionary Experience (1931-1963), 1977

Bere bizitzaren bigarren zatia Estatu Batuetan pasa zuen, Los Angelesen bizi izan zelarik 1937tik hil zen arte. Bere bizitzaren bukaera aldean, Huxley bere garaiko intelektualik nagusienetarikoa zela aitor zitekeen.

Literaturaren Nobel Saria irabazteko izendatua izan zen zazpi aldiz, eta Literaturaren Laguntzailea izendatu zuen  Royal Society of Literature-ek 1962an.

Humanista eta bakezalea zen. Mistizismoan eta unibertsalismo filosofikoan interesatu zen, gai hauek hainbat lanetan landu zituelarik: adibidez The perennial philosophy (1945), non autoreak Mendebaldeko eta Ekialdeko mistizismoaren arteko antzekotasunak adierazten dituen, edo The doors of perception (1954), non meskalinarekin izan zuen esperientzia psikodelikoa interpretatzen duen. Bere nobela ezagunenean, Bai Mundu Berria (1932), eta bere azken nobelan, Island (1962), distopiaz eta utopiaz zuen ikuspuntua aurkeztu zuen.

Bizitza aldatu

[1][2]Aldous Huxley Godalmingen, Ingalaterran, jaio zen 1894ko urriaren 26an. Hirugarren semea zen intelektualez beteriko eta ospe oneko familia batean; bere aitona, T. H. Huxley, naturalista eta biologoa izan zen, eta agnostikoa, Charles Darwinen eboluzioaren teoriaren lehen bultzatzaileetarikoa. Aita, Leonard Huxley, irakasle eta idazlea zuen eta Cornhill Magazineko editorea, eta ama, berriz, Julia Arnold, Matthew Arnold poeta ingelesaren ondorengoa eta Mary Augusta Wardenen ahizpa. Julian eta Andrew anaiak biologoak bihurtu ziren, baina laugarrenak, Noel Trevelyan Huxley-k, gaztea zela, bere buruaz beste egin zuen. Huxleyk ere gaztetan zientzia arlora joko zuela uste zuen. Julian Huxleyren arabera, Aldousek umetan gauza arraroekiko interes berezia zuen.

Idazleak ikasketak bere aitaren laborategi botanikoan hasi zituen. Bertan, ama izan zuen irakasle  gaixotu zen arte. Ondoren, Eton Unibertsitatera joan zen. 1908an, Julia Arnold minbiziak jota hil zen, Aldousek 14 urte zituenean. Hiru urte geroago, idazlea keratitis punctataren erruz itsu geratu zen, eta, nahiz eta denborarekin neurri batean ikusmena berreskuratu , ez zitzaion arazoa inoiz joan, eta horrek irakurtzeko gaitasuna izugarri zaildu zion. Ondorioz, Etonen ikasten zegoela, zientzialaria izateko ametsa baztertu eta idazle izateko hautua egin zuen. 1913an Balliol Unibertsitatean sartu zen, eta han  literatura ingelesa ikasi zuen (ohorezko matrikularekin bukatu zuen). 1916an Lehen Mundu Gerrara joateko Armada Britaniarrean parte hartu nahi izan zuen, baina ikusmen arazoengatik atzera bota zuten. Julian Huxleyren ustez, ikusmen arazoa, finean, bedeinkapena izan zen.

Balliolen ikasle bikaina zela erakutsi eta gero, aitarekin zuen zorra kitatzeko, Etonen hasi zen frantses irakasle bezala lanean lupa eta begi-niniak dilatatzen zituzten begietarako tanta batzuen laguntzarekin. Ikasleen artean George Orwell eta Steven Runciman izan zituen. Ordurako, poesia idazten hasia zen, eta 1916an publikatu zuen bere lehen liburua: poema bilduma bat, The Burning Wheel izenekoa. Garrantzitsua da aipatzea garai horretan, aldi berean, Brunner and Mond produktu kimikoen konpainian egin zuela lan. Bai Mundu Berria liburuaren sarreran azaltzen den bezala, antolatu gabeko eta inkoherentziaz beteriko munduan, unibertso antolatu bat topatu zuen, eragina izan zuena bere nobelaren sorreran. 1919. urtean Maria Nysekin ezkondu eta Matthew izeneko semea izan zuten ( Nyse 1955ean minbiziarekin hil zen eta idazlea hurrengo urtean berriro ezkondu zen). 1930. hamarkadaren bukaeraren ingururarte idaztera konprometitu zen, garai batez, Italian bizi izan zelako.

Autore bezala egonkortu zen bere lehenengo bi nobelekin: Crome Yellow (1921) eta Antic Hay (1923). Bai Mundu Berria (1932) liburuak inflexio puntu bat suposatu zuen Huxleyren karreran, eta autoreak biziki adierazi zuen horietan garaiko politika eta teknologiarekiko zuen mesfidantza. Eyeless in Gaza (1936) liburuan gizartean bizi den hutsa eta etorkizun goibela kritikatzen jarraitu zuen, baina, era berean autoreak alternatiba posible bezala filosofia Hinduarekiko eta mistizismoarekiko zeukan geroz eta interes handiagoa ere nabari da. Aurrerantzean, bere obra askok islatzen zuten kezka hori, The Perennial Philosophy (1946) liburuan batez ere. After Many a Summer Dies the Swan (1939) argitaratu eta segituan Kaliforniara joan zen bizitzera, eta bertan, Ameriketako kulturarekiko begirunea garatu zuen. Gerora askotariko gaiak landu zituen, besteak beste, azterketa psikologikoak eta droga haluzinogenikoekin izandako  esperientzia propioak.

Bere aspirazio literario garrantzitsuen artean, aipagarria da Garsington jauregian pasatako denboraldia, Lady Ottoline Morrellen etxea, hainbat intelektual eta idazlerentzat bateragune izan zena: Virginia Woolf, Bertrand Russell, T. S. Eliot eta D. H. Lawrence, adibidez. Bere jakinduria entziklopedikoarekin, sena apurtzailea izateaz gain, jauregi horretan bere postua Ingalaterrako buru garrantzitsuenetariko bat bezala nabarmendu zuen. Ospea handitzeko, The Athenaeum, Vanity Fair eta Vogue bezalako aldizarietan hainbat artikulu argitaratu zituen, baita beste hainbat poema bilduma ere.

Bizitza osoa bere burua eta ingurua etengabe behatuz pasa eta gero, Aldous Huxley ere minbiziarekin gaixotu zen. 1963ko azaroaren 22an hil zen ohean, 50 liburu baino gehiago idatzita, eta, baita poesia, kritika eta drama ugari ere. Hala ere, ez zen oso entzutetsua  izan bere heriotza, J. F. Kennedy hil zuten egun berean zendu baitzen.

Pentsamendua aldatu

Substantzia psikodelikoak: The Doors of Perception[3] (1954) aldatu

[4]1953an, eskizofrenia kasuetan, meskalina (historikoki amerindiar zeremonia erlijiosoetan hartzen zen, pertzepzioan aldaketak eragiten dituen sustantzia haluzinogenoa) tratamendu bezala erabiltzearen gaineko zenbait artikulu irakurtzen ditu eta berehala pizten dioten interes eta jakin-mina, artikulu horietako batzuen autore zen, Humphry Osmond psikiatrarekin harremanetan jartzera eramaten dio. Urte bereko udaberrian, Osmod doktorearen eta bere emaztearen ikuskapenarekin, substantzia hau, hura bera probatzea eta esperimentatzea erabakitzen du, eta 4 dezigramo hartzen ditu. The doors of perception (1954), da hain zuzen ere, esperientzia berri honen ondorio eta bizipenen deskribapen eta hausnarketa zehatz eta zorrotza. Liburuaren izenburua, William Blake britainiar poetaren The Marriage of Heaven and Hell (1790-1793 bitartean idatzia) obraren zita batean dago oinarritua:

"If the doors of perception were cleansed every thing would appear to man as it is, Infinite. For man has closed himself up, till he sees all things thro' narrow chinks of his cavern.”[5]


Horren harira, Huxleyk adierazten du, gure garunak errealitatea filtratzen duela, gizakiak ezin izango lituzkeelako, hautemango zituen irudi, inpresio eta estimulu guztiak prozesatu. Ordez, filosofoaren esperientziaren arabera, meskalina bezalako droga hauek, filtro horiek murriztu edo metaforikoki adierazten duen bezala, “pertzepzioaren ate horiek ireki” ditzakete. Izan ere, errelatatu zuenaren arabera, droga hau hartu eta gero sentitzen dena da objektuek bere funtzionalitatea galtzen dutela eta espazio eta denbora nozioak guztiz galtzen direla; bihurtuz horrela, pertzepzioa, zerbait hunkigarri, ia jasanezin eta baita beldurgarrian. Dena den, “esperimentuaren” konklusio bezala adierazi zuen, nahiz eta meskalinak ez dituen jarrera biolentoak eragiten hartzaileengan, bere ondorio eta efektuak gehiegi luzatzen zirela denboran eta zenbait ondorio negatibo eragin zituzkeela. Bestalde, Amerindiarrek helarazten zuten, meskalinaren boterea norberaren haraindikotasuna edo argiztapen espirituala garatzeko, gezurtatu zuen, azalduz, inongo sentimendu erlijiosorik gabe ezinezkoa dela antzeko ezer sentitzea.

Ends and Means (1937) aldatu

[6]Politikari dagokionez, Huxleyk, anarkistatzat hartzen zuen bere burua eta, askatasun oso baten aldarrikapena izan zen hain zuzen ere, bere diskurtsoaren erdigunean kokatu zuena. Hori dela eta, idatzi zituen nobela, saiakera eta artikulu askotan egin zituen kritikak, totalitarismoetan zeuden zentratuak; hauek baitziren, autorearen buruz, “historikotasunera”, obedientziara eta etsipenera apelatuz, masen unifikazioa eta manipulazioa bideratzen zuten erregimen zapaltzaileak. Dena den, nahiz eta kritika hauen zantzuak bere lan gehienetan aurki daitezkeen, Ends and Means obra da, filosofoaren ideologia eta gai-politiko eta sozialen gainean zuen iritzia, modu zuzenenean eta argienean, ezagutzeko dugun aukerarik onena. Izan ere, 1937an idatzi zuen obra honetan, (saiakera filosofikoen bilduma zena), indarkeria, ez-idarkeria, bakea, gerrak, nazionalismoa edo hezkuntza bezalako gaien gainean zuen iritzi eta ikuspuntua aurkitzen dugu:

Indarkeria eta ez-indarkeria[7] aldatu

Liburuan zehar Huxley-ek defendituko duen tesi nagusia, eta zeinetatik landuko dituen obra honetako gai guztiak, honako hau da: Indarkeriaren ondorio nagusia, indarkeria handiagoa erabiltzearen beharra da. Izan ere, filosofoaren aburuz, zenbat eta gehiago luzatu bortizkeria, gero eta zailagoa egingo zaie, bideratu duten horiei,  ez-bortitzak diren ekintza orekatzaileak burutzeko moduak aurkitzea; zeren, nolanahi ere, bortizkeria tradizio bat eta balioen eskala bat sortuko dira, zeinen bidez, ekintza-bortitzak egitate heroiko edo bertutetsu bezala neurtuko diren. Bestalde, Huxleyk adierazten du, historiak modu argian egiaztatu duela, edozein motatako indarkeriarekin batera doazen iraultzetan, inoiz ez direla aurreikusitako emaitza desiragarriak lortzen; hau da, zenbat eta handiagoa izan bortizkeria, gero eta alferrikakoa izango da iraultza. Izan ere, iraultza bat arrakastatsua izan dela kontsideratzeko, zerbait berriaren burutzea adierazi behar du, baina, bortizkeria eta haren ondorioak (kontrabiolentzia, mesfidantza, erresumina…), gauza ezagunegiak eta antiraultzaileak dira. Hortaz, filosofoaren ustez, poliziaren indar modernoen laguntza duten gobernarien tiraniaren aurka egiteko, herritarrek har dezaketen bide edo jardunbide bakarra, desobedientzia zibila eta masako ez-kooperazioa izango lirateke; eta horrekin batera, planteatzen du, elkarte modernoen funtzio nagusietakoa, ohiko harremanetan (harreman pertsonalak, ekonomikoak, taldeen artekoak, gobernu eta huen artekoak…) portaera ez-bortitzak era sistematikoan lantzea izango beharko litzatekeela. Modu horretan, komunitatearen egitura soziala halako forma eduki dezake, zeinetan, banakoek ez duten, boterearen grina izateko, besteak gailentzeko edo gutiziatsu edo soskari bilakatzeko tentazio edo joerarik izango. Izan ere, behar-beharrezkoa da, gizarte militaristak, bakea helburu nagusitzat duen, eta  horretara bideratutako politikak soilik jarraituko dituen gizarte batean transformatzea.

Gerrari buruz aldatu

Ends and Means (1937), obran adierazten den bezala, gerrek, eraginkortasun eta indiskriminazio maximoarekin suntsitzen dute, eta ondorioz (bortizkeriarekin gertatzen den bezala), zuzendu edo konpondu nahi diren baino bidegabekeria larriagoak ekartzen dituzte. Izan ere: “A country which proposes to make use of modern war as an instrument of policy must possess a highly centralized, all-powerful executive. Hence the absurdity of talking about the defence of democracy by force of arms. A democracy which makes or even effectively prepares for modern, scientific war must necessarily cease to be democratic.”[8] Ends and Means (1937)

Nazionalismoa aldatu

Aldous Huxley-ren ustez, nazionalismoa, ideia politikorik boteretsuena eta indartsuena da, zeinetan faxismoa eta komunismoa oinarritzen diren hain zuzen.

Izatez, moral komunista, faxista, nazi edo soilik nazionalista berri guztiak, oso antzekoak dira haien artean; izan ere, guztiek baieztatzen dute helburua, bitartekoa justifikatzen duela, izanik, helburu hori, giza-espeziearen zati baten garaipena beste zatiaren gainean, eta guztiek “Estatua” deritzon, oligarkia agintedun batekiko, banakoen mendekotasuna aldarrikatzen dute.

Obra garrantzitsuena: Bai Mundu Berria aldatu

[9][10]Bai Mundu Berria Aldous Huxley autore ingelesak 1931an idatzitako nobela distopiko bat da, 1932an publikatu zena. 1999an, Modern Library-k bostgarrena kokatu zuen bere 20. mendeko Ingelesez idatzitako 100 liburu hoberenen zerrendan. 2003an, berriz, Robert McCrumek The Observeren kronologikoki 53. izendatu zuen inoiz izan diren 100 nobela onenen zerrendan. Horretaz gain, BBCren The Big Read inkestan 87. postua irabazi zuen. Esan daiteke, beraz, Huxleyren nobelarik garrantzitsuena dela. Liburuak era harrigarrian aurreikusten ditu hainbat aurrerapen eta garapen zientifikoak erreprodukzio-teknologian, lo bitarteko ikasketan, manipulazio psikologikoan eta girotze klasikoan, hauek bateratzerakoan gizarte utopiko bat sortzen duelarik, kanpotar bakar batek desafiatzen duelarik hau. Liburuari jarraiki. autoreak beranduago saiakera batean birpasatu zuen, Brave New World Revisited (1958), eta baita bere azken nobelan ere, Island (1962).

[11]Kontakizuna gizarte konformista eta futurista batean kokatzen da: probetetan hazitako ume genetikoki modifikatuak, persuasio hipnotikoarekin alienatuak izango direnak (brutalitatearekin ordez, beste nobela distopikoetan gertatzen den bezala, George Orwellen 1984[12] edo Ray Bradburyren Farenheit 451 [13]liburuan, adibidez),  produkzioa mantentzen duen kontsumismo aseezina, sexu frustrazioa ekiditen duen inposatutako promiskuitatea, eta baita inteligentzia maila desberdinek determinatutako kasta sistema batek ezaugarritzen dute besteak beste, eta bertako biztanle guztiak dira ederrak, seguruak, “Ford” entearekiko fededunak eta gaixotasunik gabeak. Hauek, aipatutako alienazio metodoaren bidez, jaiotzatik daude baldintzatuta beraien bizitza eta lana maitatzera: hau kolokan jarri ezkero, soma existitzen da- poza inmediatuki eragiten dien droga bat.

Munduaren deskripzioa irakurtzeak irakurlea ametsezko mundu batera darama: ezer ez dago sakonki deskribatuta, amets bateko paisaiak bezalaxe, eta zentzumenei eragiten dieten ezaugarriak dira nagusi: kolore eta usain biziak, soinu atseginak… behin eta berriz aipatzen dira.   Bere garaian oso apurtzailea izan zen.

Eleberriak aldatu

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ «Aldous Huxley british author» Encylopedia Britanica.
  2. ↑ (Ingelesez) Aldous Huxley. 2019-04-30 (Noiz kontsultatua: 2019-05-20).
  3. ↑ huxley, aldous. (2009). Las puertas de la percepcion. cielo e infierno ISBN 978-84-350-1860-9...
  4. ↑ (Ingelesez) The Doors of Perception. 2019-04-04 (Noiz kontsultatua: 2019-05-20).
  5. ↑ blake, William. (1790-1793). The Marriage of Heaven and Hell. .
  6. ↑ «El fin y los medios, de Aldous huxley» UPV (Noiz kontsultatua: 2013).
  7. ↑ «El pensamiento de Aldous Huxley sobre pacifismo, violencia, gerra y propaganda» Insumissia (Noiz kontsultatua: 2007).
  8. ↑ huxley, aldous. (1937). Ends and Means. .
  9. ↑ Bai mundu berria. 2019-02-01 (Noiz kontsultatua: 2019-05-20).
  10. ↑ (Ingelesez) Brave New World. 2019-05-20 (Noiz kontsultatua: 2019-05-20).
  11. ↑ Atwood, Margaret. «Everybody is happy now» The Guardian (Noiz kontsultatua: 2007).
  12. ↑ Orwell, George. (1947). 1984. .
  13. ↑ bradbury, ray. (1953). Farenheit 151. .

Kanpo estekak aldatu

Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Aldous Huxley
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Aldous_Huxley&oldid=9440465"(e)tik eskuratuta