1820ko iraultzak

1820ko iraultzak 1820 aldean Europan izan ziren mugimendu iraultzaileei ematen zaien izena da. 1830eko iraultzak ez bezala, 1820koak Mediterraneo arroan sortu ziren.

Liberala izateagatik, Francisco de Goyaren marrazkia, 1803-1824 bitartean

XIX. mendearen lehen erdiko iraultzen arrazoiak

Berrezarkuntzaren garaiko Europan liberalismoa eta nazionalismoa begi txarrez ikusirik zeuden. Izan ere, Europako estatu nagusietako kultura ofiziala kontserbadorea zen erabat, baita Britainia Handikoa ere, nahiz eta hura zen Europako herrialderik liberalena.

Kontinenteko gorteak eta klase ahaltsuak esne mamitan bizi ziren, Gioachino Rossiniren operak entzunez adibidez (Il Viaggio a Reims, 1825, Karlos X.a Frantziakoaren koroatzea ospatzeko idatzitako obra), eta poz handiz hartu zuten, besteak beste, 1817-1819 bitartean Ingalaterran eskubideak murriztu izana edo alemaniar printzeek 1820ko ikasle mugimenduak gogor zapaltzeko hartu zuten erabakia. Beste lurralde batzuetan, Espainian, Portugalen edo Italiar estatuetan esaterako, erregeen erabateko nagusitasuna ordena bere horretan mantentzeko tresna gisa ikusi zuten herrialde ahaltsuenek. Bistan da garai hartako egoera ez zela liberalentzat eta iraultzaileentzat egoera erosoa baina, hala ere, antolatu ziren, antolatu, zenbait mugimendu liberal iraultzaile.

Bestalde, liberalez gainera, eta haien ideologiarekin loturik, mugimendu nazionalistak ere sendotu egin ziren. Mugimendu nazionalistak aztertzeko, zenbait tradizio hartu behar dira kontuan, adibidez Frantziako Iraultza, nazioaren burujabetasuna aldarrikatu zuena; edo Frantziako Lehen Inperioarekin zenbait lurraldetara, Alemaniara batez ere, zabaldutakoa, lurralde bakoitzaren balio nazionalak eta nazio izaera goresten zituena. Garai hartan gelditu zen agerian estatuen eta nazioen arteko kontraesana Europako politikan, eta kontraesan hori areagotu egin zen 1830eko eta, bereziki, 1848ko iraultzetan.

Liberalismoa

Errestaurazioak liberalismoaren ikuspegi berezi bat hartu zuen 1815az gero. Errestaurazioa ez zen izan Antzinako Erregimenera itzultzeko ahalegin bat soilik; aitzitik, printzipio liberaletan oinarrituriko gizarte eredu baten sistema politikoa ere izan zen, jabego pribatuan eta lan eta kapital merkatuan oinarrituriko eredu bat ekarriko zuen sistema bat alegia. Errestaurazioan, beraz, printzipio liberalak hartu zituzten Europako estatu batzuek, baina horrek ez zuen eragin handirik izan beren politikan. Izan ere, estatuaren burujabetasunaren eta segurtasunaren ideiak indarrean iraun zuen handik aurrera ere, eta horrek askatasunak murriztea, oposizioaren zapalkuntza eta politikan parte hartzeko mugak ekarri zituen.

Errejimen haientzat jabegoa zen dohain sozial nagusia, jabegoa begiratzen eta gurtzen zuten beste ororen gainetik. Iraultza garaian, nazio ondasun izandakoen salmentarekin aberastasun handiak eskuratzeaz gainera, Kode zibila eta beste erakunde burges batzuk gorde ziren, hala nola pribilejorik eza eta legearen aurreko berdintasun printzipioa. Liberalismo klasikoarentzat garrantzi handiko neurriak ziren horiek guztiak, haien bidez gizartea eskulanaren salmentan oinarrituriko merkataritza harremanen arabera antolatzeko aukera ikusten baitzuen. Jabeen (kapitala) eta ez jabeen (lana) arteko harremanak legearen aurreko berdintasuna eta antzinako gremio sistemetako lanaren eta merkatuaren babesa deuseztea eskatzen zuen. Hori dela eta, jabegoa gizabanakoaren eskubide gisa hartu eta estatuaren burujabetasuna (ez nazioarena) beste askatasunen gainetik jarri zuen diskurtsu liberal klasikoak.

Interpretazio kontserbadore horren aldean, iraultzaren printzipioetatik hurbilagoko beste joera liberal batzuk ere izan ziren. Batetik, bai Frantzian eta bai Espainian liberalen diskurtsua gero eta moderatuagoa izan zen eta berrikuntza prozesuetan estatuaren kontrola handiagoa izatea onartu zuten. Baina, beste alde batetik, 1789ko Frantziako Iraultza eta, batez ere, Espainiako 1812ko Iraultza eredugarriak izan ziren Europako mugimendu liberalentzat, nazio burujabetasuna eta askatasunak bermatuko zituen sistema bati buruzko aipamena egiten zutelako.

Nazionalismoa

1820ko Palermoko matxinada

1789ko Iraultzarekin nazioa bihurtu zen oinarrizko subjektu politikoa. «Burujabetasuna nazioaren baitan dago batez ere» zioten 1791ko Frantziako Konstituzioak eta 1812ko Espainiakoak. Horrekin, nazio bat gizabanakoez osaturiko subjektu kolektibo bat zela esan nahi zen, eta kolektibo horretan gizabanako guztiek lege bera bete behar zutela (berdintasuna) eta, ordezkarien bidez, kolektibo hori osatzen lagundu behar zutela (askatasuna). Nazioa edo aberria askatasuna praktikatzeko espazio bat, gizabanakoaren eta aginpidearen arteko bereizketak eta orekak gizabanakoaren askatasunak bermatzen zituen espazio bat, zen iraultzaileentzat, ezaugarri kultural eta historiko jakin batzuk zituen egitura bat baino gehiago.

1792az gero iraultza lurralde gehiagotara zabaltzeak, hala ere, iraultzaren ideien kontrako erreakzioa ere ekarri zuen. Erreakziorik gogorrena Alemaniako lurraldeetan izan zen, Johann Gottfried Herder eta Justus Möserren obrek erakusten duten bezala. Pentsalari horiek eta beste batzuek ziotenez, iraultzaren printzipioak ezartzea, edo Napoleonen sistema inperiala ezartzea, despotismoz jokatzea zen, herrien historia, hizkuntza eta tradizioek biltzen zituzten nazio identitateak deusezten baitziren ustezko unibertsalismo baten izenean. Volkgeist izena eman zitzaion izaera nazionalari, iraultzaileek kontuan hartzen ez zuten nazio izaera bereziari.

Bi joera horien ekarpenetan oinarrituta mugimendu nazionalistak sortu ziren Europan XIX. mendearen hasieran. Horrela bada, liberalak eta nazionalistak ziren, aldi berean, Giuseppe Mazzini eta Italia Gaztea (italieraz: Giovine Italia), Deutsche Burschenschaft alemaniar ikasleen mugimendua, belgikarrena edo Greziaren burujabetasunaren aldeko mugimendua, esaterako. Joera errepublikazale erradikala eta nazionalista izan ziren garai hartako nazio mugimenduen ezaugarri nagusiak, eta ezaugarri horiek bereizten dituzte, halaber, mugimendu nazionalistak XIX mende amaierako mugimendu nazionalistetatik.

1820ko iraultzak

Riegoren tropen ibilbidea eta 1820an Espainian izandako altxamenduak

Europa hegoaldeko lurretan, Portugaldik Bi Sizilietako Erresumara (Napoli eta Sizilia) politika sistema neoabsolutistak ezarri ziren Napoleondar Gerren ondoren, eta gogor eraso zieten liberalei.

Espainia

Liberalek 1812ko Espainiako Konstituzioa hartu zuten eredu, hark biltzen baitzituen ondoen liberalen printzipio politikoak: nazio burujabetasuna, ordezkaritza zabala (gizonezko jabeena, noski) eta eskubide eta askatasunen begiramena. Nazioari izaera konfesionala eman zioten; erlijio katolikoa zen nazio erlijioa, eta tradizio katolikoko herrialdeetan indar handia eman zion horrek liberalismoari.

1820an, Rafael del Riego eta Antonio Quirogaren altxamenduaren ondoren, beste militar batzuk matxinatu ziren eta Fernando VII.ak 1812ko Konstituzioa onartu behar izan zuen berriro; ondoko hiru urteetan gobernu konstituzional liberalak osatu ziren (Hirurteko Liberala). Jabegoari, liberalizazioari, eliza-estatua harremanei eta gobernu lokal eta probintzialei buruz hasitako erreformak sakondu ziren gobernu haiekin.

Espainiatik kanpo

1812ko Konstituzioaren testua hainbat hizkuntzatara itzuli zen, eta arrakasta handia izan zuen, Italian batez ere. Izan ere, Napoli eta Piemonteko mugimendu iraultzaileek espainiar konstituzioaren ia hitzez hitzezko itzulpena erabili zuten beren konstituzioa osatzeko. Portugalen ere, altxamendu militarraren ondoren, Espainiako konstituzioan oinarrituriko idatzi bat onartzera behartu zuten Joanes VI.a 1822an, baina hurrengo urtean indargabe utzi zuten, iraultzaren zenbait lorpen deuseztu eta errejimena eraberritu zenean. Errusian ere egin zen iraultza ahaleginik (Abenduko mugimendua, 1825) baina ez zuen halako arrakastarik izan; altxamendu ahalegin bat izan zen iraultza baino gehiago.

Mugimendu horien guztien buruzagiak ezkutuko erakunde liberalak ziren (masoiak, karbonariak), baina toki gehienetan huts egin zuen haien asmoak, barne arazoen ondorioz kasu batzuetan (Portugal), Aliantza Santuak berriro errejimen neoabsolutistak ezartzeko esku hartu izanaren ondorioz besteetan (Frantziaren esku hartzea Espainian, Austriarena Italian). Iraultzak Grezian bakarrik izan zuen hala-holako arrakastarik, Otomandar Inperiotik askatzea lortu baitzuten greziar liberalek.

Italiako ikazkinen matxinada

Sakontzeko, irakurri: «Ikazkinak» eta «Italiaren bateratzea»

Cádizko espainiar portuan, 1820ko urtarrilaren 1ean, Simon Bolivarren matxinada Hego Amerikan zapaldu behar zuten indar militarren ofizialek ez zuten ontziratu nahi izan. Euren erabakia Espainia osora hedatu zen, Fernando VII.a erregea 1812ko Cádizko Konstituzioa berriz ere urte bereko martxoaren 10ean onartzera behartuz. Gertaera hauen albisteak ikazkin italiarren arima piztu zuen eta 1820-1821 urteetako altxamendu konstituziogileak eragin zituen, guztiek erregimen absolutisten pixkanakako liberalizazioa helburu izan zuten arren, hala ere, Estatutik estatura eta hiritik hirira konnotazio ezberdinak hartu zituzten.

1816tik aurrera, Siziliak naziotik kanporatua izateko eta konstituzio oro galtzeko zoritxarra izan zuen. Siziliaren independentzia eskatzen dugu, eta botoak ez dira Palermorenak bakarrik, Sizilia osoarenak baizik, eta Siziliako herritarren gehiengoak independentziaren aldeko botoa eman du.

— Palermoko gobernuaren gutuna erregeari.

Sizilian matxinada separatista bat lehertu zen 1820ko uztailaren 15ean, Palermon 1812ko Siziliako Konstituzioa berrezarri zuen gobernu bat eratuz. 1820ko azaroaren 7an, Borboiek armada bat bidali zuten Florestano Peparen aginduetara (geroago Pietro Colletta jeneralak ordezkatu zuena), Sizilia birkonkistatu zuena gudu odoltsuen bidez eta monarkia absolutua berrezarri zuena, Sizilia Napoliren mende jarriz.

Napolin, 1820ko uztailaren 1ean hasi ziren Michele Morelli (1790-1822) eta Giuseppe Silvati (1791-1822) ofizial gazteen eskutik, hiria hartzearekin amaitu ziren: Guglielmo Pepe jeneralak, matxinatuen buruak, lortu zuen Fernando I.ak konstituzio bat sinatzea.

Giuseppe Silvati eta Michele Morelliren urkamendia, 1822an.

Altxatu ziren estatuetan ordena berrezartzeko, Aliantza Laukoitzaren europar potentziak, 1820ko abenduan bildu ziren Troppauko Kongresuan. Fernando I.a, 1821eko urtarrilean Ljubljanan hurrengo Kongresura deitua, gobernu iraultzaileak hara joateko baimena eman zion, zinpean, konstituzioa europar biltzarraren aurrean defendatzeko. Erregeak, baina, napolitar Parlamentuarekin irtetean hartutako konpromisoak ezeztatuz, austriarren esku-hartze militarra eskatu zuen, hauen tropak penintsulatik jaitsi zirelarik. Austriarrek Pepek zuzendutako armada napolitarra garaitu zuten Antrodokoko guduan 1821eko martxoaren 7an eta Napoli konkistatu zuten martxoaren 23an. Konstituzioa baliogabetua izan zen eta 30 iraultzaile hiltzera kondenatu zituzten (horien artean Pepe, Morelli eta Silvati).

Palermon, 1821eko abuztuan, hogei "ikazkin-salmenta" antolatu ziren, gobernua boteretik kentzeko eta Espainiako konstituzioa ezartzeko; matxinada Bonaventura Calabró apaizak gidatu zuen, 1822ko urtarrilaren 12rako aurreikusitako matxinada bat antolatu zuena, Siziliar bezpera berri bat sortuz. Hala ere, bileren segidak polizia borboitarraren susmoa piztu zuen, konspiratzaile bat traizionatzeko konbentzitu zuena. Urtarrilaren 11ko gauean hasi ziren lehen atxiloketak eta aitorpenak, biharamunean gertatutako matxinada saiakera herabe bat erreprimitu eta konspiratzaileak espetxeratu egin zituzten. Urtarrilaren 31n, bederatzi konspiratzaile, horien artean bi apaiz, hiltzera kondenatuak izan ziren, eta euren buruak, burdinazko kaioletan itxita, Porta San Giorgion eskegita egon ziren 1846 arte.

Basilicatan, Ikazkinen matxinaden sustatzaileen artean Domenico Corrado doktorea eta Francesco eta Giuseppe Venita anaiak zeuden, iragan borboitarren soldaduen artean, alferrik saiatu zirenak eskualde osoa altxatzen Konstituzioa babesteko. Bere jarduera subertsiboak itzaltzeko, Borboien gobernuak Roth austriar jeneralak zuzendutako erregimentu bat bidali zuen. Calvellon aurkitu ondoren, hiltzera kondenatu zituzten beste iraultzaile batzuekin batera fusilatze bidez. Corrado Potenzara eraman zuten eta bertan fusilatu zuten, 1822ko martxoa eta apirila artean.

Napolin errebeldeen helburu bakarra konstituzioa aldarrikatzea zen bitartean, Turinen 1821eko urtarrilean lehertu zen matxinadak austriarren aurkako tentsioak eta antsietateak hartu zituen, hiri horretan jada lehenago agertu zirenak savoiatarren poliziak odolez itzalitako ikasleen altxamenduekin. Azken matxinada honek Viktor Emanuel I.a Savoiakoaren abdikazioa eragin zuen. Risorgimentoko ikurrak ziren gizon batzuek parte hartu zuten, horien artean Santorre di Santa Rosa. Altxamenduak Carlos Felix Sardiniakoa erregea Turinera itzultzean eta Austriako tropen esku-hartzearekin amaitu ziren, berak hala eskatuta.

Milanen ere, alderdi abertzale eta anti-austriar batek parte hartu zuen altxamenduetan, hauen inspiratzaileen artean Piero Maroncelli Forlìkoa aipa daiteke, Austriako Poliziak atxilotu zuena. Dokumentu konprometigarri batzuen aurkikuntzak, agintariei Federico Confalonierik ere parte hartu zuen matxinada zapaltzea ahalbidetu zien. Confalonie, matxinadak porrot egin eta berehala, Spielbergeko gotorlekuan giltzapetua, Maroncelli eta Silvio Pellico hilabete batzuk lehenagotik atxilotuta zeuden lekua. Ondorengo errepresioek erbestera bultzatu zituzten italiar abertzale asko, Antonio Panizzi kasu, atzerrian jarduten jarraitu zuena, propagandistikoki konprometituz eta Italiako arazoa konpontzeko interesa zuten atzerriko potentzietako pertsona ospetsuekin harremanak ezarriz.

Modena eta Reggioko dukerrian poliziak konspirazio ikazkin bat aurkitu zuen, honen errepresioa bederatzi heriotza zigorrekin amaitu zelarik: zazpi presok ihes egitea lortu zuten, eta, beraz, euren irudia zintzilikatu zuten; beste bati hamar urteko kartzela-zigorra ezarri zitzaion trukean, eta burua moztuta exekutatu zuten bakarra, Giuseppe Andreoli apaiza izan zen.

Ikus, gainera

• 1830eko iraultzak
• 1848ko iraultzak

Kanpo estekak

• Datuak: Q2289594
• Multimedia: Revolutions of 1820 / Q2289594