Karbono hidrato: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
83. lerroa:
Monosakaridoak dira [[Metabolismo|metabolismorako]] [[erregai]] iturri nagusia, eta energia iturri gisa (glukosa da naturan garrantzitsuena) eta [[biosintesi]] gisa erabiltzen da. Monosakaridoak zeluletarako behar ez direnean, azkar hartzen dute beste forma bat, polisakaridoak esaterako. Gainera, [[erribosa]] eta [[desoxirribosa]] [[Azido nukleiko|azido nukleikoen]] egiturazko osagaiak dira. Landare-ehun ugari dituzte, eta, horietan, egituran dituzten zuntz- edo zur-elementuak eta tuberkuluen, hazien eta fruituen nutrizio-erreserbako konposatuak osatzen dituzte. Animalien ehunetan ere, oso banatuta daude humore organikoetan disolbatuta eta funtzio desberdinak dituzten molekula konplexuetan. Landareek karbohidratoak sintetizatzen dituzte CO<sub>2</sub> eta H<sub>2</sub>O-tik abiatuta, eta argi-energia hartzen dute fotosintesia izeneko prozesu batean. Gluzido horiek animaliek jaten dituzte, eta, neurri handi batean, erregai gisa erabiltzen dira. Giza elikaduran, karbohidratoak dira energia-hornitzaile nagusiak. Dieta orekatu batean, karbohidratoek kaloria guztien % 50-60 eman behar dute.
Biosferaren ziklo energetiko nagusia karbohidratoen metabolismoaren mende dago hein handi batean. Azter dezagun labur ziklo hau. Fotosintesian, landareek atmosferako CO<sub>2</sub>-a hartu eta karbohidratoetan finkatzen dute. Oinarrizko erreakzioa honela deskriba daiteke (modu izugarri sinplifikatuan): CO<sub>2</sub> karbohidratoetara murriztea, kasu horretan argiak eragindako glukosak irudikatuta. Karbohidrato horietako asko landareetan biltegiratzen dira almidoia edo zelulosa moduan. Animaliek landare edo animalia belarjaleak janda lortzen dituzte karbohidratoak. Horrela, landareek sintetizatutako karbohidratoak animalia-ehun guztien karbono-iturri nagusi bihurtzen dira. Zikloaren beste erdian, bai landareek, bai animaliek, metabolismo oxidatiboaren bidez, fotosintesiaren alderantzizko erreakzio bat egiten dute, eta, horren bidez, berriz ere CO<sub>2</sub> eta H<sub>2</sub>O sortzen dute. Karbohidratoen oxidazio hori metabolismoaren energia sortzeko prozesu nagusia da<ref>Blanco A. Química Biológica. El Ateneo. (2000).</ref>.
=== Disakaridoak ===▼
[[Fitxategi:Hydrolysis of lactose.svg|thumb|derecha|[[Laktosa|Laktosaren]] [[Hidrólisia]] . '''1.''' [[Galaktosa]]. '''2.''' [[Glukosa]].]]
{{sakontzeko|Disakarido}} Naturan ugarienak diren oligosakaridoak bi [[monomero]]z osaturikoak dira eta disakarido izenez ezagutzen dira.▼
Disakarido batzuk [[karbono]] anomeriko bat aske izaten dute, eta ondorioz monosakaridoek zuten ahalmen erreduzitzailea mantentzen dute. Beste hainbat propietate ere gordetzen dituzte, hala nola, mutarrotazioa eta disolbagarritasuna. Mota honetako disakarido ezagunenak [[maltosa]], [[isomaltosa]], [[zelobiosa]] eta [[laktosa]] dira.▼
Beste kasu batzuetan, ordea, bi karbono anomerikoak elkarri lotzen dira eta disakaridoak mutarrotazio eta erreduzitzaile ahalmena galtzen du
[[Fitxategi:Sacarosa.gif|thumb|160x160px|izquierda|Sakarosa molekula (azukre arrunta).]]
Ohiko disakarido batzuk dira:
* [[sakarosa]] ([[azukre]] arrunta), disakaridorik ugariena da, eta gluzidoak landareetan garraiatzeko modu nagusia. [[Glukosa]] molekula batez eta [[fruktosa]] molekula batez osatuta dago. Sakarosaren izen sistematikoak, O-α-D-glucopiranosil-(1→2)- β-D-fructofuranosido lau gauza adierazten ditu:
** Monosakaridoak glukosa eta fruktosa dira.
** Molekulen kokapena espazioan: Glukosak piranosa forma hartzen du eta fruktosak furanosa.
** Monosakaridoen batasuna: α-glukosaren bat karbono anomerikoa (C1) fruktosaren C2 karbonoari lotuta dago alfan, 2-O-(alfa-D-glukopiranosil)-beta-D-fruktofuranosidoa eratuz eta ur-molekula bat askatuz.
** -Osido atzizkiak adierazten du monosakarido bien karbono anomerikoak lotura glikosidikoan parte hartzen duela, eta, beraz, ez duela ahalmen murriztailerik. Lotura dikarbonilikoa da, sortzeko bi -osidoen karbono anomerikoek esku hartzen baitute.
[[Fitxategi:Disacaridos-de-interes-biologico.jpg|thumb|Interes biologikoko disakaridoak.|140x140px]]
* [[Laktosa]]. [[Esne|Esnearen]] azukrea da. [[Galaktosa]]-molekula batez eta glukosa-molekula batez osatutako disakaridoa da; esnean bakarrik dago modu naturalean. Laktosaren izen sistematikoa hau da: O-β-D-galaktopiranosil-(1→4)-D-glukopiranosa. Glukosaren 1 karbonoa libre geratzen denez, konposatua erreduktorea da, eta alfa eta beta formak ditu. Laktosarekiko intolerantzia duten pertsonak ez dira gai azukre hori digeritzeko (edo zailtasun askorekin digeritzen dute) [[Laktasa|laktasaren]] urritasuna dela eta, bi -oso lotzen dituen O-glukosidiko lotura hidrolizatzeko ardura duen entzima<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Intolerancia a la lactosa - Síntomas y causas - Mayo Clinic|hizkuntza=es|url=https://www.mayoclinic.org/es-es/diseases-conditions/lactose-intolerance/symptoms-causes/syc-20374232|aldizkaria=www.mayoclinic.org|sartze-data=2023-03-23}}</ref>.
* [[Maltosa]]. Malta-azukrea ere esaten zaio. Disakarido bat da, bi [[glukosa]]-molekulaz osatua eta α lotura batez elkartua (1→4); [[Almidoi|almidoiaren]] [[Hidrolisi|hidrolisitik]] lortzen da. Maltosa, karbonilo talde askea duenez, azukre erreduktorea da, eta herdoildu egin daiteke. Hidroxilo anomeriko libre hori α zein β izan daiteke, eta horrek, maltosari, [[Mutarrotazio|mutarrotazioaren]] ezaugarria ematen dio<ref>Melo, Virgina; Cuamatzi, Óscar (2010). ''Bioquímica de los procesos metabólicos'' (Segunda edición). Reverté. p. 59. <small>ISBN 9686708618</small></ref>.
* [[Isomaltosa]]. Disakarido horren izen sistematikoa α-D-glukopiranosil-(1→6)-α-D-glukopiranosa da. Isomaltosa [[Glukogeno|glukogenoaren]] eta [[Almidoi|almidoiaren]] hidrolisitik lortzen da, erreserbako homopolisakaridoak baitira, eta, horien adarretan, bi D-glukopiranoso elkartzen dira α(1→6) lotura bidez. Azukre erreduktorea ere bada<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bioquímica: la Ciencia de la Vida|argitaletxea=EUNED|hizkuntza=es|url=https://books.google.es/books?id=9PgaYj4nwqsC&pg=PA168&dq=isomaltosa&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwj-9eWR9ajlAhWr8uAKHX3_CVIQ6AEIKTAA#v=onepage&q&f=false|isbn=978-9968-31-326-1|sartze-data=2023-03-23}}</ref>.
* [[Zelobiosa]]. Disakarido bat da, bi [[Glukosa]] molekula dituena, eta β(1→4) lotura baten bidez elkartuta daude; zelularen hidrolisitik lortzen da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Celobiosa. Diccionario médico. Clínica Universidad de Navarra.|hizkuntza=es|url=https://www.cun.es/diccionario-medico/terminos/celobiosa|aldizkaria=www.cun.es|sartze-data=2023-03-23}}</ref>. Zelobiosak ahalmen murriztailea du.
===Oligosakaridoak===
[[Fitxategi:Stachyose.svg|thumb|150px|[[Estakiosa]], tetrasakaridoa, [[glukosa]], bi [[galaktosa|galaktosaz]] eta [[fruktosa]] batez osatua.]]
Oligosakaridoak monosakaridoen hiru eta hamar molekula artean osatuta daude<ref>{{Erreferentzia|izena=José Bello|abizena=Gutiérrez|izenburua=Calidad de vida, Alimentos y Salud Humana: Fundamentos científicos|argitaletxea=Ediciones Díaz de Santos|hizkuntza=es|data=2012-01-12|url=https://books.google.com/books?id=jHJcISnJtZcC&pg=PA17|isbn=978-84-9969-072-8|sartze-data=2023-03-23}}</ref>, eta, hidrolizatzean, askatu egiten dira. Hala ere, egileen arabera, gluzido baten definizioa aldatu egiten da oligotzat edo polisakaridotzat jotzeko. Kateko monosakarido kopuruaren arabera izan daitezke: [[Disakarido|disakaridoak]] ([[laktosa]], adibidez), tetrasakaridoa ([[estakiosa]]), pentasakaridoak, eta abar.
Oligosakaridoak, maiz, [[Proteina|proteinei]] lotuta egoten dira, [[Glukoproteina|glukoproteinak]] eratuz proteinen sintesiaren ondoren aldatzeko modu arrunt gisa. Itzulpenaren osteko aldaketa horien artean daude [[Lewisen oligosakarido|Lewisen oligosakaridoak]], [[Odol talde|odol-taldeen]] bateraezintasunen erantzuleak baitira: alfa-Gal [[Epitopo|epitopoa]], [[Xenotransplante|xenotrasplantean]] errefusatze hiperakutuaren arduraduna eta [[O-GlcNAc]] aldaketak.
Giza esnean, frutan, barazkietan eta eztian egoten dira, bai konfigurazio librean, bai [[glukolipido]] eta [[glukoproteina]] moduan<ref>Boehm, Günther; Stahl, Bernd; Jelinek, Jürgen; Knol, Jan; Miniello, Vito; Moro, Guido E. (2005eko azaroa). «Prebiotic carbohydrates in human milk and formulas». ''Acta Pædiatrica'' '''94''' (449): 18-21</ref>.
▲=== Disakaridoak ===
▲{{sakontzeko|Disakarido}}
▲Naturan ugarienak diren oligosakaridoak bi [[monomero]]z osaturikoak dira eta disakarido izenez ezagutzen dira.
▲Disakarido batzuk [[karbono]] anomeriko bat aske izaten dute, eta ondorioz monosakaridoek zuten ahalmen erreduzitzailea mantentzen dute. Beste hainbat propietate ere gordetzen dituzte, hala nola, mutarrotazioa eta disolbagarritasuna. Mota honetako disakarido ezagunenak [[maltosa]], [[isomaltosa]], [[zelobiosa]] eta [[laktosa]] dira.
▲Beste kasu batzuetan, ordea, bi karbono anomerikoak elkarri lotzen dira eta disakaridoak mutarrotazio eta erreduzitzaile ahalmena galtzen du. Honen adibide dira [[sakarosa]] ([[azukre]] arrunta), [[trehalosa]] eta [[errafinosa]].
=== Polisakaridoak ===
{{sakontzeko|Polisakarido}}Polisakaridoak kateak dira, adarkatuak edo ez, hamar monosakarido baino gehiagokoak, ur-molekula batzuen galerarekin monosakaridoen molekula askoren kondentsaziotik eratorriak. Formula enpirikoa da: (C<sub>6</sub> H<sub>10</sub> O<sub>5</sub>)<sub>n</sub>. Polisakaridoak polimero biologikoen mota garrantzitsu bat dira, eta organismo bizidunetan duten funtzioa egiturarekin edo biltegiratzearekin lotuta egon ohi da.
Polisakaridoek, lipidoek eta proteinek ez bezala, polimero linealak nahiz adarkatuak sor ditzakete. Izan ere, -osa desberdinak lotzen dituzten lotura glukosidikoak monosakaridoaren edozein hidroxilo taldetan gerta daitezke. Hala ere, polisakarido gehienak linealak dira, eta adarrak dituztenak ondo definitutako formetan egiten dituzte<ref>Voet, Donald; Voet, Judith G. (2006). ''Bioquímica'' (Tercera edición). Buenos Aires: Editorial Médica Panamericana S.A. p. 377. <small>ISBN 950-06-2301-3</small></ref>.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Ikus, gainera ==
| |||