Pretore: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
1. lerroa:
'''Pretorea''' ([[latin|latinez]]
[[Erromatar Errepublika]]ren lehen garaietan, ''pretor'' hitzak, kontsulak izendatzeko balio zuen, armaden agintaritza baitzuten. Baina, [[K.a. 366]]an, ''pretor'' izeneko titulu berezi bat sortu zen [[Erroma]]n, magistratura berri bat, justizia banatzeko eginkizuna zuena. [[Plebe|Plebeioak]] ez ziren pretoretzara iritsi [[K.a. 337]] arte.
== Pretoreen funtzioak Antzinako Erroman ==
[[Fitxategi:CIL VI 1265 Praetores aerarii.jpg|thumb|Pretor izandako magistratu baten hilarria.]]Liviok idatzita utzi zuen pretorea ''Leges Liciniae Sextiae'' deitutako legeek sortu zutela K.a. 367an. Baina orduan, pretorea hiriko magistratu nagusia zen, ondoren, [[Erromako kontsul|kontsula]] izango zena.<ref>Drogula, Fred (2015). ''Commanders & command in the Roman Republic and Early Empire''. Chapel Hill: University of North Carolina Press. <small><nowiki>ISBN 978-1-4696-2314-6</nowiki></small>. <small>OCLC 905949529</small>.</ref>
Urtebetez auzitegien buru izateko ardura zuten; ondoren propretore bihurtu eta beste urtebetez lurralde zehatz batzuetan gobernatzea bazuten. Kontsulak funtzio judizial zibilak galdu zituen urte betez, ''Pretor'' bezala izendaturiko magistratu kurul baten mesedetan. Honek ''imperium''a zuen eta hierarkia mailan magistraturik gorenetako bat zen. Izendapena [[Hauteskunde Erromatar|Hauteskunde Zenturiatuen]] bidez egiten zen, kontsula hautatzeko erabiltzen zen erritual erlijioso berarekin. Bere karguaren ikurra [[toga praetexta]] delakoa zen. Pretoreak, gainera, kontsularen eginkizunak betetzen zituen kontsulik ez egotekotan.▼
=== Funtzioak eta aukeraketa prozesua ===
Pretorea [[patrizioak|patrizioa]] zen [[K.a. 337]] arte; handik aurrera plebeioak ere magistratura honetara irits zitezkeen. Pixkana-pixkana, pretore gehienak plebeioak izan ziren.▼
Urtebetez auzitegien buru izateko ardura zuten; ondoren propretore bihurtu eta beste urtebetez lurralde zehatz batzuetan gobernatzea bazuten. ''Imperium''a (tradizioz, jatorrizko agintaritza zibil eta militarra) zuen, beti ere kontsulena baina txikiagoa, ''imperius minus'' baitzen. ''ius auspiciorum maius'' delakoa ere zuen, eta horrek, jainkoen borondatea zein zen irakurtzeko gaitasuna ematen zien.
▲
Erromako pretoreak bere funtzioak banatu zituen [[K.a. 242]]tik aurrera: [[Praetor Urbanus]]a delakoa, hiritarren kontuez arduratu zen, eta [[Praetor Peregrinus]]a [[erromatar hiritar]] eta hiritar ez zirenen arteko kontuez. Funtzioen banaketa beharrezkoa izan zen, kontuak gora eta gora baitzihoazen.▼
▲Pretorea [[patrizioak|patrizioa]] izan behar zen [[K.a. 337]] arte;
Erromatar domeinua [[Italia]]tik kanpora hedatzen zen heinean, ''probintzietako pretoreak'' delakoak sortu ziren, konkistaturiko herrialdeak gobernatzeko lana zutenak, baita armaden buruzagi izatea ere, operazio militar gune asko zeudenean. Pretoreek, orduan, ediktuak argitaratzeko eskubidea zuten. Auzitegiaren ate gainean harri zuri bat zegoen, non pretore berri bakoitzak lanean hasterakoan bere ''ediktu''a grabarazten zuen, hau da, bere magistraturan zehar justizia banatzeko erabiliko ziren zuzenbide arauak iragartzen zituena. Legedian hutsuneak sumatutakoan, aurkezten zen kontuari buruzko beharrezko arauak idazten zituen pretoreak, edo zuzenbide zaharrekoak behar berrientzako egokiak ez zirela uste bazuten, espreski indargabetu gabe, euren zorroztasuna ahultzen zuten.▼
=== Garapena ===
▲Erromako pretoreak bere funtzioak banatu zituen [[K.a. 242]]tik aurrera: [[Praetor Urbanus|''Praetor Urbanus'']]
▲Erromatar domeinua [[Italia]]tik kanpora hedatzen zen heinean, ''probintzietako pretoreak'' delakoak sortu ziren, konkistaturiko herrialdeak gobernatzeko lana zutenak, baita armaden buruzagi izatea ere, operazio militar gune asko zeudenean. Pretoreek, orduan, [[Ediktu|ediktuak]] argitaratzeko eskubidea zuten. Auzitegiaren ate gainean harri zuri bat zegoen, non pretore berri bakoitzak lanean hasterakoan bere ''ediktu''a grabarazten zuen, hau da, bere magistraturan zehar justizia banatzeko erabiliko ziren zuzenbide arauak iragartzen zituena. Legedian hutsuneak sumatutakoan, aurkezten zen kontuari buruzko beharrezko arauak idazten zituen pretoreak, edo zuzenbide zaharrekoak behar berrientzako egokiak ez zirela uste
Urteko legedi honek zibilizazioaren aurrerapenak erraz jarraitu ahal izateko abantaila zuen, ''jus civile'' delakoa iraunarazteko eta eskubide horretatik ''jus gentium''era pasatzea erregulatzeko balio izan zuen.
[[Hadriano]] enperadorearen garaian,
Pretoreak inperioaren amaiera arte egon ziren, baina pixkana-pixkana bere antzinako egitekoak galdu eta soilik intendentzia mantendu zuten.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
| |||