19:09, 27 urtarrila 2023ko berrikusketa aldatu Theklan (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 408.085 edits No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin ← Aurreko ezberdintasuna		19:09, 27 urtarrila 2023ko berrikusketa aldatu desegin Theklan (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 408.085 edits No edit summary Etiketak: 2017 wikitestu editorearekin Disambiguation links Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: [[Fitxategi:Denisova_Molar.jpg\|thumb\|Denisovako gizaki baten hortza.]] [[Fitxategi:Denisova Phalanx distalis.jpg\|thumb\|Denisovako gizakiaren eskuko falangearen kopia. Jatorrizkoa guztiz suntsitu zen ADN ikerketa egin ahal izateko.]] '''Denisovarrak''' edo '''Denisovako gizakiak''' gizaki arkaikoen espezie edo azpiespezie desagertu bat dira, behe eta erdi Paleolitoan Asian zehar hedatu zirenak. Denisovarren hondakin fisiko gutxi ezagutzen dira eta, ondorioz, horiei buruz dakigun gehiena [[DNA]] probetatik dator<ref>{{Erreferentzia\|izena=Johannes\|abizena=Krause\|izenburua=The complete mitochondrial DNA genome of an unknown hominin from southern Siberia\|orrialdeak=894–897\|hizkuntza=en\|abizena2=Fu\|abizena3=Good\|abizena4=Viola\|abizena5=Shunkov\|abizena6=Derevianko\|abizena7=Pääbo\|izena2=Qiaomei\|izena3=Jeffrey M.\|izena4=Bence\|izena5=Michael V.\|izena6=Anatoli P.\|izena7=Svante\|data=2010-04\|url=https://www.nature.com/articles/nature08976\|aldizkaria=Nature\|alea=7290\|zenbakia=464\|issn=1476-4687\|doi=10.1038/nature08976\|sartze-data=2023-01-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Carton Virto\|abizena=Eider\|izenburua=Denisovako gizakiaren kalitate handiko sekuentzia genetikoa osatu dute\|hizkuntza=eu\|data=2012-08-31\|url=https://zientzia.eus/artikuluak/denisovako-gizakiaren-kalitate-handiko-sekuentzia-/\|aldizkaria=Zientzia.eus\|sartze-data=2023-01-27}}</ref>. Material fosil osoagoa eduki arte, ez da espeziearen izen ofizialik ezarri. Denisovarren baten lehen identifikazioa 2010ean egin zen, [[Altai]] mendietako ~~Siberiako~~[[Siberia]]ko [[Denisova]] haitzuloan 2008an induskatutako eme gazte baten hatz-hezur batetik ateratako [[DNA ~~mitokondrialetik~~mitokondrial]]etik (DNAmt) abiatuta<ref>{{Erreferentzia\|izena=Nikolai D.\|abizena=Ovodov\|izenburua=A 33,000-Year-Old Incipient Dog from the Altai Mountains of Siberia: Evidence of the Earliest Domestication Disrupted by the Last Glacial Maximum\|orrialdeak=e22821\|hizkuntza=en\|abizena2=Crockford\|abizena3=Kuzmin\|abizena4=Higham\|abizena5=Hodgins\|abizena6=Plicht\|izena2=Susan J.\|izena3=Yaroslav V.\|izena4=Thomas F. G.\|izena5=Gregory W. L.\|izena6=Johannes van der\|data=2011 uzt. 28\|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0022821\|aldizkaria=PLOS ONE\|alea=7\|zenbakia=6\|issn=1932-6203\|pmid=21829526\|pmc=PMC3145761\|doi=10.1371/journal.pone.0022821\|sartze-data=2023-01-27}}</ref>. DNA nuklearrak neandertalekiko kidetasun estuak adierazten ditu. Kobazuloan neandertalak ere bizi izan ziren aldian-aldian, baina ez dago argi neandertalak eta denisovarrak inoiz bizi izan ziren bertan. Ondoren, Denisova haitzuloko beste espezimen batzuk identifikatu ziren, baita [[Baishiya]] koba karstikoko ([[Tibeteko ordokia\|Tibeteko ordokian]]<ref>{{Erreferentzia\|izena=Galarraga Aiestara\|abizena=Ana\|izenburua=Denisovatik kanpoko lehen denisovartzat jo dute Tibeteko lautadan aurkitutako fosil bat\|hizkuntza=eu\|data=2019-05-02\|url=https://zientzia.eus/artikuluak/denisovatik-kanpoko-lehen-denisovartzat-jo-dute-ti/\|aldizkaria=Zientzia.eus\|sartze-data=2023-01-27}}</ref>) eta [[Cobra haitzuloa\|Cobra haitzuloko]] (~~Laoseko~~[[Laos]]eko [[Annamite mendiak\|Annamite mendietan]]) ale bakar bat ere. DNA probek iradokitzen dutenez, larruazala, begiak eta ilea ilunak zituzten, eta neandertalen antzeko gorpuzkera eta aurpegi-ezaugarriak. Hala ere, Pleistozeno ertain eta berantiarreko gizaki arkaikoak eta australopitezinoak gogorarazten dituzten molar handiagoak zituzten. Dirudienez, denisovarrek gizaki modernoekin gurutzatu ziren, eta portzentajerik handienak (%5 inguru) melanesiar, aborigen australiar eta negrito filipinarrak izan ziren. Banaketa horrek iradokitzen du populazio denisovarrak egon zirela Eurasia osoan, Filipinetan eta Ginea Berrian eta/edo Australian, baina hori ezin da baieztatu. Gizaki modernoen introgresioa duela 30.000 urte bakarrik gerta zitekeen Ginea Berrian, eta horrek, egia bada, populazio horrek duela 14.500 urte arte iraun zuela adieraz lezake. Neandertal populazioarekin mestizajearen zantzuak ere badaude, Denisova kobazuloko genoma denisovarren% 17 inguru bertatik baitator. Lehen belaunaldiko "Denny" izeneko hibrido bat aurkitu zen, aita denisovarra eta ama neandertala zuena. Gainera, genoma denisovarraren% 4 duela milioi bat urte baino gehiago gizaki modernoengandik aldendu zen giza espezie arkaiko ezezagun batetik dator. Dirudienez, denisovarrek gizaki modernoekin gurutzatu ziren, eta portzentajerik handienak (%5 inguru) [[melanesiar]], [[aborigen australiar]] eta [[negrito]] filipinarrak izan ziren. Banaketa horrek iradokitzen du populazio denisovarrak egon zirela Eurasia osoan, [[Filipinak\|Filipinetan]] eta [[Ginea Berria]]n eta/edo [[Australia]]n, baina hori ezin da baieztatu. Gizaki modernoen introgresioa duela 30.000 urte bakarrik gerta zitekeen Ginea Berrian, eta horrek, egia bada, populazio horrek duela 14.500 urte arte iraun zuela adieraz lezake. Neandertal populazioarekin mestizajearen zantzuak ere badaude, Denisova kobazuloko genoma denisovarren % 17 inguru bertatik baitator<ref>{{Erreferentzia\|izena=Kay\|abizena=Prüfer\|izenburua=The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains\|orrialdeak=43–49\|hizkuntza=en\|abizena2=Racimo\|abizena3=Patterson\|abizena4=Jay\|abizena5=Sankararaman\|abizena6=Sawyer\|abizena7=Heinze\|abizena8=Renaud\|abizena9=Sudmant\|izena2=Fernando\|izena3=Nick\|izena4=Flora\|izena5=Sriram\|izena6=Susanna\|izena7=Anja\|izena8=Gabriel\|izena9=Peter H.\|data=2014-01\|url=https://www.nature.com/articles/nature12886\|aldizkaria=Nature\|alea=7481\|zenbakia=505\|issn=1476-4687\|pmid=24352235\|pmc=PMC4031459\|doi=10.1038/nature12886\|sartze-data=2023-01-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Martin\|abizena=Kuhlwilm\|izenburua=Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals\|orrialdeak=429–433\|hizkuntza=en\|abizena2=Gronau\|abizena3=Hubisz\|abizena4=de Filippo\|abizena5=Prado-Martinez\|abizena6=Kircher\|abizena7=Fu\|abizena8=Burbano\|abizena9=Lalueza-Fox\|izena2=Ilan\|izena3=Melissa J.\|izena4=Cesare\|izena5=Javier\|izena6=Martin\|izena7=Qiaomei\|izena8=Hernán A.\|izena9=Carles\|data=2016-02\|url=https://www.nature.com/articles/nature16544\|aldizkaria=Nature\|alea=7591\|zenbakia=530\|issn=1476-4687\|pmid=26886800\|pmc=PMC4933530\|doi=10.1038/nature16544\|sartze-data=2023-01-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Cosimo\|abizena=Posth\|izenburua=Deeply divergent archaic mitochondrial genome provides lower time boundary for African gene flow into Neanderthals\|orrialdeak=16046\|hizkuntza=en\|abizena2=Wißing\|abizena3=Kitagawa\|abizena4=Pagani\|abizena5=van Holstein\|abizena6=Racimo\|abizena7=Wehrberger\|abizena8=Conard\|abizena9=Kind\|izena2=Christoph\|izena3=Keiko\|izena4=Luca\|izena5=Laura\|izena6=Fernando\|izena7=Kurt\|izena8=Nicholas J.\|izena9=Claus Joachim\|data=2017-07-04\|url=https://www.nature.com/articles/ncomms16046\|aldizkaria=Nature Communications\|alea=1\|zenbakia=8\|issn=2041-1723\|pmid=28675384\|pmc=PMC5500885\|doi=10.1038/ncomms16046\|sartze-data=2023-01-27}}</ref>. Lehen belaunaldiko "[[Denny]]" izeneko hibrido bat aurkitu zen, aita denisovarra eta ama neandertala zuena<ref>{{Erreferentzia\|izena=Matthew\|abizena=Warren\|izenburua=Mum’s a Neanderthal, Dad’s a Denisovan: First discovery of an ancient-human hybrid\|orrialdeak=417–418\|hizkuntza=en\|data=2018-08-22\|url=https://www.nature.com/articles/d41586-018-06004-0\|aldizkaria=Nature\|alea=7719\|zenbakia=560\|doi=10.1038/d41586-018-06004-0\|sartze-data=2023-01-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izenburua=This ancient bone belonged to a child of two extinct human species\|hizkuntza=en\|url=https://www.science.org/content/article/ancient-bone-belonged-child-two-extinct-human-species\|aldizkaria=www.science.org\|sartze-data=2023-01-27}}</ref>. Gainera, genoma denisovarraren % 4 duela milioi bat urte baino gehiago gizaki modernoengandik aldendu zen giza espezie arkaiko ezezagun batetik dator<ref>{{Erreferentzia\|izena=B. A.\|abizena=Malyarchuk\|izenburua=Adaptive evolution of the Homo mitochondrial genome\|orrialdeak=780\|hizkuntza=en\|data=2011-10-08\|url=https://doi.org/10.1134/S0026893311050104\|aldizkaria=Molecular Biology\|alea=5\|zenbakia=45\|issn=1608-3245\|doi=10.1134/S0026893311050104\|sartze-data=2023-01-27}}</ref>. == Aurkikuntzak ==

Denisovako gizaki: berrikuspenen arteko aldeak