Afelio: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
85. lerroa:
[[Eguzki Sistema]]ko hainbat gorputzen distantziak. Ezkerreko eta eskumako alboek markatzen dute gorputz bakoitzaren perihelioa eta afelioa. Barra luzeagoa bada, [[eszentrikotasun orbital]] handiagoa izango dute. Eguzkiaren erradioa 0,7 milioi kilometro da, eta Jupiterren erradioa 0,07 milioi kilometro, biak oso txiki irudi honetan eraginik izateko.
</div></div></div>
 
=== Lurraren perihelioa eta afelioa ===
Gaur egun, Lurrak urtarrila hasieran du perihelioa, [[Neguko solstizio|abenduko solstizioa]] baino 14 egun geroago gutxi gorabehera. Perihelioan, Lurraren erdigunea 0,98329 unitate astronomikotik (UA) edo 147.098.070 km-ra dago. Lurra, berriz, afeliora uztailaren hasieran iristen da gaur egun, [[Udako solstizio|ekaineko solstizioa]] baino 14 egun geroago gutxi gorabehera. Lurraren eta Eguzkiaren erdiguneen arteko afelio-distantzia 1,01671 UA edo 152.097.700 km (94.509.100 mi) ingurukoa da gaur egun.
 
Perihelioaren eta afelioaren datak denborarekin aldatzen dira [[Prezesio|prezesioaren]] eta beste faktore orbital batzuen ondorioz, [[Milankovitxen ziklo|Milankovitxen zikloak]] bezala ezagutzen diren patroi ziklikoak jarraitzen dituztenak. Epe laburrean, data horiek 2 egunera arte alda daitezke urte batetik bestera<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Perihelion, Aphelion and the Solstices|hizkuntza=en|url=https://www.timeanddate.com/astronomy/perihelion-aphelion-solstice.html|aldizkaria=www.timeanddate.com|sartze-data=2022-12-26}}</ref>. Aldaketa esanguratsu hau [[Ilargia]]ren presentziaren ondorio da: Lurretik Ilargirako [[barizentro]]a Eguzkiaren inguruko orbita egonkor batean mugitzen den bitartean, Lurraren erdigunearen kokapena, batez beste barizentrotik 4.700 kilometro ingurura dagoena, edozein norabidetan mugi liteke Ilargiarekiko, eta honek Eguzkiaren eta Lurraren erdiguneen arteko benetako hurbilketa maximoaren unean eragiten du (honek, era berean, urte jakin batean perihelioaren unea definitzen du).
 
Afelioaren distantzia handiagoa denez, Eguzkiaren erradiazioaren % 93,55ek soilik eragiten du Lurraren azaleraren eremu jakin batean, perihelioan gertatzen denarekin alderatuta, baina horrek ez ditu urtaroak azaltzen, Lurraren ardatzak 23,4ºko inklinazioaren emaitza baitira, Lurraren orbitaren planoarekiko perpendikularrarekiko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Weather, Weather, Everywhere?|url=http://solarsystem.nasa.gov/scitech/display.cfm?ST_ID=725|aldizkaria=Solar System Exploration|sartze-data=2022-12-26}}</ref>. Izan ere, perihelioan zein afelioan [[uda]] da hemisferio batean eta [[negu]]a bestean. Negua eguzki-argiak eragin txikiagoa duen hemisferioan gertatzen da, eta uda eguzki-argiak zuzenago jotzen duen hemisferioan, Lurretik Eguzkirako distantzia edozein dela ere.
 
[[Ipar hemisferio]]an, uda afelioarekin batera gertatzen da, eguzki-erradiazioa baxuagoa denean. Hala eta guztiz ere, ipar hemisferioko udak, batez beste, 2,3 °C beroagoak dira hego hemisferioan baino, ipar hemisferioak lur masa handiagoak dituelako, itsasoak baino errazago berotzen direnak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Earth at Aphelion|url=https://spaceweather.com/glossary/aphelion.html|aldizkaria=spaceweather.com|sartze-data=2022-12-26}}</ref>.
 
Hala ere, perihelioak eta afelioak zeharkako eragina dute urtaroetan: Lurraren [[Abiadura orbital|abiadura orbitala]] [[Keplerren legeak|afelioan minimoa eta perihelioan maximoa denez]], planetak denbora gehiago behar du orbitatzeko ekaineko solstiziotik iraileko ekinoziora, abenduko solstiziotik martxoko ekinoziora baino. Beraz, ipar hemisferioko udak apur bat gehiago irauten du (93 egun) hego hemisferioko udak baino (89 egun)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Southworth Planetarium|url=https://usm.maine.edu/southworth-planetarium/|aldizkaria=usm.maine.edu|sartze-data=2022-12-26}}</ref>.
 
Astronomoek perihelioaren unea adierazten dute [[Aries Puntua|Ariesen Lehen Puntuarekiko]], ez egun eta orduei dagokienez, baizik eta desplazamendu orbitalaren angelu gisa, [[periapsiaren luzera]] deitua (perizentroaren luzera ere deitua). Lurraren orbitari perihelioaren luzera esaten zaio, eta 2000. urtean 282,895° ingurukoa zen; 2010ean, gradu-zati txiki bat aurreratu zen 283,067°raino<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Data.GISS: Earth's Orbital Parameters|data=2015-10-02|url=https://web.archive.org/web/20151002065753/http://data.giss.nasa.gov/ar5/srorbpar.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2022-12-26}}</ref>.
 
Eguzkiaren inguruko Lurraren orbitarako, apside-denbora sarritan adierazten da urtaroei dagokien denbora baten arabera, honek orbita eliptikoak urtaroen aldakuntzei egiten dien ekarpena zehazten baitu. Urtaroen aldakuntza, batez ere, Eguzkiaren goratze-angeluaren urteko zikloak kontrolatzen du, [[ekliptika]]ren planotik neurtutako Lurraren ardatzaren inklinazioaren emaitza dena. Lurraren eta beste elementu orbital batzuen eszentrikotasuna ez da konstantea, baizik eta poliki-poliki aldatzen dira planeten eta eguzki-sistemako beste objektu batzuen (Milankovitxen zikloak) ondorio asaldatzaileen ondorioz.
 
Denbora-eskala oso luzean, perihelioaren eta afelioaren datek aurrera egiten dute urtaroen bidez, eta 22.000 eta 26.000 urte bitarteko ziklo oso bat egiten dute. Lurretik ikusitako izarren posizioari dagokion mugimendu bat dago, [[prezesio apsidal]]a deitua. (Taula honetan, aurreko eta etorkizuneko hainbat urtetako perihelio eta afelioen datak eta orduak adierazten dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Earth at Perihelion and Aphelion: 2001 to 2100|url=http://astropixels.com/ephemeris/perap2001.html|aldizkaria=astropixels.com|sartze-data=2022-12-26}}</ref>:
 
{| class="wikitable" style="margin-left:auto; margin-right:auto;"
! rowspan=2 width=50 | Urtea
! colspan=2 | Perihelioa
! colspan=2 | Afelioa
|-
! width=95| Data !! width=80 | [[UTC]]
! width=95| Data !! width=80 | [[UTC]]
|-
! 2010
|urtarrilaren 3 || 00:09
| uztailaren 6 || 11:30
|-
! 2011
|urtarrilaren 3 || 18:32
| uztailaren 4 || 14:54
|-
! 2012
|urtarrilaren 5 || 00:32
| uztailaren 5 || 03:32
|-
! 2013
|urtarrilaren 2 || 04:38
| uztailaren 5 || 14:44
|-
! 2014
|urtarrilaren 4 || 11:59
| uztailaren 4 || 00:13
|-
! 2015
|urtarrilaren 4 || 06:36
| uztailaren 6 || 19:40
|-
! 2016
|urtarrilaren 2 || 22:49
| uztailaren 4 || 16:24
|-
! 2017
|urtarrilaren 4 || 14:18
| uztailaren 3 || 20:11
|-
! 2018
|urtarrilaren 3 || 05:35
| uztailaren 6 || 16:47
|-
! 2019
|urtarrilaren 3 || 05:20
| uztailaren 4 || 22:11
|-
! 2020
|urtarrilaren 5 || 07:48
| uztailaren 4 || 11:35
|-
!2021
|urtarrilaren 2
|13:51
|uztailaren 5
|22:27
|-
!2022
|urtarrilaren 4
|06:55
|uztailaren 4
|07:11
|- style="background-color: {{#ifeq:{{CURRENTYEAR}}|2023|gold}}"
!2023
|urtarrilaren 4
|16:17
|uztailaren 6
|20:07
|- style="background-color: {{#ifeq:{{CURRENTYEAR}}|2024|gold}}"
!2024
|urtarrilaren 3
|00:39
|uztailaren 5
|05:06
|-
!2025
|urtarrilaren 4
|13:28
|uztailaren 3
|19:55
|-
!2026
|urtarrilaren 3
|17:16
|uztailaren 6
|17:31
|-
!2027
|urtarrilaren 3
|02:33
|uztailaren 5
|05:06
|-
!2028
|urtarrilaren 5
|12:28
|uztailaren 3
|22:18
|-
!2029
|urtarrilaren 2
|18:13
|uztailaren 6
|05:12
|}
 
== Erreferentziak ==