Radar: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary Etiketak: Mugikor edizioa Mugikor web edizioa |
No edit summary |
||
1. lerroa:
[[Fitxategi:Radar antenna.jpg|thumb|[[Hegazkin]]ak detektatzeko radarra.]]
'''Radarra''' ([[ingeles]]ezko '''''r'''adio '''d'''etection '''a'''nd '''r'''anging'' hitzen laburdura, [[euskara]]z ''irrati bidezko detektatze eta distantzia neurketa'') [[hegazkin]]ak eta ibilgailuak bezalako objetuak edota [[euri]]a detektatu, neurtu, aurkitu edo kokatzeko erabiltzen den sistema bat da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Radarrak eta mikrouhinak - hiru|url=https://www.hiru.eus/eu/fisica/radares-y-microondas|aldizkaria=www.hiru.eus|sartze-data=2022-11-18}}</ref>
[[Irrati (hedabidea)|Irrati]] uhinak bidali eta ikertutako objetuak itzul ditzakeen ohiartzunak neurtzen dira.
9. lerroa:
(<math>c=3x10^8 \left ( \frac{m}{seg} \right )</math>).
Etsaien hegazkinak somatu edo detektatzeko asmoz [[Bigarren Mundu Gerra]]n garatu zen teknika bat da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Azkune Mendia|abizena=Iñaki|izenburua=Untzigintzaren historia XI: irratitelegrafia eta radarra|hizkuntza=eu|data=1987-06-01|url=https://zientzia.eus/artikuluak/untzigintzaren-historia-xi-irratitelegrafia-eta-ra/|aldizkaria=Zientzia.eus|sartze-data=2022-11-18}}</ref> Azken urteotan ibilbide ezberdinak dituzten jomugak eta distantziak neurtzeko teknika egokia dela frohatu ahal izan da. [[Zientzia]]ren atal ezberdinetan erabili izan da: esate baterako, [[industria]], [[aeronautika]], [[gudari|militarra]] eta [[meteorologia]].
[[Fitxategi:Sonar Principle EU.svg|alt=|erdian|thumb|400x400px|Gorriz radarrak sorturiko uhinak agertzen dira, berdez detektatutako objektuak itzultzen dituenak. Joan etorrian zenbat denbora iragan den kalkulatu ezkero, objektuaren distantzia jakitea lortuko dugu.]]
== Historia ==
* 1886an, [[Heinrich Hertz|Heinrich Rudolf Hertzek]] frogatu zuen uhin elektromagnetikoak gainazal metalikoetan islatzen direla.
* 1904an, [[Christian Huelsmeyer|Christian]] Huelsmeyer-ek [[Erradiazio elektromagnetikoa|uhin elektromagnetikoak]] erabiliz egindako [http://www.radarworld.org/huelsmeyer.html ontzien talken aurkako] lehen sistema patentatu zuen.
* Irratiaren eta hari gabeko transmisioaren garapena (Guglielmo [[Guglielmo Marconi|Marconik]], besteak beste), eta horri esker garatzen dira [[Antena|antenak]].
* 1917an, [[Nikola Tesla|Nikola Teslak]] radarraren etorkizuneko printzipio teorikoak ezarri zituen (maiztasunak eta potentzia-mailak).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nikola Tesla: biografia eta asmakizun nagusiak|hizkuntza=eu|data=2021-05-30|url=https://clickthis.blog/eu/nikola-tesla-biografiya-i-osnovnye-izobreteniya/|aldizkaria=Click This|sartze-data=2022-11-18}}</ref>
* 1934an, magnetroiaren azterketa sistematikoari esker, [[Uhin laburra|uhin]] laburreko detekzio-sistemen saiakuntzak egin ziren, [[Nikola Tesla|Nikola]] Teslaren printzipioei jarraituz. Horrela sortzen dira uhin dezimetrikoen radarrak.
* XX. mendean zehar, asmatzaile, zientzialari eta ingeniari askok radarraren garapenean lagundu dute, batez ere [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu]] Gerraren aurreko giroak eta gerrak berak bultzatuta. Bertan parte hartu zuten herrialde handiak aldi berean radar sistema desberdinak garatuz joan ziren, eta horietako bakoitzak aurrerapen handiak egin zituen gaur egun radar sistemei buruz ezagutzen dugunera iristeko.
== Printzipioak ==
[[Fitxategi:Corner-reflector.svg|thumb|200x200px|Izkinako islagailua]]
[[Erradiazio elektromagnetikoa|Uhin elektromagnetikoak]], konstante [[dielektriko]] edo diamagnetikoetan aldaketa esanguratsuak daudenean sakabanatzen dira. Horrek esan nahi du [[Lurraren atmosfera|airean]] edo [[Huts (fisika)|hutsean]] dagoen objektu solido batek (hau da, objektuaren eta haren ingurunearen arteko atomo-dentsitatearen aldaketa batek) irrati-uhinak sakabanatuko dituela, radarrekoak bezala. Hori bereziki gertatzen da material eroaleen kasuan, hala nola metalaren eta karbono-zuntzaren kasuan, eta, horregatik, radarra bereziki aproposa da [[Aireontzi|aireontziak]] detektatzeko. Batzuetan, hegazkin militarrek radar-uhinak xurgatzen dituzten substantzia [[Erresistentzia elektriko|erresistibo]] eta [[Magnetismo|magnetikoak]] dituzten materialak erabiltzen dituzte, islapen-maila murrizteko. Radarraren uhinen eta [[Argi ikusgai|espektro]] ikusgaiaren artean analogia bat ezarriz, material horiek kolore iluneko zerbait margotzearen pareko lirateke.
Radarraren uhinen islapena aldatu egiten da uhin-luzeraren eta zuriaren formaren arabera. Uhin-luzera zuriaren tamaina baino askoz txikiagoa bada, uhinak [[ispilu]] baten kontrako argia bezala errebotatuko du. Aldiz, zuriaren tamaina baino askoz handiagoa bada, hori [[Polarizazio (uhinak)|polarizatu]] egiten da ([[Karga elektriko|karga]] positiboen eta negatiboen bereizketa fisikoa), dipolo batean bezala (ikus: [[Rayleighen sakabanaketa]]).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Rayleigh- versus Mie- Scattering and Optical Region - Radartutorial|hizkuntza=en|url=https://www.radartutorial.eu/01.basics/Rayleigh-%20versus%20Mie-Scattering.en.html|aldizkaria=www.radartutorial.eu|sartze-data=2022-11-18}}</ref> Bi eskalak antzekoak direnean erresonantzia-efektuak gerta daitezke. Lehen radarrek uhin-luzera oso altuak erabiltzen zituzten, objektiboak baino handiagoak; jasotzen zituzten seinaleak tenueak ziren. Egungo radarrek uhin-luzera txikiagoak ([[zentimetro]] gutxikoak edo txikiagoak) erabiltzen dituzte, ogi-barra baten tamainako objektuak detektatzeko.
[[Fitxategi:Multichemin.svg|thumb|Oihartzun-seinalearen izpi anitzaren ondorioz, radarrak "zuri mamuak" detektatzen ditu]]
[[Uhin laburra|Uhin]] laburreko irrati-seinaleak (3 kHz-30 MHz) kurbetan eta ertzetan islatzen dira, argiak kristal kurbatuko zati batean distirak sortzen dituen bezalaxe. Uhin-luzera horietarako, gainazal islatzaileen artean 90º-ko angeluak dituztenak dira islapen handiena duten objektuak. Izkina batean elkartzen diren hiru gainazal (kaxa batena bezalakoa) dituen egiturak beti islatuko ditu igorlearengana bere irekiduratik sartzen diren uhinak.
Mota horretako islagailuak, [[Izkinako islagailua|izkinako]] islatzaileak deritzenak (''corner reflectors)''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=corner reflectors - Radartutorial|hizkuntza=en|url=https://www.radartutorial.eu/17.bauteile/bt47.en.html|aldizkaria=www.radartutorial.eu|sartze-data=2022-11-18}}</ref>, beste egoera batzuetan hala izango ez liratekeen objektuak radarrean "ikusteko" erabiltzen dira (ontzietan instalatzen dira, detektagarritasuna hobetzeko eta talkak saihesteko). Arrazoibide berari jarraituz, nabe bat ez detektatzea nahi bada, haren diseinuan barneko izkinak eta atzemateko norabideekiko perpendikularrak diren gainazal eta ertzak kentzen saiatuko da. Horregatik dira bitxiak "stealth" hegazkinak (ezkutuko hegazkina). Neurri horiek guztiek ez dute guztiz ezabatzen difrakzioaren ondoriozko islapena, bereziki uhin-luzera handietarako.
== Radarraren ekuazioa ==
Harrera-antenan islatzen den Pr potentzia radar ekuazioak ematen du:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Radar Equation - Radartutorial|hizkuntza=en|url=https://www.radartutorial.eu/01.basics/The%20Radar%20Range%20Equation.en.html|aldizkaria=www.radartutorial.eu|sartze-data=2022-11-18}}</ref>
<math>P_r = {{P_t G_t A_r \sigma F^4}\over{{(4\pi)}^2 R_t^2R_r^2}}</math>
non
* Pt = transmititutako potentzia
* Gt = transmisio-antenaren irabazia
* Ar = harrera-antenaren irekiera eraginkorra (azalera)
* ''σ'' = radarraren zeharkako sekzioa, edo objektiboaren beheranzko koefizientea
* F = patroiaren hedapen-faktorea
* Rt = transmisorearen eta objektiboaren arteko distantzia
* Rr = objektibotik hartzailera dagoen distantzia.
T<sub>r</sub>ansmisorea eta hartzailea leku berean dauden kasu arruntean, Rt = Rr eta Rt² Rrr² terminoaren ordez R4 jar daiteke, non R distantzia baita. Hau da:
<math>P_r = {{P_t G_t A_r \sigma}\over{{(4\pi)}^2 R^4}}</math>
== Aplikazio-eremuaren araberako sailkapena ==
* [[Fitxategi:Radar_screen.svg|thumb|Itsas radar baten pantaila.]]'''Militarra''': lurra detektatzeko radarrak, misil autozuzendaritzakoen radarrak, artilleriako radarrak, lurra behatzeko sateliteen radarrak.
* '''Aeronautikakoa''': aire-zirkulazioaren kontrola, aireportura hurbiltzeko gida, nabigazio-radarrak.
* '''Itsasokoa''': nabigazio-radarra, talken aurkako radarra, hegaztiak detektatzeko radarra.
* '''Ibilbideko zirkulazioa eta segurtasuna''': autoen [[abiadura kontrolatzeko radarra]], larrialdiko balaztatzeko laguntza-radarrak (ACC, ''Adaptive Cruise Control'').<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nola funtzionatzen du Dopplereko radarrak?|url=https://eu.eferrit.com/nola-funtzionatzen-du-dopplereko-radarrak/|aldizkaria=eu.eferrit.com|sartze-data=2022-11-18}}</ref>
* '''Meteorologikoa''': prezipitazioen detekzioa (euria, elurra, kazkabarra eta abar).<ref>{{Erreferentzia|izena=Imaz Amiano|abizena=Eneko|izenburua=Haizearen radarra|hizkuntza=eu|data=2005-10-01|url=https://zientzia.eus/artikuluak/haizearen-radarra/|aldizkaria=Zientzia.eus|sartze-data=2022-11-18}}</ref>
* '''Telekomunikazioa''': Internet Wifia, adibidez.<ref>{{Erreferentzia|izena=Sobrón Polancos, Iker Landa Sedano|abizena=Iratxe|izenburua=Wifi-radarra: nola hauteman gizakiaren presentzia|data=2019-09-01|url=https://aldizkaria.elhuyar.eus/gai-librean/wifi-radarra-nola-hauteman-gizakiaren-presentzia/|aldizkaria=Elhuyar aldizkaria|sartze-data=2022-11-18}}</ref>
* '''Zientzia-azterketak''': Lurra behatzeko sateliteak, ozeanoen maila ikuskatzekoak, aztarna arkeologikoak aurkitzekoak, etab.
== Erreferentziak ==
<references />
== Kanpo estekak ==
* [https://www.radartutorial.eu/ Radartutorial]
{{autoritate kontrola}}
| |||