Latitude: berrikuspenen arteko aldeak

'''Latitudea''' [[Lurra]] edo beste planetako [[ekuatore]] eta [[Paralelo (geografia)|paralelo]] baten arteko, [[meridiano]] batean neurtua, distantzia angeluarra da. Latitudea [[Gradu sexagesimal|graduetan]] neurtzen da. Lekua [[ipar hemisferio]]an badago, positiboa da; aitzitik, [[hego hemisferio]]an badago, negatiboa. Iparraldean 0º eta 90º artean eta hegoaldean 0º eta - 90º artean dago.

Latitudea 0 paralelotik edo [[ekuatore]]tik beste leku baterainoko distantzia ere bada. Ipar latitudea edo Hego latitudea izan daiteke eta 0º eta 90º arteko graduetan neurtzen da, bai iparralderantz bai hegoalderantz. Itsas zientzietan, latitudea izendatzeko, ''phi'' letra grekoa (<math>\varphi</math>) erabiltzen da; [[longitude]]a izendatzeko<nowiki/>rako, aldiz, ''omega'' letra grekoa (<math>\omega \,\!</math>).

[[Klima]]- eskualdeak beren latitudeaarenlatitudearen arabera aldatzen dira: poloetatik zenbat eta hurbilago egon, [[klima]] hainbat eta hotzagoa da, hots, erdialdean [[klima epel|epel]]a da eta [[ekuatore]] inguruan, beroa.

[[IX. mende]]aren amaieratik, [[Kamal]] arabiarraarabiarrak ekuatorekoEkuatoreko eskualdeetan erabiltzenerabili zenzuen, [[Polaris]]en altuera horizontearen gainean neurtzeko. Tresna hori Polaris ostertzetik gertu dagoen latitudeetan bakarrik erabil zitekeen.

Marinel [[astrolabio]]a, Eguzkiaren angelua zeruertzetikzeru-ertzetik eguerdira ematen duena, edo gauean ezagutzen den izar baten angelua, [[XV. mende]]tik [[XVII. mende]]ra arte erabili zen, gutxi gorabehera. Eguzkiaren behaketak, Polarisen ordez, hego hemisferioko latitudea neurtzeko aukera ematen zuen, baina eguzki-deklinazioko taulak erabiltzea eskatzen zuen. Taularik ospetsuenetako bat, baina ez lehena, 1496an [[Abraham Zacuto]] judu gaztelarrak argitaratu zuen, garai hartan [[Portugal]]en erbesteratua<ref>{{Erreferentzia|izena=Jorge Semedo de|abizena=Matos|izenburua=Tábuas Solares na náutica portuguesa dos séculos XV e XVI|url=https://www.academia.edu/23492680/T%C3%A1buas_Solares_na_n%C3%A1utica_portuguesa_dos_s%C3%A9culos_XV_e_XVI|sartze-data=2022-05-30}}</ref>.

Latitudearen eta longitudearen definizioetan bi abstrakzio-maila erabiltzen dira. Lehenengo, azalera fisikoa modelatzen da [[geoide]]aren bidez, itsasoaren batez besteko maila ozeanoen gainetik hurbiltzen duen gainazal bat, eta haren jarraipena lehorreko masen azpitik. Bigarren urratsa geoidea hurbiltzea da, matematikoki errazagoa den erreferentzia-azalera baten bidez.: Erreferentziako azalerarakohartarako, aukerarik errazena [[esfera]] bat da, baina geoidea zehaztasun handiagoz modelatzen da [[elipsoide]] baten bidez. Erreferentziako azalera horietako latitudearen eta longituearen definizioak hurrengo ataletan zehazten dira. Latitude- eta longitude-lerro konstanteak erretikulu bat dira erreferentziako azaleran. Benetako azaleraren puntu baten latitudea erreferentziako azalerari dagokion puntuarena da, eta ohiko azaleraren eta azalera fisikoaren puntutik igarotzen den erreferentziazko azaleraren arteko korrespondentzia da. Latitudea eta longitudea, [[altuera]]ren zehaztapen batzuekin batera, [[koordenatu geografikoen sistema]] bat dira, [[ISO 19111]] arauaren espezifikazioan definitzen den bezala.

Testuetan, latitude-angelua, jarraian definitzen dena, [[phi]] letra greko xeheaz adierazten da (ϕ edo φ). Gradu, minutu eta segundoetan neurtzen da, edo gradu hamartarretan, ekuatorearenEkuatorearen iparraldean edo hegoaldean. Nabigazio-ondorioetarako, posizioak gradu eta minutu hamartarretan ematen dira.