Wikipedia

Herri: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
2. lerroa:
[[Fitxategi:Zeraingo_eliza.jpg|thumb|[[Zerain]], [[Gipuzkoa]]n. Herri baten definizioetako batean sartzen dena.]]
[[Fitxategi:JKRUK_20090906_MIESZKANCY_KROBII_W_STROJACH_LUDOWYCH_NA_JASNEJ_GORZE_IMG_8126.jpg|thumb|[[Biskupiar]]rak, herri definizio zabalean sartzen den etnia bat.]]
'''Herria''' termino anbiguoa da, [[biztanleria]] izenda dezakeenadezake (leku, [[eskualde]] edo [[herrialde]] bateko pertsona-multzoa<ref>{{Erreferentzia|izena=Jorge|abizena=Esquivel Villafana|izenburua=Real Academia Española / Asociación de Academias de Lengua Española. La ortografía de la lengua española. Espasa Libros, SLU, Madrid, 2010; 743 pp.|orrialdeak=257–263|data=2011-06-30|url=http://dx.doi.org/10.46744/bapl.201101.013|aldizkaria=Boletín de la Academia Peruana de la Lengua|issn=2708-2644|doi=10.46744/bapl.201101.013|sartze-data=2022-06-09}}</ref>), edo [[gobernu]] independentea<ref>{{Erreferentzia|izena=Enrique Jiménez|abizena=Ríos|izenburua=La revisión de arcaísmos en el DRAE en la primera mitad del siglo XIX = A review of archaisms in the DRAE (1800-1850).|orrialdeak=407|data=2018-12-19|url=http://dx.doi.org/10.18002/ehf.v0i40.5426|aldizkaria=Estudios Humanísticos. Filología|alea=40|issn=2444-023X|doi=10.18002/ehf.v0i40.5426|sartze-data=2022-06-09}}</ref> duen herrialdearen kontzeptuarekin parekatu. Are gehiago, edozein herri<ref>{{Erreferentzia|izena=Bibiana|abizena=Morante Mediavilla|izenburua=La glosa hesiquea γάνοϛ y su acepción ὕαινα ὑπὸ Φρυγῶν καὶ Βιθυνῶν|orrialdeak=321–340|data=2006-12-30|url=http://dx.doi.org/10.3989/emerita.2006.v74.i2.20|aldizkaria=Emerita|alea=2|zenbakia=74|issn=1988-8384|doi=10.3989/emerita.2006.v74.i2.20|sartze-data=2022-06-09}}</ref> izendatzeko ere erabil daiteke, bereziki landa-eremuko<ref>{{Erreferentzia|izena=Bibiana|abizena=Morante Mediavilla|izenburua=La glosa hesiquea γάνοϛ y su acepción ὕαινα ὑπὸ Φρυγῶν καὶ Βιθυνῶν|orrialdeak=321–340|data=2006-12-30|url=http://dx.doi.org/10.3989/emerita.2006.v74.i2.20|aldizkaria=Emerita|alea=2|zenbakia=74|issn=1988-8384|doi=10.3989/emerita.2006.v74.i2.20|sartze-data=2022-06-09}}</ref> biztanleria izendatzeko; edo [[gizarte]]ko kiderik xumeenetaraxumeenetar<ref>{{Erreferentzia|izena=Bibiana|abizena=Morante Mediavilla|izenburua=La glosa hesiquea γάνοϛ y su acepción ὕαινα ὑπὸ Φρυγῶν καὶ Βιθυνῶν|orrialdeak=321–340|data=2006-12-30|url=http://dx.doi.org/10.3989/emerita.2006.v74.i2.20|aldizkaria=Emerita|alea=2|zenbakia=74|issn=1988-8384|doi=10.3989/emerita.2006.v74.i2.20|sartze-data=2022-06-09}}</ref>a mugatzeko (herri xehea, arrunta edo [[Klase baxu|klase baxuak]]). [[Soziologia]]n, «Giza talde bateko, [[kultura]] bateko, historia bateko, tradizio partekatuetako (erlijiosoak, elikadurakoak, jantziak, artistikoak, etab.) kide izatearen sentimendua da herria, batzuetan hizkuntza<ref>{{Erreferentzia|izena=Michel|abizena=Wieviorka|izenburua=El antisemitismo explicado a los jóvenes|argitaletxea=Libros del Zorzal|data=D.L. 2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1084513360|isbn=978-84-17318-16-1|pmc=1084513360|sartze-data=2022-06-09}}</ref> bat»<ref>{{Erreferentzia|izena=Michel|abizena=Wieviorka|izenburua=El antisemitismo explicado a los jóvenes|argitaletxea=Libros del Zorzal|data=D.L. 2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1084513360|isbn=978-84-17318-16-1|pmc=1084513360|sartze-data=2022-06-08}}</ref>.
 
== Herriaren definizio desberdinak ==
9. lerroa:
{{esaera2|Jende xeheari herria deitzen zaiola diote batzuek, baita menditar eta laborariei ere, baina hau ez da horrela, eta antzina Babilonian eta Troian, oso leku seinalatuak izan zirela eta gauza guztiak arrazoiz ordenatu zituztela eta bakoitzari izena jarri ziotela komeni zen moduan, herriak jende guztiaren udaletxea deitu zuten: zaharrenena, gazteenena eta ertainena, zeren hauek guztiak beharrezkoak baitira eta ezin baitira desenkusatu.|Zazpi partida, bigarren partida, 10. titulua, 1. legea. [[Alfontso X.a Jakituna]], Gaztelako Koroa, 1265.}}
 
Definizio hori, testu horrek berak iradokitzen duen bezala, zibilizazio [[Judeokristau|judeokristauaren]] eta greko-erromatarraren literatur-tradizioan oinarritzen da ([[Biblia]], ''[[Iliada]]''); are gehiago, antzinate klasikoko kontzeptu politikoetan, [[Zizeron|Marko Tulio Zizeronek]] garatutakoa kasu (I. mendea), [[Makrobio]] (IV.-V. mendea) eta [[Agustin Hiponakoa]] (V. mendea): "Herria" (''Populus'') honela definitzen dute: «Eskubidearen adostasunean eta interes-komunitatean<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Lorenzo Izquierdo|izenburua=El conflicto entre tradiciones distintas en el ámbito de la educación Por ello, no existe la racionalidad impersonal y atemporal, con criterios independientes de todo (tiempo, lugar, grupo social, costumbres), es decir, no existe la racionalidad ilustrada. MacIntyre sostiene que, para filosofar correctamente hoy, hay que recuperar precisamente aquello de lo que privó la Ilustración: “una concepción de la investigación racional tal como se incorpora en una tradición, una concepción según la cual los criterios mismos de la justificación racional surgen y forman parte de una historia en la que éstos —los criterios— están justificados por el modo en que trascienden las limitaciones y proporcionan los remedios para los defectos de sus predecesores en la historia de la propia tradición” (1994: 24). La investigación racional, pues, está constituida por una tradición y es constitutiva de ella 3 (1994: 26). Por otra parte, en el ámbito moral, afirma Macntyre que el bien (fines, deberes, obligaciones, modos, etc.) que informa y lleva implícito el papel que cada individuo debe desarrollar es heredado de la comunidad, la época, etc. en que el individuo nace 4. El contexto (familiar, social, etc.) es la primera moral de la persona, el punto de partida, un punto que no es escogido (algo contra lo que lucha la modernidad) (1987: 271). Sin esta base particular —afirma el autor—, no habría desde dónde partir para la búsqueda del bien universal. Por tanto, también en moral (y filosofía moral), el individuo es inseparable del pasado, de la tradición, hecho del que quiere escapar la modernidad (1987: 273): “La moral que no es moral de una sociedad en particular no se encuentra en parte alguna” (1987: 325) aunque aspire a más 5 (1987: 328). “El intento de encontrar un punto de vista moral completamente independiente del orden social puede identificarse con la búsqueda de una ilusión” (1971: 193). “Las tradiciones siempre son, y hasta cierto punto, irremediablemente locales, informadas por las particularidades del idioma y del entorno social y natural...” (MacIntyre, 1994: 342). Así pues, el desacuerdo constante en los debates contemporáneos procede, en parte, de que en el debate discuten tradiciones distintas, con sus propios criterios de justificación y acción, con sus textos y autoridades, etc. A mi jui-|orrialdeak=101–109|data=2003-01-01|url=http://dx.doi.org/10.36576/summa.30332|aldizkaria=Papeles Salmantinos de Educación|alea=2|doi=10.36576/summa.30332|sartze-data=2022-06-09}}</ref> oinarritutako elkartea». Hala ere, garai hartan ere (Errepublikakoa eta Erromatar Inperiokoa), terminoaren erabilera bikoitza egiten zen, ''Senatvs Popvlvsqve Romanvs'' (SPQR, "Senatua eta Erromatar Herria") esamoldean islatzen zen bezala, zeinaren bidez [[Erromako estatua hiztunak|Erromako Estatua]] izendatzen baitzen, berau osatzen zuten bi gorputz sozial eta politikoen bitartez: [[patrizioak]] eta [[Plebe|plebeioak]], biak "soilik senatuaren zati zirenak". Etimologikoki ''populus'' (puber eta pubis-en erro berekoa) armak erabiltzeko adinera iristen direnen gaztetasunarekin identifikatuko litzateke, ''senex'' <ref>{{Erreferentzia|izena=Ciriaca|abizena=Morano|izenburua=El tratamiento de las etimologías por gramáticos y poetas latinos|orrialdeak=107–112|data=1987-06-30|url=http://dx.doi.org/10.3989/emerita.1987.v55.i1.641|aldizkaria=Emerita|alea=1|zenbakia=55|issn=1988-8384|doi=10.3989/emerita.1987.v55.i1.641|sartze-data=2022-06-09}}</ref>("zaharra", senatariak) ez bezala. [[Grezia klasikoa|Greziar garai klasikoan]] ere ''demos'' hitzak esanahi bikoitza zuen, estatus zibikoa eta kategoria soziala. Erakunde politikoen eta erromatar eta [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] zuzenbidearen eraginaren jarraipenak gaur egungo ikusmolde sozio-legaletan<ref>{{Erreferentzia|izena=César|abizena=Ruiz Sanjuán|izenburua=La evolución teórica del marxismo: del materialismo histórico a la crítica de la conciencia fetichista|orrialdeak=143–165|data=2014-06-30|url=http://dx.doi.org/10.3989/isegoria.2014.050.08|aldizkaria=Isegoría|alea=50|zenbakia=0|issn=1988-8376|doi=10.3989/isegoria.2014.050.08|sartze-data=2022-06-09}}</ref> dirau.
 
''Herria'' hitzaren identifikazio etnikoa (arrazazkoa edo kulturala), batez ere, "herri primitiboak", "gaur egungo herri indigenak" edo "antzinako herriak" adierazpenetan gertatzen da. Erabilera identitarioa, mobilizatzailea eta sentimentala ere oso ohikoak dira ("Herri batua inoiz ez garaitua" edo "herri bakar bat" bezalako esamoldeetan), eta politikan ere erabiltzen da, adibidez [[Herri Batasuna]] edo [[PP|Alderdi Popularra]] bezain ezberdinak diren alderdietan..
 
Hala ere, [[Zazpi Partidetako Kodeak]] berak aitortzen duen nahasmenduak bere horretan jarraitzen du orain arte. ''"Herriaren"'' ohiko definizio lexikografiko bat, ''"Kultura, erlijio edo antzeko elementu komun baten ondorioz komunitate bat edo beste talde bat osatzen duten pertsonen talde oro"'', «herritar<ref>{{Erreferentzia|izena=Francisco|abizena=Abad guztiakNebot|izenburua=RESEÑA ezde ezik,: edozeinReal azpiatalAcademia ereEspañola. estaltzen du.Diccionario
de la lengua española : vigésima segunda edición. Madrid : Real Academia Española de la Lengua, 2001|orrialdeak=488|data=2001-01-01|url=http://dx.doi.org/10.5944/epos.17.2001.10203|aldizkaria=Epos : Revista de filología|alea=17|issn=2255-3495|doi=10.5944/epos.17.2001.10203|sartze-data=2022-06-09}}</ref>''oro"'', «herritar guztiak ez ezik, edozein azpiatal ere estaltzen du.
 
Zehazki, gizarte-maila baxuei edo [[Herri xehe|herri xeheari]] lotutako ''"herrikoiaren"'' kontzeptua talde gisa ikus liteke (''"jende xeheak" eta "nekazariek"'' osatzen dutena, Partidak adierazten zituztenak, edo ''"jende arrunt eta apala"''); baina talde berezi bat, ''"Elementu teoriko"'' herrikoiak eta ''"balioetsiak"'' alde batera uzten edo gutxiesten ez direnean, idealizatu eta balioetsi egiten da. Horrelakoak izango lirateke ohiturak (herri-ohiturak), kultura (herri-kultura) edo bestelako elementu bereizgarriak, erlijiosoak (herri-erlijiotasuna edo kristau zaharraren izaera) eta artistikoak (folklorea, herri-musika eta herri-artea) barne, baita hizkuntzazkoak ere (jargoia, arruntasuna – Gutxiespenez ikusiak –), hizkuntza modernoen jatorria bera baitira hizkuntza arrunt edo herrikoi gisa (hizkuntza erromantzeen kasuan).
 
== Historia ==
Antzinako Grezian, ''demos''a [[Burujabetza|subiranotasuna]]<nowiki/>ren subjektua zen ''[[polis]]''a<ref>{{Erreferentzia|izena=Francisco|abizena=Abad Nebot|izenburua=RESEÑA de : Real Academia Española. Diccionario
de la lengua española : vigésima segunda edición. Madrid : Real Academia Española de la Lengua, 2001|orrialdeak=488|data=2001-01-01|url=http://dx.doi.org/10.5944/epos.17.2001.10203|aldizkaria=Epos : Revista de filología|alea=17|issn=2255-3495|doi=10.5944/epos.17.2001.10203|sartze-data=2022-06-09}}</ref> (hiri-estatua) ''«demo-kratikoa»'' bazen (demokrazia grekoa edo atenastarra). Demos horren adierazpen politikoan ez zuen biztanlerik gehienak esku hartzen: ez adin txikikoek, ez emakumeek, ez [[Atzerritar|atzerritarrek]] ([[Meteko|metekoak]]), ez [[Esklabotza|esklaboek]] (lan-indarraren funtsezko zatia ekoizpen esklabistaren moduan). Demosa ''aristoi''ek gobernatutako polis [[Aristokrazia|aristokratikoetako]] erabaki politikoetatik kanpo zegoen, hau da, militarki eta ekonomikoki boteretsuenak ziren familietatik, "gutxi" (oligo) zirenez [[oligarkia]] bat osatzen zutenak (polis oligarkikoak). [[Armada]]<nowiki/>ren konfigurazioak berak adierazten zuen hori: armamentu garestia (gerra-gurdiak) ordaintzeko gai diren txapeldunen banakako borroka ([[Iliada|Iliadan]] deskribatutakoa) edo [[Borroka|borroka kolektiboa]] ([[Hoplita|hoplitaz]] osatutako falangea). Demoak gobernurako sarbideak, askotan, herriaren babesaren bidez legitimatzen ziren legez kanpoko gobernariak boterera igotzea izan zuen mekanismo: tiranoak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Perry|abizena=Anderson|izenburua=Transiciones de la Antigüedad al feudalismo|argitaletxea=Siglo XXI|data=1979|url=https://www.worldcat.org/oclc/625305026|isbn=84-323-0355-0|pmc=625305026|sartze-data=2022-06-09}}</ref>
 
[[Legegile|Legegileen]] (Likurgo, Solon, Clistenes) eta [[Filosofo|filosofo greziarren]] (Sokrates, Platon – Errepublika –, Aristoteles – Politika, atenastarren Konstituzioa –, [[Xenofonte]] – Lazedemondarren Konstituzioa, atenastarren Errepublika, egozten zitzaiona, nahiz eta Pseudo-Xenofonte baten lana izan –, [beharrezko aipamena izan behar zuen gizarte-taldeak —, eta horrek izan behar zuen garrantzia.
 
[[Antzinako Erroma|Antzinako Erroman]], SPQR siglekin, Erromatar Errepublika osatzen zuten bi gorputz [[sozial]] eta [[Politika|politikoak]] identifikatzen ziren: Senatus (senatuz itzulia) eta Populus ("herriak" itzulgarria, irakur bedi [populus]; ez da [[Populus]]<nowiki/>ekin nahastu behar, izen arrunta alamoa edo makala duen zuhaitz generoko izen latindarra baita). Bien definizioa konplexua eta populusa den arren, ez da plebs ([[plebe]]) hitzaren sinonimo zorrotza, erakundeetan plebeioen eta patrizioen kontzeptuekin bat zetorren; lehenengoek arbaso heroikoengandik eta are jainkotiarrengandik ([[Troiako Gerra|Troiako gerraren]] mitoekin lotzen zirenak Eneidaren bidez) jaisten zirela zioten gene [[Aristokrazia|aristokratikoen]] multzoa; eta bigarrenek, teorikoki sortuak. [[Patrizioak|Patrizioen]] eta [[Plebe|plebeio]]<nowiki/>en arteko gatazkak, erreforma sozial eta politikoak (hala nola Grakoen erreformak), gerra sozialak eta gerra zibil errepublikarrak, eta, ondoren, [[Augustoren printzerriaren]] eta Erromako Goi Inperioaren ezarpena; errotik eraldatzen joan zen menderatuaren garairako (Erromako Behe Inperioa) zintzoen eta humilioreen arteko aurkakotasunak ordezkatu zuen oposizio hori.<ref>{{Erreferentzia|izena=Michel|abizena=Mollat|izenburua=Uñas azules, Jacques et Ciompi : las revoluciones populares en Europa en los siglos XIV y XV|argitaletxea=Siglo Veintiuno de España|data=1976|url=https://www.worldcat.org/oclc/4160797|edizioa=1. ed|isbn=84-323-0232-5|pmc=4160797|sartze-data=2022-06-09}}</ref>
 
Mendebaldeko Europako Erdi Aroa inbasio barbaroen prozesu erabakigarriarekin hasi zen (Völkerwanderung – ''"Herrien migrazioa"'' – Germaniar tradizio historiografikoan), eta horrek nabarmen bereizitako hizkuntza, etnia, erlijio eta eskubideetako "herri" askoren nahitaezko bizikidetza eragin zuen. Politikoki eta sozialki, lurralde zabaletan (batez ere Hispanian eta Galian) germaniar gutxiengo agintari bat gainjarri zen germaniar erresumetako biztanle gehienen gainean (hispanoerromatarra edo galorromandarra). Gertakari hori, ''[[kristautasun]]'' primitibotik eta patristikotik eratorritako ikuskera teorikoekin batera (batez ere agustinismo politikoa), [[Feudalismo|feudalismoa]]<nowiki/>ren berezko gizarte estamentalari erantzuten zion teoria triestamentala eratzen joan zen. Teoria horretan, "Herria" ia beti "herri xehearen" baliokidea zen, Hirugarren Estatua izendatzeko erabiltzen zen adierazpideetako bat.
 
Egoera hori modu erabakigarrian aldatu zen XIV. mendeko krisiarekin, Antzinako Erregimenaren eta [[Aro Modernoa]]<nowiki/>ren berezko dinamika sozial eta politikorako bidea ireki baitzuen. Berez ia botererik ez zuen monarkia feudalaren aurrean, zeina basailutzaren piramidearen gailurra besterik ez baitzen; erregearen eskuetan boterea kontzentratzeak eta "[[Errege|erregea]]<nowiki/>ren eta erresumaren" arteko banaketa gero eta argiagoak monarkia autoritarioak definituko ditu, kasu batzuetan ez baitzuten lortu itun mugatzaile bat gainditzea, eta beste batzuetan monarkia absolutu gisa definitzera iritsi ziren, teorian erregeak bere lurraldeen arteko lotura guztietatik asketzat jotzen zituen monarkia guztiak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Martha T.|abizena=Halsey|izenburua=Un sonador para un pueblo: Version libre de un episodio historico en dos partes|orrialdeak=205|abizena2=Buero|abizena3=Antonio|abizena4=de Cirre|izena2=Vallejo|izena4=M. Manzanares|data=1967-03|url=http://dx.doi.org/10.2307/336302|aldizkaria=Hispania|alea=1|zenbakia=50|issn=0018-2133|doi=10.2307/336302|sartze-data=2022-06-09}}</ref>
 
[[Karlos III.a Espainiakoa|Karlos III]].a Espainiakoa bezalako errege ilustratu batek, bere ministroen programa modernizatzailearekiko herri-erresistentziez ari dela (Esquilacheko matxinada, 1766), esplizituki esango du: herriak umeak bezalakoak dira, eta negar egiten dute aurpegia garbitzen zaienean.
 
Aro Garaikidea, historiografiak beste batzuetan baino herriaren protagonismo nabariagoa <ref>{{Erreferentzia|izena=Marta Friera|abizena=Álvarez|izenburua=¿Qué era el niño para el derecho en el Antiguo Régimen?|argitaletxea=Dykinson|orrialdeak=65–84|data=2020-12-31|url=http://dx.doi.org/10.2307/j.ctv1s7cj9h.6|aldizkaria=30 Aniversario de la Convención sobre los Derechos del Niño. Logros y retos desde una perspectiva multidisciplinar|sartze-data=2022-06-09}}</ref>ikusi nahi izan duen aro historikoa, Ilustrazioak aurretik garatutako kontzepzio intelektualak politikoki aplikatzen dituzten iraultza liberalen zikloarekin hasten da; horien artean, Rousseau bezalako pentsalariengan "Herria" kontzeptua nabarmentzen zen, baita Hirugarren Estatua herri eta nazioarekin identifikatzea ere, Frantziako Iraultzatik abiatuta (Sieyès). Legegintza hori hainbat testutan islatu zen, hala nola [[Ameriketako Estatu Batuen Independentzia Gerra|Estatu Batuen Independentzia]] Adierazpenean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=CAPÍTULO XXXII. DE CÓMO DON GARCÍA SE FUE A LA CIUDAD DE SANTIAGO, DONDE TUVO NUEVA DE LA MUERTE DE SU PADRE EL MARQUÉS DE CAÑETE, Y LA ORACIÓN QUE HIZO AL PUEBLO CUANDO SE QUISO IR|argitaletxea=Iberoamericana Vervuert|orrialdeak=295–300|data=2010-12-31|url=http://dx.doi.org/10.31819/9783964560384-039|aldizkaria=Historia de todas las cosas que han acaecido en el Reino de Chile y de los que lo han gobernado|sartze-data=2022-06-09}}</ref> (1776), Gizakiaren eta Herritarraren Eskubideen Adierazpenean (1789) eta nazio-estatuen idatzizko lehen Konstituzioetan.
 
== Zuzenbidea eta zientzia politikoak ==
 
=== Herri subiranotasun ===
Herria, teoria politikoan eta [[Konstituzio|konstituzio-zuzenbidean]], [[Burujabetza|subiranotasun nazionalaren]] subjektua da, herri-subiranotasun gisa ulertuta. Tratadista batzuentzat nazio eta herri terminoen arteko ezberdintasunak garrantzirik gabekoak edo ñabardura hutsak diren arren, ohikoagoa da bi terminoen eta Estatuarenaren arteko harreman dinamikoa ezartzea: ''"Nazioa da estatu bat menderatzen duen herria"'', ''"Herri baten gorakadaren emaitza inkontzientzia historikotik kontzientzia historikora, beharretik autodeterminaziora, arrazoiengatiko jarduketatik arrazoiengatiko jardunera eta helburu planeatuen araberako jarduerara", "Bere talde politiko baten emaitza da bere kidetasun politikoa, bere kidetasunarena. "''<ref>{{Erreferentzia|izena=Rafael|abizena=Calduch Cervera|izenburua=La teoría de las relaciones internacionales en la encrucijada: entre el tercer y el cuarto debate|orrialdeak=19–37|data=2019-11-11|url=http://dx.doi.org/10.14422/cir.i16.y2019.002|aldizkaria=Comillas Journal of International Relations|alea=16|issn=2386-5776|doi=10.14422/cir.i16.y2019.002|sartze-data=2022-06-09}}</ref>
 
Absolutismoaren kontzepzio propioan ([[Jacques Bénigne Bossuet|Bossuet]]), subiranotasuna Jainkoarengandik dator eta erregearengan gordetzen da (erregeen zuzenbide jainkotiarra). Beste ikusmolde batzuek subiranotasun horren gordetzailetzat jotzen zuten herria, eta horrek aukera ematen zuen bere izenean erabiltzeko erregearen beraren aurka: esate baterako, tiranizidioaren teorian (Aita Mariana, Salamancako Eskola) eta Flandriako matxinadaren <ref>{{Erreferentzia|izena=Alain|abizena=Hugon|izenburua=Nápoles 1647-1648 en la encrucijada de las revoluciones europeas|data=2016-06-15|url=http://dx.doi.org/10.4000/e-spania.25690|aldizkaria=e-Spania|alea=24|issn=1951-6169|doi=10.4000/e-spania.25690|sartze-data=2022-06-09}}</ref>justifikazioetan - (Gaztelako Erkidegoen matxinadaren iraultza modernoaren baldintza ez da hain argia, nahiz eta hori ere eztabaidatua izan<ref>{{Erreferentzia|izena=Erika|abizena=Spivakovsky|izenburua=Las Comunidades De Castilla: Una Primera Revolucion Moderna|orrialdeak=210|abizena2=Maravall|izena2=Jose Antonio|data=1965-10|url=http://dx.doi.org/10.2307/1863151|aldizkaria=The American Historical Review|alea=1|zenbakia=71|issn=0002-8762|doi=10.2307/1863151|sartze-data=2022-06-09}}</ref>) .
 
XVII. mendeko [[Ingalaterrako Iraultza|Ingalaterrako Iraultzak]] ere programa ideologiko bizia sortu zuen, formulazio alternatiboekin: [[Hobbs & Shaw|Hobbesen]] ezkortasun antropologikoa, Leviathanen botere absolutua gorputz sozialarekin identifikatzen duena; Lockeren baikortasun antropologikoak, berriz, liberalismo klasikoaren garapen teorikoari ekiten dio. Naturazko egoerari buruz dituen kontzepzio ezberdinek (banaka hartuta, gizarterik ezean, gizakia berez ona da, edo otso bat gizakiarentzat), Ilustrazioaren garaian eta beste kontzeptu batzuekin batera, hala nola basati onaren mitoa, Rousseauren formulazioetara eraman zuten (Emilio, Gizarte-kontratua).
 
Frantziako Iraultzaren ondoren, XIX. mendean, konstituzio askok (Espainian moderatuek bultzatutakoek, esaterako) subiranotasuna Gorteen eta erregearen artean partekatzen zuten; baina aurreratuenetan, eta ia guztietan XX. mendetik aurrera, subiranotasuna herriarengan dago, eta Estatuaren botereak, bereziki ganbera legegileak, aldi baterako gordailuzainak dira, herriak aukeratu ondoren, haien izenean jardun behar baitute. Frantziako tradizio konstituzionalean bertan, herriaren ideiak funtsezko papera du, baina anbibalentea: zuzenbide positiboko izaera du, eta ondorio juridikoak paradoxikoak dira. [[Burujabetza|Subiranotasun]] nazionalaren kontzeptuak doktrina juridikoa menderatu zuen 1830 eta 1962 artean; nahiz eta geroztik danpokooa izan herriaren bakartasunak Frantziako Errepublikaren lurralde-antolamenduan izan dituen ondorioak uniformeak izan dira.<ref>{{Erreferentzia|izena=André|abizena=Roux|izenburua=France. La liberté de communication dans la jurisprudence constitutionnelle française|orrialdeak=317–343|data=1989|url=http://dx.doi.org/10.3406/aijc.1989.998|aldizkaria=Annuaire international de justice constitutionnelle|alea=1987|zenbakia=3|issn=0995-3817|doi=10.3406/aijc.1989.998|sartze-data=2022-06-09}}</ref>
 
[[Demokrazia|Demokrazia asanblearioa]], zeinetan erabaki bakoitza zuzenean herri subiranoak hartu behar duen, aukera teoriko bat da, eta horren adibidetzat Atenasko demokraziaren edo komunitate txikien funtzionamendua jarri ohi da (Rousseauk zuen Geneva kasu).
57 ⟶ 59 lerroa:
Herriek beren existentziarako duten eskubidea
 
[[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerraren]] ondoren, Nazioarteko Zuzenbideak genozidio-delitua tipifikatu zuen, eta horrek esan nahi du herriei existentziarako eskubide bat esleitzen zaiela, hainbat urraketa-motak mehatxatu dezaketena.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Supplementum Epigraphicum GraecumSivrihissar (in vico). Op. cit. Op. cit. 334, n. 19.|url=http://dx.doi.org/10.1163/1874-6772_seg_a2_597|aldizkaria=Supplementum Epigraphicum Graecum|sartze-data=2022-06-09}}</ref>
 
=== Herri demokrazia ===
65 ⟶ 67 lerroa:
 
=== Herri langilea ===
[[Espainiako Bigarren Errepublika]]<nowiki/>k, 1931ko Konstituzioak mota guztietako langileen errepublika gisa definitu zuenean, subiranotasunaren osagai herrikoia areagotzen zuen (herri xehearen edo herri langilearen zentzuan).<ref>{{Erreferentzia|izena=Ilʹi︠a︡|abizena=Ėrenburg|izenburua=España, república de trabajadores|argitaletxea=Ediciones Júcar|data=1976|url=https://www.worldcat.org/oclc/3817374|edizioa=1. ed|isbn=84-334-5503-6|pmc=3817374|sartze-data=2022-06-09}}</ref>
 
=== «Herria» terminoaren erabilera espektro politikoan zehar ===
75 ⟶ 77 lerroa:
 
=== Herria, jendetza, jendetza eta jendetzak ===
Ez da nahastu behar herriaren kontzeptua [[Baruch Spinoza|Spinozak]] bultzatutako jendetzaren nozioarekin, ezta Hobbesek bultzatutako eta gaur egun arte nagusi den herri eta jendetzaren bereizketarekin ere. Oinarrizko ezberdintasuna da Hobbes-en bereizketaren pean hiritar guztiak sinplifikatuta geratzen direla batasun batean, borondate bakarreko gorputz bakar gisa (kontratu soziala), eta jendetza soila bada ere, herri gisa kontsideratua izateko beharrezko baldintzak betetzen dituela; aldiz, batasun horretatik aldendutako jendetzaren kontzeptuak, bere izaera anizkoitzari eutsiz<ref>{{Erreferentzia|izena=Mirtha Esther|abizena=González|izenburua=VIRNO, Paolo; Gramática de la Multitud: para un análisis de las formas de vida contemporáneas; 1ª.ed, Buenos Aires: Colihué, Colección Puñaladas, 2003, p.136|orrialdeak=1|data=2007-12-09|url=http://dx.doi.org/10.30972/nvt.023226|aldizkaria=Nuevo Itinerario|alea=2|issn=1850-3578|doi=10.30972/nvt.023226|sartze-data=2022-06-09}}</ref>. Bereizketa horretatik abiatuta, etimologikoki, [[demokrazia]] herriaren gobernua da, zeinak, borondate orokorrarekin batera, botereari legezkoa den jendetza<ref>{{Erreferentzia|izena=Jorge|abizena=Esquivel Villafana|izenburua=Real Academia Española / Asociación de Academias de Lengua Española. La ortografía de la lengua española. Espasa Libros, SLU, Madrid, 2010; 743 pp.|orrialdeak=257–263|data=2011-06-30|url=http://dx.doi.org/10.46744/bapl.201101.013|aldizkaria=Boletín de la Academia Peruana de la Lengua|issn=2708-2644|doi=10.46744/bapl.201101.013|sartze-data=2022-06-09}}</ref>.
 
Zehazki, masa terminoa bereziki lantzen dute langile-mugimenduaren teorikoek, batez ere [[Marxismo|marxismoak]], klase sozialak (beren interes ekonomikoengatik definituak) subjektu historikotzat hartzen baititu, eta klase-borroka aldaketa historikoaren eragile nagusitzat. Alderdi eta sindikatu langileak klasekoak dira, masak. «Masas», alde batetik, eliteen kontzeptuaren kontrakoa litzateke, eta, bestetik, abangoardia proletarioaren edo abangoardia iraultzailearen aurkakoa (leninismoaren arabera, masek iraultza proletarioan jarraituko lukete eta Alderdi Komunistan gorpuztuko litzateke). Masen asaldurak arreta berezia jasotzen zuen (asaldura-propaganda edo Agitprop), faxismoaren antzeko manipulazio-prozedurekin.
87 ⟶ 89 lerroa:
 
=== Herriaren teologia ===
Herriaren teologia [[Argentina|Argentinan]] [[Vatikanoko II. kontzilioa|Vatikanoko II. Kontzilioaren]] eta Medellingo Konferentziaren ([[Kolonbia]], 1968) ondoren jaio zen korronte teologikoa da, askapenaren teologiaren adar autonomo gisa, eta, zenbait egileren arabera, eragin handia izan du [[Frantzisko (aita santua)|Frantzisko aita santuaren]] pentsamenduan. Herriko teologia teologo nagusien artean, Alberto Methol Ferré, Lucio Gera, Rafael Tello, 40 ''«Justino O 'Farrel»'', Juan Carlos Scannone, Eduardo de la Serna eta Carlos María Galli nabarmentzen dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=1. Marco referencial del complejo "Pueblo- Pueblo de Dios"|argitaletxea=Vervuert Verlagsgesellschaft|orrialdeak=16–80|data=1996-12-31|url=http://dx.doi.org/10.31819/9783964564535-003|aldizkaria=El pueblo en la teología de la liberación|sartze-data=2022-06-09}}</ref>
 
Herria, [[Teologia|korronte teologiko]] honentzat, kategoria historiko eta mitikotzat hartzen da, leinutik haratagoko anaitasun modutzat. Ez du murrizten gizabanakoen batuketa masibora, ez eta gizarte bat osatzen duten herritar guztietara edo biztanleriara ere, baizik eta jatorri eta gorabehera historiko komunen kontzientzia gisa, bere tradizioaren ondarean, bere background [[Kultura|kultural]] eta [[Erlijio|erlijiosoan]], eratortzen eta elikatzen den ethos sozietarioan, hainbat osagai [[mestizaje etniko]] eta kultural batean integratzeko gaitasunean, laneko bizikidetzaren ehunean, elkartasunean eta elkarbizitzan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=1. Marco referencial del complejo "Pueblo- Pueblo de Dios"|argitaletxea=Vervuert Verlagsgesellschaft|orrialdeak=16–80|data=1996-12-31|url=http://dx.doi.org/10.31819/9783964564535-003|aldizkaria=El pueblo en la teología de la liberación|sartze-data=2022-06-09}}</ref>
 
Herriaren teologiak askapenaren teologiaren ''"pobreen aldeko lehentasunezko aukera"'' erabakigarria hartzen du, baina teologia horretatik bereizten da ''"klaseen arteko borrokan"'' zentratzen ez delako, baizik eta ''"Herriaren herria"'' eta ''"Herriaren aurkakoa"'' nozioetan, hau da, [[Aita Luzio Gerak]] irakatsitako nozioan, herriaren eta nazioaren ondasun komunarekiko interesa alde batera uzten duten oligarkiei deitzeko, eta herriaren eta nazioaren berezko defentsa-egoeretan oinarritzen dira.
95 ⟶ 97 lerroa:
Herriaren teologiaren arabera, globalizaziotik eta bazterketa-prozesuetan sakontzetik abiatuta, ''"Pobreen aldeko lehentasunezko aukera" "baztertuen aldeko lehentasunezko aukera"'' gisa adierazi behar da.
 
[[Juan Carlos Scannone]] teologo jesuitak, askapenaren filosofiaren eta herriaren teologiaren sortzaileak, esan du [[Frantzisko (aita santua)|Frantzisko aita santuak]] azken horretatik hartu duela bere ''"Herria"'' kontzeptua, ''"Figura poliedrikoa"'' bezala, non kultura bakoitzak gizateriari zerbait emateko duen eta desberdintasunak errespetatzen diren.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=3. Críticas a la noción de Pueblo en la Teología de la Liberación|argitaletxea=Vervuert Verlagsgesellschaft|orrialdeak=160–202|data=1996-12-31|url=http://dx.doi.org/10.31819/9783964564535-005|aldizkaria=El pueblo en la teología de la liberación|sartze-data=2022-06-09}}</ref>
 
== Erreferentziak ==
 
# Acepción 3 Real Academia Española y Asociación de Academias de la Lengua Española. «pueblo». ''Diccionario de la lengua española'' (23.ª edición). Acepción 2 Real Academia Española y Asociación de Academias de la Lengua Española. «población». ''Diccionario de la lengua española'' (23.ª edición).
# ↑ Acepción 5 del DRAE.
# ↑ Acepción 1
# ↑ Acepción 2
# ↑ Acepción 4.
# ↑ Wieviorka, Michel (2018) [2014]. ''El antisemitismo explicado a los jóvenes'' [''L'Antisémitisme expliqué aux jeunes'']. Buenos Aires: Libros del Zorzal. p. 20. <small><nowiki>ISBN 978-84-17318-16-1</nowiki></small>.
# ↑ Para justificar la frase entrecomillada, se recogen aquí textos actuales que glosan la obra de Agustín (''Civitate Dei''), quien comentaba un texto de Macrobio (denominado ''Comentario al Sueño de Escipión'') que, como su título indica, comenta un pasaje de una obra de Cicerón (''De re publica''):
# ↑ L. Utchenko, ''Cicerón y su tiempo''
# ↑ Etimologías de Chile
# ↑ Democracia contra capitalismo: la renovación del materialismo histórico. Ellen Meiksins Wood
# ↑ Carlos Yarnoz, Uso y abuso del pueblo catalán, El Pais, 24 sept. 2017 Jon Pubil Brugues, Dos populismo modernos... nación visible y pueblo activo
# ↑ Texto de la Constitución Mexicana en conae.gob.mx
# ↑ Diccionario Webster de la lengua inglesa. El DRAE recoge sucintamente la polisemia que tiene el término en lengua española: Real Academia Española y Asociación de Academias de la Lengua Española. «pueblo». ''Diccionario de la lengua española'' (23.ª edición).
# ↑ Atribuida erróneamente a William of Malmesbury (siglo XII) vox populi, vox Dei; y usado de forma explícita por Alcuino de York, en una carta del año 798 a Carlomagno, aunque por su tenor ha de entenderse que el uso de la expresión es anterior: ''Nec audiendi qui solent dicere, Vox populi, vox Dei, quum tumultuositas vulgi semper insaniae proxima sit.'' (''The Concise Oxford Dictionary of Quotations'', third edition, Oxford University Press, 1993) – ''Y no escuchando a quienes suelen decir "La voz del pueblo es la voz de Dios", ya que el tumulto del vulgo está siempre muy próximo a la locura.'' Si ese uso anterior está relacionado con la forma primitiva de elección papal es otra cuestión.
# ↑ δῆμος, δήμου (ὁ) en InterClassica, Universidad de Murcia
# ↑ Perry Anderson (1979). ''Transiciones de la Antigüedad al Feudalismo''. Madrid: Siglo XXI. <small><nowiki>ISBN 84-323-0355-0</nowiki></small>.
# ↑ Mollat y Wolf (1979) ''Uñas Azules, Jaques y Ciompi. Las revoluciones populares en Europa en los siglos XIV y XV'' Madrid: Siglo XXI <nowiki>ISBN 84-323-0232-5</nowiki>
# ↑ Perry Anderson (1979), ''El Estado absolutista'', Madrid, Siglo XXI. <nowiki>ISBN 84-323-0362-3</nowiki>
# ↑ Lema atribuido a algunos monarcas ilustrados, como José II de Austria, pero que no es de clara adjudicación. Alguna fuente lo atribuye al historiador Charles Seignobos, de la primera mitad del siglo XX (citado en harvardmagazine.com).
# ↑ ''El valor político del consentimiento popular''. La atribución a Carlos III de esta frase es igualmente problemática, siendo posible atribuirla al personaje que representa al rey en ''Un soñador para un pueblo'', obra teatral de Antonio Buero Vallejo (adaptado parcialmente al cine en ''Esquilache (película)''.
# ↑ Manuel Tuñón de Lara atribuye a Jules Michelet la concepción de la historia como ''pasado colectivo en el que el pueblo era el verdadero protagonista'', y que rastrea desde los personajes colectivos, anónimos, de la Edad Media hasta la Revolución francesa, en que se hace explícito. (1985) ''Por qué la Historia'' Barcelona: Salvat pg. 5.
# ↑ La Declaración utiliza alternativamente el concepto de "pueblo" para oponerlo dialécticamente en dos ámbitos bien distintos: primero la oposición de '''dos pueblos diferentes''' (''Cuando en el curso de los acontecimientos humanos se hace necesario para un pueblo disolver los vínculos políticos que lo han ligado a otro...'') para definir la identidad nacional del nuevo pueblo que está naciendo; y después la oposición entre '''pueblo y gobierno''' (''cuando quiera que una forma de gobierno se haga destructora de estos principios, el pueblo tiene el derecho a reformarla, o abolirla, e instituir un nuevo gobierno que se funde en dichos principios... cuando una larga serie de abusos y usurpaciones, dirigida invariablemente al mismo objetivo, evidencia el designio de someter al pueblo a un despotismo absoluto, es su derecho, es su deber, derrocar ese gobierno'') para definir el derecho de resistencia a la opresión. Las citas corresponden a la Introducción y al Preámbulo. Declaración de Independencia de los Estados Unidos de América, accesible en wikisource.
# ↑ Ruioloba (sin diferencias o matices), Deutsch (primer entrecomillado), García Pelayo (segundo entrecomillado) y otros autores citados en Rafael Calduch, y el propio Calduch (tercer entrecomillado). 'XRELACIONES intnacionales, 1991, Cp. 6
# ↑ Charles Tilly ''Las revoluciones europeas 1492-1992'' Barcelona:Crítica
# ↑ Véase bibliografía del artículo principal Guerra de las Comunidades de Castilla (José Antonio Maravall, Joseph Pérez, etc.)
# ↑ Joseph Krulik, ''L’idée de peuple dans la tradition constitutionnelle française'', 2 de febrero de 2007.
# ↑ Calduch op. cit.
# ↑ Iliá Erenburg (1932) ''España, república de trabajadores'' Madrid: Cenit Texto accesible en la red. Edición de 1976: Ediciones Júcar <nowiki>ISBN 84-334-5503-6</nowiki>.
# ↑ Paolo Virno, ''Gramática de la multitud'', 2001.
# ↑ Real Academia Española y Asociación de Academias de la Lengua Española. «oclocracia». ''Diccionario de la lengua española'' (23.ª edición).
# ↑ Así lo hacía el PSOE (Antonio García Santesmases ''Repensar la izquierda'' pg. 209).
# ↑ parlamentario.com
# ↑ Scannone, Juan Carlos (2014). «El papa Francisco y la teología del pueblo». ''Razón y fe'' '''271''' (1395): 31-50. <small>ISSN 0034-0235</small>. Archivado desde el original el 2 de abril de 2015. Consultado el 18 de marzo de 2015.
# ↑ Di Marco, Laura (9 de mayo de 2010). «Curas villeros: predicadores de la Teología del Pueblo». ''La Nación''. Consultado el 18 de marzo de 2015.
# ↑ «La ideología afín a la ideología de la liberación de Jorge Bergoglio». ''Católicos Aleerta''. Consultado el 18 de marzo de 2015.
# ↑ Larraquy, Marcelo (17 de marzo de 2015). «Entrevista a Leonardo Boff». ''FM Cien''. Consultado el 18 de marzo de 2015.
# ↑ Gregg, Samuel (3 de junio de 2013). «El Papa Francisco y la Teología de la Liberación». ''Instituto Acton''. Archivado desde el original el 2 de abril de 2015. Consultado el 18 de marzo de 2015.
# ↑ «Relación entre la pastoral de Francisco y la Teología del Pueblo: conversación con el p. Scannone». ''Radio Vaticana''. 29 de marzo de 2014. Consultado el 18 de marzo de 2015.
# ↑ Cuda, Emilce (noviembre-diciembre de 2013). «Teología y política en el discurso del papa Francisco ¿Dónde está el pueblo?». ''Nueva Sociedad'' (248): 11-26. <small>ISSN 0251-3552</small>. Consultado el 18 de marzo de 2015.
# ↑ Bianchi, Enrique Ciro. ''Pobres en este mundo ricos en la fe (índice y presentación 2da edic)''. Consultado el 8 de septiembre de 2020.
# ↑ «LA TEOLOGÍA DEL PUEBLO EN EL MAGISTERIO PASTORAL DEL PAPA FRANCISCO». ''Pontificia Comisión para América Latina''. 12 de noviembre de 2018. Consultado el 6 de noviembre de 2020.
# ↑ Scannone, Juan Carlos (2009). «La filosofía de la liberación: historia, características, vigencia actual». ''Teología y Vida'' '''L''': 59-73.
# ↑ «El jesuita Scannone asegura que la Teología del Pueblo, rama de la Teología de Liberación, está en la base de los gestos». ''Europa Press''. 10 de febrero de 2015. Consultado el 3 de marzo de 2013.
 
== Ikus, gainera ==
* [[Herri xehe]]
* [[Aberri]]
 
== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}
 
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Herri"(e)tik eskuratuta