|
[[Fitxategi:The_Chakaymanta_Dance_School_(7).jpg|thumb|Malambo, dantza herrikoi argentinarra]]
[[Fitxategi:Ingurutxo_bedaio_2008_01.jpg|thumb|300x300px|'''Ingurutxoa''', [[Bedaio|Bedaion]]n.]]
'''Dantza folklorikoak''', '''dantza tradizionalak''' edo '''herri-dantzak''' herri bateko edo pertsona-komunitate bateko herri-kulturaren berezko dantzak dira. belaunaldiz belaunaldi transmitituz joan direnak. Hainbat ezaugarri dituzte:
* Batzuetan dantzariek jantzi tradizionalak janzten dituzte.
[[Euskal dantzak|Euskal Herriko dantza folklorikoak]] eta dantza taldeak ugari dira
Dantza tradizional gehienek jai helburua dute. Askok, jatorrian, zeregin astunak, egunerokoak edo puntualak, edo inportatutako une [[Gizarte|sozial]] edo pertsonalak, esaterako [[Eztei|ezkontza]]. Batzuek [[Gerra|gerlari]] jatorria dute eta beste batzuek jatorri [[Erlijio|erlijiosoerlijio]]so, erritu, [[Magia|magiko]] edo [[Mistizismo|mistikoa]]. Azken horiek dantzariak trantzean geratzen direlako erabil daitezke.
Fenomeno aberatsak eta ugariak direnez, zaila izaten da sailkapen on bat egitea. Ikertzaile bakoitzak bere eredua dauka; horrela, [[Juan Antonio Urbeltz|Juan Antonio Urbeltzek]]ek euskal dantzak aldagai morfologiko eta koreografikoak aintzat hartuta sailkatu ditu; Jose Antonio Quijerak formaren araberako sailkapena egin zuen eta [[Julio Caro Baroja|Julio Caro Barojak]]k denboran zehar izandako bilakaeraren araberakoa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Mikel Garcia|abizena=Idiakez|izenburua="Mutilen eta nesken dantzak bereiztea duela ehun urteko sorkuntza kontzeptuala izan zen"|hizkuntza=eu|data=2020-03-22|url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/2682/oier-araolaza-dantzari-eta-antropologoa|aldizkaria=Argia|sartze-data=2020-03-19}}</ref>
== Euskal dantzak ==
Euskal dantzak [[Euskal Herri|Euskal Herriko]]ko [[Dantza|dantzakdantza]]k dira, Euskal kulturaren eta folklorearen osagai garrantzitsuak. Herri, eskualde edo lurralde batetik bestera [[Dantza|dantzakdantza]]k aldatu egiten dira, baita esanahia eta dantza egiteko modua ere (jantziak, partaideak...). Dantza batzuk oso zaharrak dira, Euskal Herrian duela mende asko sustraituak, baina badira antzinako dantzen bertsio eraberrituak ere.
[[Fitxategi:Zinta_dantza_legazpi_santakurutz_2014_01.jpg|thumb|300x300px|Zinta-dantza [[Legazpi|Legazpin]]n.]]
XXI. mende arte euskal dantza tradizionaletan gizonezkoen eta emakumezkoen dantza bananduak heldu bazaizkigu ere, bereizketa formal hori XX. mende hasierakoa omen da Oier Araolaza dantzari eta antropologoaren arabera.
* Erromeria edo plazetako dantzak. Herrietako jai eta erromerietan egiten dira, eta nahi duen guztiak parte hartzen du. Gaur egun dantza taldeek egiten dute gehienbat, baina zenbait tokitan (landa guneetan bereziki) dantza irekiak izaten jarraitzen dute.
* Ezpata dantzak. [[Europa|Europako]]ko antzerako beste dantzen ezaugarri bertsuak dituzte. Ohorezko dantzak izan ohi dira, egun bereziak gogoratzeko egiten dira gehienetan.
* Festa amaierako dantzak. Ziklo baten amaiera eta ondorengo baten hasiera antzezten dute. Adibidez, [[Inauteri|inauterietaninauteri]]etan jaia eta parranda girotik [[Garizuma|garizumakogarizuma]]ko garaira pasatzea gogorarazten dute.
Hauek dira dantza ezagun batzuk:[[Euskal dantzak#Arku-dantza|Arku-dantza]], [[Euskal dantzak#Auritzeko%20dantzak dantzak|Auritzeko dantzak]], [[Euskal dantzak#Aurreskua|Aurreskua]], [[Euskal dantzak#Axeri%20dantza dantza|Axeri dantza]], [[Euskal dantzak#Axuri%20beltza beltza|Axuri beltza]], [[Euskal dantzak#Dantzari%20dantza dantza|Dantzari dantza]], [[Euskal dantzak#Eltziegoko%20dantzak dantzak|Eltziegoko dantzak]], [[Euskal dantzak#Erriberako%20dantzak dantzak|Erriberako dantzak]], [[Euskal dantzak#Erronkariko%20ttun ttun-ttuna|Erronkariko ttun-ttuna]], [[Euskal dantzak#Ezpata-dantza|Ezpata-dantza]], [[Euskal dantzak#Iribasko%20ingurutxoa ingurutxoa|Iribasko ingurutxoa]], [[Euskal dantzak#Larrain%20dantza dantza|Larrain dantza]], [[Euskal dantzak#Kaxarranka|Kaxarranka]], [[Euskal dantzak#Lapurdiko%20kaskarotak kaskarotak|Lapurdiko kaskarotak]], [[Euskal dantzak#Sorgin%20dantza dantza|Sorgin dantza]], [[Euskal dantzak#Lapurdiko%20inauteria inauteria|Lapurdiko inauteria]], [[Euskal dantzak#Luzaideko%20inauteria inauteria|Luzaideko inauteria]], [[Euskal dantzak#Otsagiko%20dantzak dantzak|Otsagiko dantzak]], [[Euskal dantzak#Sagar%20dantza dantza|Sagar dantza]], [[Euskal dantzak#Xemeingo%20ezpata%20dantza%20eta%20mahai%20gainekoa ezpata dantza eta mahai gainekoa|Xemeingo ezpata dantza eta mahai gainekoa]], [[Euskal dantzak#Txulalai|Txulalai]], [[Euskal dantzak#Zahagi%20dantza dantza|Zahagi dantza]], [[Euskal dantzak#Zinta-dantza|Zinta-dantza]], [[Euskal dantzak#Zubietako%20Inauteria Inauteria|Zubietako Inauteria]], eta [[Euskal dantzak#Zuberoako%20maskarada maskarada|Zuberoako maskarada]]
== Europako dantza tradizionalak ==
[[Fitxategi:Bourrée_d'Auvergne.jpg|thumb|Borresia]]
[[Europa|Europan]]n ugariak dira herri-dantza tradizionalak, eta horietako asko [[Ballet|dantza klasikoan]] integratu dira, askotan modu findu edo estilizatuago batean, eta bereziki dantza klasikoaren barruan. Adibidez, tarantela eta [[polka]]. Dantza tradizional horiek, dantza akademikoetan sartuak izan ala ez, hainbat herri-agerpenetan ere dantzatzen dira.[[Fitxategi:Cossiersmont1.JPG|thumb|Montuïriko kossierren emanaldia]]Europako dantza tradizionalen adibide batzuk dira kalamatiarrak ([[Grezia]]), ''[[muiñeira]]'' ([[Galizia]]), [[euskal dantzak]], [[sardana]] ([[Katalunia]]) [[Gabota|gavota]] ([[Bretainia]]), [[Sevillanak|sevillana]] ([[Andaluzia]]) eta abar. [[Okzitania|Okzitanian]]n ere dantza eta dantza tradizionalak oso ugariak dira eta, gainera, azken urteotan gero eta elkarte eta mugimendu gehiago daude horiek zabaltzen eta ia ahaztuta zeudenak berreskuratzen. Okzitaniako dantza tradizionalen adibide batzuk hauek dira: borrèia (Okzitaniako iparraldetik hegoaldera , erdigune osora zabalduta), ''farandolak'' eta ''rigodonak'' Mediterraneoko kostaldera eta congòs eta ''rondèus'' atlantikora.
[[Bartzelona|Bartzelonan]]n, Erregearen plazan, astero hainbat nazionalitatetako dantzariak egoten dira, bakoitzak bere herrialdeko dantza tradizionalak erakutsi eta trukatzeko: ''scotish'', [[fandango]] eta abar.
== Ekialdeko dantza tradizionalak ==
[[Fitxategi:Debka.jpg|thumb|Dabca; [[Arabiera|arabierazarabiera]] z دبکة]]
Ekialdeko dantza tradizionalek dantza eta dantza tradizionalak barne hartzen dituzte Europako, Afrikako eta Asiako herrietan, herri mailan arabiar kultura indartsua duten edo izan duten herrietan. Horietako asko [[sabel dantza]] deritzona berreskuratuta dago gaur egun,. Europan gertatzen den bezala, dantza horietako batzuk sabel-dantza sofistikatuenera egokitzeko estilizatu dira (hemen, nolabait, Mendebaldeko [[Ballet|dantza klasikoa]] baliokidetzen dute). Dantza horiek eta beste batzuk berez dantzatzen dira jai nagusietan eta herriko gertakizunetan, batzuk berreskuratu egin dira dokumentazio grafiko eta idatzitik, beste batzuk dantza folkloriko gisa dantzatzen dira, ikuskizun profesional jakin batzuetara zuzenduak.
== Asiako dantza tradizionalak ==
Adibidez, [[India|Indiako]]ko hegoaldetik datorren [[mohiniyattam]] dantza.
== Dantza tradizionalak Ozeaniara ==
[[Fitxategi:Poi_dance.jpg|thumb|''Poi'' dantza]]
Munduko beste herrialde batzuetara zabaldu da [[Errugbi (kirola)|errugbia]], eta, horren bidez, nazioartean ezagutarazi da ''[[haka]]'', [[Zeelanda Berria|Zeelanda Berriko]] kirolariek partidako lehiakideen aurrean egiten duten [[Maoriera|maoriar]] dantza tradizionala. Maorien dantza tradizionalen multzoa [[kapa haka]] da, eta, aipatutako ''hakaz'' gain, beste batzuk ere hartzen ditu, ''waiata-ā-ringa'', ''tītī tōrea'', ''poi'', etab. [[Ozeania|Ozeaniako]]ko beste dantza tradizional batzuk hauek dira: ''hula'' ([[Hawaii|Hawái]]), ''cailao'' (Uve), ''sipi tau'' ([[Tonga]]), etab.
== Erreferentziak ==
| 