716
edits
→Lexikoa
|
* [[Arabiera]] (semitiko). [[I. mendea|I.]] eta [[IV. mendea|IV. mendeen]] artean sorturiko hizkuntza semitikoa da;<ref>{{Erreferentzia|izena=Stefan|abizena=Weninger|izenburua=The Semitic Languages: An International Handbook|argitaletxea=Walter de Gruyter|hizkuntza=en|data=2011-12-23|url=https://books.google.es/books?id=SMzgBLT87MkC&hl=es|isbn=978-3-11-025158-6|sartze-data=2022-05-07}}</ref> hizkuntzak izena [[arabiar]] talde etnikoaren ondoren eskuratu zuen, garaian ([[Greziar|greziarren]] ikuspuntutik) [[Arabia|penintsula arabigoan]], eta honen inguruko mugetan ([[Mesopotamia]] ekialdean, [[Libano|Libanoko]] mendiak eta [[Siria]] iparraldean) bizi ziren pertsonak talde berean bilduz.<ref>{{Erreferentzia|izena=Michael C. A.|abizena=Macdonald|izenburua=Arabians, Arabias, and the Greeks_Contact and Perceptions|url=https://www.academia.edu/4593009/Arabians_Arabias_and_the_Greeks_Contact_and_Perceptions|sartze-data=2022-05-07}}</ref> [[Arabiar mundua|Arabiar munduko]] [[Lingua franca|''lingua franca'']] da, eta [[Arabiera klasiko]] bezala ezagutzen den hizkuntzaren bariazioa, [[Islam|Islamaren]] [[Hizkuntza sakratu|liturgia hizkuntza]] da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Ahmad|abizena=Al-Jallad|izenburua=Al-Jallad. 2018. The earliest stages of Arabic and its linguistic classification|url=https://www.academia.edu/18470301/Al_Jallad_2018_The_earliest_stages_of_Arabic_and_its_linguistic_classification|sartze-data=2022-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Arabic Language to Non-Arabic Speakers|hizkuntza=en|url=https://www.tumoohi.org/en/majors/languages/arabic-language-to-non-arabic-speakers|aldizkaria=طموحي|sartze-data=2022-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=C. H. M.|abizena=Versteegh|izenburua=The Arabic language|argitaletxea=Edinburgh University Press|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/45767561|isbn=0-7486-1436-2|pmc=45767561|sartze-data=2022-05-07}}</ref> Hori dela eta, bere arabieraren aldaera guztien hiztunak batzean, 422 milioi hizlarietara heldu daiteke (berezko hizlarien eta hizlari berrien artean), munduko bostgarren hizkuntza zabalduena bilakatuz.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Babbel.com|izenburua=The 10 Most Spoken Languages In The World|hizkuntza=en|abizena2=GmbH|izena2=Lesson Nine|url=https://www.babbel.com/en/magazine/the-10-most-spoken-languages-in-the-world|aldizkaria=Babbel Magazine|sartze-data=2022-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Internet: most common languages online 2020|hizkuntza=en|url=https://www.statista.com/statistics/262946/share-of-the-most-common-languages-on-the-internet/|aldizkaria=Statista|sartze-data=2022-05-07}}</ref> Gainera [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen Erakundeko]] sei hizkuntza ofizialetako bat da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=What are the official languages of the United Nations? - Ask DAG!|hizkuntza=en|url=https://ask.un.org/faq/14463|aldizkaria=ask.un.org|sartze-data=2022-05-07}}</ref>
* [[Hausa (hizkuntza)|Hausa]] (txadar). [[Hausa (etnia)|Hausa etniako]] mendebaldeko Afrikako herrialde ezberdinetan ([[Nigeria]], [[Ghana]], [[Kamerun]] gehienbat, eta [[Sudan]], [[Benin]] eta [[Boli Kosta|Boli Kostako]] talde minoritarioetan) eta [[Sahel|Sahelean]] hitz egiten den [[Tonu (hizkuntzalaritza)|hizkuntza tonala]] da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hausa|hizkuntza=en|url=https://www.ethnologue.com/language/hau|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2022-05-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hausa language {{!}} Britannica|hizkuntza=en|url=https://www.britannica.com/topic/Hausa-language|aldizkaria=www.britannica.com|sartze-data=2022-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Spread of the Hausa Language|hizkuntza=en|url=https://worldmapper.org/maps/spread-of-the-hausa-language-2005/|aldizkaria=Worldmapper|sartze-data=2022-05-07}}</ref> Gune hauetako ''lingua franca'' izanik, 100 eta 150 milioi hizlarik erabiltzen dute, beren [[ama-hizkuntza]] edo [[bigarren hizkuntza]] bezala.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Full List: Hausa Is World's 11th Most Spoken Language ⋆|hizkuntza=en-US|data=2018-02-04|url=https://www.herald.ng/full-list-hausa/|aldizkaria=.|sartze-data=2022-05-07}}</ref> Honek hizkuntza txadar zabalduena bilakatzen du.
* [[Oromoera]] (cushitiko). [[Etiopia|Etiopiako]] [[Oromo (herria)|Oromo etniak]] eta [[Afrikako Adarra|Afrikako Adarreko]] beste etniek hitzegindako hizkuntza da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ethiopia|hizkuntza=en|url=https://www.ethnologue.com/country/ET/languages|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2022-05-07}}</ref> Afrika guztian zehar emigranteek hitz egiteaz gain, Etiopia eta iparekialdeko [[Kenya|Kenyan]] ''lingua franca'' da,<ref>{{Erreferentzia|izena=M.|abizena=Bulcha|izenburua=THE POLITICS OF LINGUISTIC HOMOGENIZATION IN ETHIOPIA AND THE CONFLICT OVER THE STATUS OF AFAAN OROMOO|orrialdeak=325–352|hizkuntza=en|data=1997-07-01|url=https://academic.oup.com/afraf/article-lookup/doi/10.1093/oxfordjournals.afraf.a007852|aldizkaria=African Affairs|alea=384|zenbakia=96|issn=0001-9909|doi=10.1093/oxfordjournals.afraf.a007852|sartze-data=2022-05-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=University of Cambridge Language Centre Resources - Oromo|url=https://www.langcen.cam.ac.uk/resources/lango/oromo.html|aldizkaria=www.langcen.cam.ac.uk|sartze-data=2022-05-07}}</ref> hizkuntza cushitiko erabiliena bilakatuz (36 milioi hizlariekin soilik Etiopian eta beste milioi erdi bat Kenyan)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ethiopia|argitaletxea=Central Intelligence Agency|hizkuntza=en|data=2022-05-04|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/ethiopia/|sartze-data=2022-05-07|encyclopedia=The World Factbook}}</ref> eta Afrikar hizkuntzetatik ama-hizkuntza populazio handienetarikoa duena.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Oromo Language - Dialects & Structure - MustGo|hizkuntza=en-US|url=https://www.mustgo.com/worldlanguages/oromo/|aldizkaria=MustGo.com|sartze-data=2022-05-07}}</ref>
* [[Amharera]] (semitiko).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Amharic|hizkuntza=en|url=https://www.ethnologue.com/language/amh|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2022-05-07}}</ref>
* [[Somaliera]] (cushitiko).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Somali|hizkuntza=en|url=https://www.ethnologue.com/language/som|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2022-05-03}}</ref>
* [[Tigrinyera]] (semitiko).
=== Fonologia ===
Hizkuntza afroasiarrek konpartitu ditzaketen sistema fonetikoak, hizkuntza honen aurrekariaren (proto-afroasiarra) ezaugarriak zirela onartu liteke.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/59471649|isbn=0-521-56256-2|pmc=59471649|sartze-data=2022-05-07}}</ref> Egindako hizkuntza proto-afroasiarren berregiteek [[bokal]] sistema sinplea atxikitzen diote, hiru bokal labur /i, a, u/ eta hiru bokal luzek /ī, ā, ū/ osatua.
Ordea, [[Hizkuntzalaritza historiko|hizkuntzalaritza historikoko]] adituek proposaturiko [[kontsonante]] sistemen artean ez da adostasunik aurkitu, aukerak konplikatuegiak direlako. Hurrenez, Ehret-en (1995) berreraikitzearen eta Orel y Stolbova-ren (1995) hipotesiak biltzen dituen taula dugu:<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Alan S.|abizena=Kaye|izenburua=The Near and Middle East - Vladimir E. Orel and Olga V. Stolbova: Hamito-Semitic etymological dictionary: materials for a reconstruction. (Handbuch der Orientalistik, no. 18.) xxxvii, 578 pp. Leiden: E. J. Brill, 1995. Guilders 399.50, $250.50.|orrialdeak=365–367|hizkuntza=en|data=1997-06|url=https://www.cambridge.org/core/product/identifier/S0041977X00036648/type/journal_article|aldizkaria=Bulletin of the School of Oriental and African Studies|alea=2|zenbakia=60|issn=0041-977X|doi=10.1017/S0041977X00036648|sartze-data=2022-05-07}}</ref><ref name=":4">{{Erreferentzia|izena=Robert R.|abizena=Ratcliffe|izenburua=Afroasiatic Comparative Lexica: Implications for Long (and Medium) Range Language Comparison|url=https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/summary?doi=10.1.1.694.9716|sartze-data=2022-05-07}}</ref>
{| class="wikitable"
!
|✔
|}
==== Hiztegi etimologiakoak ====
* ''(Frantsesez)'' Cohen, Marcel. 1947. ''Essai comparatif sur le vocabulaire et la phonétique du chamito-sémitique.'' Paris: Champion.
* (''Ingelesez'') Diakonoff, Igor M. et al. 1993–1997. "Historical-comparative vocabulary of Afrasian," ''St. Petersburg Journal of African Studies'' 2–6.
* (''Ingelesez'') Ehret, Christopher. 1995. ''Reconstructing Proto-Afroasiatic (Proto-Afrasian): Vowels, Tone, Consonants, and Vocabulary'' (= ''University of California Publications in Linguistics'' 126). Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
* (''Ingelesez'') Orel, Vladimir E. and Olga V. Stolbova. 1995. ''Hamito-Semitic Etymological Dictionary: Materials for a Reconstruction.'' Leiden: Brill. <nowiki>ISBN 90-04-10051-2</nowiki>.
* John Huehnegard: "Afro-Asiatic" en ''The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages'', ed. R. D. Woodard, Cambridge University Press, 2004, p. 138-156, <nowiki>ISBN 0-521-56256-2</nowiki>.
== Erreferentziak ==
| |||