Katolizismo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Autoritate kontrola jartzea |
tNo edit summary Etiketak: Ikusizko edizioa Disambiguation links |
||
7. lerroa:
|width="33%"|
{{legenda|#f6f8d0|% 10 - % 20}}{{legenda|#fafcef|% 0 - % 10}}{{legenda|#a3a3a3|Daturik ez.}}
|}]]'''Katolizismoa''' (grekeraz: «''Αاοاιاς, katholikós'', unibertsala, dena ulertzen duena») [[Kristautasun|kristautasunaren]] egungo adar nagusiari erreferentzia egiten dion hitza da, ekialdeko [[Zisma|Zismaren]] ondoren sortutakoa. [[Katoliko ez-elizkoi|Katolikoak]] leialak dira [[Eliza katolikoa|Eliza katolikoarekin]], baita [[Teologia|teologiareki]]<nowiki/>n, [[Doktrina|doktrinarekin]], [[Liturgia|liturgiarekin]], [[Printzipio etiko|printzipio etikoekin]] eta portaera-arauekin ere, baita jarraitzaileekin ere, osotasun gisa, zeinei «[[Katoliko ez-elizkoi|katoliko]]» deitzen baitzaie.<ref>{{Erreferentzia|izena=Richard P.|abizena=McBrien|izenburua=Catholicism|argitaletxea=HarperSanFrancisco|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/28891808|edizioa=New ed., completely rev. and updated|isbn=0-06-065404-X|pmc=28891808|sartze-data=2022-04-28}}</ref> «katolizismo» hitza, oro har, [[Erromatar Eliza Katolikoa|Erromako Elizarekin]] komunioan bizi diren pertsonek partekatutako esperientzia erlijiosoa aipatzeko erabiltzen da <ref>{{Erreferentzia|izena=Thomas P.|abizena=Rausch|izenburua=Catholicism in the third millennium|argitaletxea=Liturgical Press|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/50417367|edizioa=2nd ed|isbn=0-8146-5899-7|pmc=50417367|sartze-data=2022-04-28}}</ref>.
Eliza katolikokoaren terminoa [[Kristau|kristauei]] dagokie, 23 [[eliza]] ''sui iuriz'' osatua, aita santuarekin erabateko komunioan daudenak eta guztira mila milioi [[Fede|fededun]] baino gehiago biltzen dituztenak <ref>{{Erreferentzia|abizena=Secretaria status. Rationarium Generale Ecclesiae|izenburua=Annuarium statisticum Ecclesiae = Statistical yearbook of the Church = Annuaire statistique de l'Eglise : 2005|argitaletxea=Libreria editrice Vaticana|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/755165768|isbn=978-88-209-7928-7|pmc=755165768|sartze-data=2022-04-28}}</ref> (munduko populazioaren seiren bat eta kristau fededun guztien erdia baino gehiago). <ref>{{Erreferentzia|izena=-|abizena=-|izenburua=Sesiones de enero i febrero de 1856|data=2010-08-31|url=http://dx.doi.org/10.5354/0365-7779.1856.2924|aldizkaria=Anales de la Universidad de Chile|alea=0|zenbakia=0|issn=0365-7779|doi=10.5354/0365-7779.1856.2924|sartze-data=2022-04-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dodge, John Vilas, (25 Sept. 1909–23 April 1991), Senior Editorial Consultant, Encyclopædia Britannica, since 1972; Chairman, Board of Editors, Encyclopædia Britannica Publishers, since 1977|argitaletxea=Oxford University Press|data=2007-12-01|url=http://dx.doi.org/10.1093/ww/9780199540884.013.u172122|sartze-data=2022-04-28|encyclopedia=Who Was Who}}</ref> Eliza katolikoaren bereizgarri nagusia [[Erromako apezpiku]] [[Aita santu|aita santuaren]] autoritatea eta nagusitasuna aitortzea da. [ Hala ere, badira «katoliko» adjektiboa ere partekatzen duten hainbat Eliza, hala nola [[Eliza Ortodoxoa|Eliza ortodoxoa]] eta ekialdeko Eliza ortodoxoak, Ekialdeko [[Eliza asiriarra]] eta [[Anglikanismo|Komunio Anglikanoa]] osatzen duten Elizak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jeffrey|abizena=Gros|izenburua=Introduction to ecumenism|argitaletxea=Paulist Press|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/38295244|isbn=0-8091-3794-1|pmc=38295244|sartze-data=2022-04-28}}</ref>
'''Katolizismoa''' [[kristautasun]]aren aldaera nagusia da, batez ere [[Mendebaldeko Europa]]n, [[Latinoamerika|Latin Amerikan]], [[Afrika]]n eta [[Filipinak]]etan zabaldua dagoena. Munduko biztanle guztien seirenak eta fededun kristauen erdiak baino gehiagok dute beren burua katolikotzat.
==
[[Erromatar Eliza Katolikoa|Eliza katolikoa]] (edo katolizismoa) izena "eliza unibertsala" izendatzeko erabili izan da II. mendearen hasieratik; termino horren erabilerari buruz dugun lehen erreferentzia izen hori [[Antiokia|Antiokiako]] [[Inazioren gutuna|Inazioren gutunetan]] agertzea da, [[Juan Krisostomoren]] arabera, Pedrok berak ordenatu baitzuen. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hot dry rock venture risks investigation:|data=1988-01-01|url=http://dx.doi.org/10.2172/5292987|sartze-data=2022-04-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hot dry rock venture risks investigation:|data=1988-01-01|url=http://dx.doi.org/10.2172/5292987|sartze-data=2022-04-28}}</ref>
Kristautasunaren lehen hiru mendeetako hainbat egoeratan, Erromako [[Gotzain|gotzainak]], katolizismoan [[Pedro apostolua|Pedro apostoluaren]] oinordekotzat jotakoak, komunitateetan esku hartzen zuen gatazkak konpontzen laguntzeko, [[Klemente I.a]], [[Viktor I.a|Victor I.a]] eta [[Kalisto I.a|Kalixto I.]]<nowiki/>a [[Aita santu|aita santuak]] <ref>{{Erreferentzia|izena=Eamon|abizena=Duffy|izenburua=Saints and Sinners|data=2020-01-13|url=http://dx.doi.org/10.12987/9780300207088|doi=10.12987/9780300207088|sartze-data=2022-04-28}}</ref> izan ziren adibideak <ref>{{Erreferentzia|izena=Peter|abizena=Müller|izenburua=Meudon (Paris) 1877–1893|argitaletxea=Springer Berlin Heidelberg|orrialdeak=126–127|data=1992|url=http://dx.doi.org/10.1007/978-3-642-58082-6_46|aldizkaria=Sternwarten in Bildern|isbn=978-3-540-52771-8|sartze-data=2022-04-28}}</ref>. Bere historiako lehen hiru mendeetan, Eliza hiru patriarkatan antolatzen zen, [[Antiokia|Antiokiako]] gotzainak, [[Siria|Siriaren]] gaineko jurisdikzioarekin, eta geroago [[Asia Txikia]] eta [[Grezia|Greziaren]] gainekoa, [[Egipto|Egiptoko]] jurisdikzioko [[Alexandria]] eta [[Mendebaldeko jurisdikzioko Erroma]]. <ref>{{Erreferentzia|izena=Julio César|abizena=Rosales Varela|izenburua=El inglés y los jóvenes en el espacio público: una aproximación a los usos del inglés en las culturas juveniles y la publicidad dirigida a los jóvenes en la Ciudad de México|argitaletxea=Universidad Autonoma Metropolitana|url=http://dx.doi.org/10.24275/uami.n870zq94c|sartze-data=2022-04-28}}</ref> Geroago, [[Konstantinopla|Konstantinoplako]] eta [[Jerusalem|Jerusalemgo]] apezpikuek patriarkak gehitu zizkioten, arrazoi administratiboengatik, "Lehen urtean Nizareako apezpikua". Erromako patriarkak ere aginte berezia zuela uste izan zen, [[Petri (apostolua)|San Pedrorekin]] zuen harremanagatik, hiri honetan hil eta lurperatua izan baitzen. <ref>{{Erreferentzia|izena=Francisco|abizena=Radecki|izenburua=Tumultuous times : the twenty General Councils of the Catholic Church and Vatican II and its aftermath|argitaletxea=St. Joseph's Media|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/56495700|isbn=0-9715061-0-8|pmc=56495700|sartze-data=2022-04-28}}</ref>
== Erromatar eliza katoliko apostolikoa ==
[[Erromatar Eliza Katolikoa|Eliza katoliko]] apostoliko erromatarra nagusiki [[Europako hego-mendebaldea|Europako hego-mendebaldeko]] herrialdeetan, [[Europa]] erdialdean, [[Latinoamerika|Latinoamerikan]], [[Afrika]] erdialdean eta [[Filipinak|Filipinetan]] hedatzen da.
Kristau-konfesioetan hedadura handiena eta zaharrena duen [[Eliza Kristaua|eliza kristaua]] da, eta hortik datoz katoliko izeneko beste eliza batzuk. Gaur egungo erdigunea [[Vatikano Hiria|Vatikanoko]] hiri-estatua da, [[Erroma|Erroman]] ([[Italia]]), non [[Aita santu|Aita Santua]] bizi den. Katoliko erromatarrek apezpikuen ikastetxeko buru gisa hartzen dute, [[Petri (apostolua)|San Pedroren]] oinordeko, [[Kristoren Bikario]] eta [[Elizaren Artzain]]. [[Aita santu|Aita Santuaren]] egoitza [[Avignon|Avignonera]], [[Frantzia|Frantziara]], aldatu zen [[Behe Erdi Aroko krisialdia|Behe Erdi Aroko]] aldi labur batez.
* [[Erromatar Eliza Katolikoa]]
{{erlijio zirriborroa}}
| |||