Kakalardo sakratu: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Eskarabeo izenburua Kakalardo sakratu(r)en truke aldatu da |
No edit summary |
||
1. lerroa:
{{taxotaula infotaula
[[Irudi:Scarab550bc.jpg|right|thumb|160px|Eskarabeoa Tutmosis III.a faraoiaren izenarekin.]]▼
|kolorea = pink
'''Eskarabeoa''' bizitza eta botere [[kuttun]] bat izan zen, [[kakalardo]] pilotagile formaduna ([[Scarabaeus sacer]] egipziarra), goizeko Eguzkia irudikatzen zuena, eta berpizte ikurra zen [[egipziar mitologia]]n. Bizitzan zehar, ikusten zen edo ikusezina zen gaizkiaren aurkako babesa ematen zuen, egunero, indarra eta boterea emanez. Heriotzean, zuenak, berpiztu eta betiereko bizitzara iristeko aukera zuen.▼
|izena = Kakalardo sakratua
|irudia = Dungbeetle.jpg
| irudiaren testua = Kakalardo sakratua
|erreinua = [[Animalia]]
|filuma = [[Arthropoda]]
|klasea = [[Insecta]]
|ordena = [[Coleoptera]]
|familia = [[Scarabaeidae]]
|generoa = ''[[Scarabaeus]]''
|espeziea = '''''Scarabaeus sacer'''''
}}
'''Kakalardo sakratua''' (''Scarabaeus sacer'') intsektu barailaduna da, ''Scarabaeus'' genoroko espezie nabarienetakoa. Batzuetan '''Kakalardo pilotagilea''' izena ematen zaio, [[gorotz]] pilotak egiten baititu, gero elikatzeko.
Kakalardoa, [[Khepri]] jainkoarekin lotua zegoen, [[Ra]]ren forma goizeko eguzki bezala eta esistentziaren geldiezinezko aldaketaren ikurra zen.▼
▲Kakalardoa, [[Khepri]] jainkoarekin lotua zegoen, [[Ra]]ren forma goizeko eguzki bezala eta
== Kakalardoak Antzinako Egipton ==▼
Bere izen hieroglifikoa ḫpr edo xpr bezala transliteratzen da eta "bihurtu" edo "aldatu" bezala itzultzen da. ḫpru edo xprw hitz eratorria "forma", "aldaketa", "gertaera", "izaera" edo "autosortua" bezala itzultzen da, testuinguruaren arabera. Esangura esistentziala, fikziozkoa edo ontologikoa izan dezake.▼
▲
Kakalardoa, [[Khepri]] jainkoarekin lotua izan zen, autosortua, goizeko eguzkiarekin lotutako jainkoa. Antzina, kakalardoak, arrak baino ez zirela uste zen eta bere hazia, [[simaur]] pilota batetan utzita ugaltzen zela. Kakalardoaren ustezko autougalketak Khepriren antza ematen dio, bere burua ezerezetik sortu zuena. Beste alde batetik, kakalardo pilotagileak daraman pilotak, eguzkiaren antza du. [[Plutarko]]k honako hau idatzi zuen.▼
▲Bere izen hieroglifikoa ''ḫpr'' edo ''xpr'' bezala transliteratzen da eta "bihurtu" edo "aldatu" bezala itzultzen
"Kakalardoen arrazak ez du eme bakar bat ere, baina ar guztiek uzten dute euren hazia materialezko pilota batetan, kontrako aldetik bultzatuz biratzen dutena, eguzkiak zeruetara itzultzen dela dirudien bezala, bere ibilbide propioaren kontrako norantzan, mendebaldetik ekialdera dena".▼
▲Kakalardoa, [[Khepri]] jainkoarekin lotua izan zen, autosortua, goizeko eguzkiarekin lotutako jainkoa. Antzina, kakalardoak, arrak baino ez zirela uste zen eta bere hazia, [[simaur]] pilota batetan utzita ugaltzen zela. Kakalardoaren ustezko autougalketak Khepriren antza ematen dio, bere burua ezerezetik sortu zuena. Beste alde batetik, kakalardo pilotagileak daraman pilotak, eguzkiaren antza du. [[Plutarko]]k honako hau idatzi zuen
Egipziarrek, Kheprik Eguzkia egunero berritzen zuela uste zuten, ostertzean desagertu ondoren, lurrazpiko mundutik eramanez, [[Duat]]etik, iluntzearen ondoren hurrengo egunean berriz berrizteko. [[Egiptoko Inperio Berria|Egiptoko Inperio Berriko]] errege hilobi batzuek, eguzkiaren jainkoaren irudi hirukoitz bat dute, kakalardoa, goizeko eguzkiaren ikur bezala. [[Ramses VI.a]]ren hilobiko sabai astronomikoak, [[Eguzki]]aren gaueroko heriotza eta hurrengo eguneko "berpiztea" kontatzen du, zeruko jainkosa zen [[Nut]]ek irentsia balitz bezala eta bere umetokitik Khepri bezala berragertuz. Kakalardoaren irudia, aldaketa, berriztatze eta berpizte ideiei lotua, alde guztietan agertzen da [[Antzinako Egipto]]ko hil arte eta arte erlijiosoan.▼
▲:''"Kakalardoen arrazak ez du eme bakar bat ere, baina ar guztiek uzten dute euren hazia materialezko pilota batetan, kontrako aldetik bultzatuz biratzen dutena, eguzkiak zeruetara itzultzen dela dirudien bezala, bere ibilbide propioaren kontrako norantzan, mendebaldetik ekialdera dena"''.
Eskarabeoak, material ezberdinetan tailatuak izan ziren: esteatita, [[basalto]]a, [[granito]]a edo [[harribitxi]]etan, [[lapislazuli]]a, [[amatista]], [[kaltzedonia]] edo kornalina eta baita [[urre]]a bezalako metaletan ere. [[Egipto]]n eginiko indusketa arkeologikoek, argitara atera dituzte hezurrean, [[boli]]an, harrian, [[faienza]] egipziarrean eta [[metal preziatu]]etan eginiko eskarabeoen irudiak, [[VI. dinastia]]tik erromatar garairarte datatuak.▼
▲
Orokorrean txikiak dira eta zulatuak daude, lepokoan sartzea ahalbidetzeko, eta, oinarrian, inskripzio labur bat edo kartutxo bat daramate. Orokorrean, kuttun bezala erabiltzen ziren, eta atzealdean irudi edo testuak eramaten zituzten. Batzuk, euren jabearen izena idatzia zuten, eta zigilu gisa erabili izan dira, [[ardo]]dun [[anfora|anforetan]] hedatutako erabilera, luxuzko gaia bait zen. Faraoiek, batzuetan, ale handiagoak egitea eskatu zuten, inskripzio luzeekin, [[Tiy]] erreginaren ezkontzaren eskarabeo oroitarria bezala. Eskarabeoen eskultura handiak [[Tebas (Egipto)|Tebaseko]] tenpluetan, [[Alexandriako Serapeuma|Alexandriako Serapeumean]] eta Egiptoko beste toki batzuetan aurki daitezke.▼
▲
▲Orokorrean txikiak dira eta zulatuak daude, lepokoan sartzea ahalbidetzeko, eta, oinarrian, inskripzio labur bat edo kartutxo bat daramate. Orokorrean, kuttun bezala erabiltzen ziren, eta atzealdean irudi edo testuak eramaten zituzten. Batzuk, euren jabearen izena idatzia zuten, eta zigilu gisa erabili izan dira, [[ardo]]dun [[anfora|anforetan]] hedatutako erabilera, luxuzko gaia
== Hil gurtza ==
[[Irudi:Egypt.KV6.04.jpg|thumb|200px|Khepri, kakalardo bezala irudikatua KV6 hilobiaren horman, [[Erregeen Harana|Erregeen Haranean]].]]
Kakalardoak garrantzi handia zuen hil gurtza
Beharbada, "bihotzeko kakalardo" horien adibiderik ezagunena, [[Tutankamon]]en hilobiko horniduren artean aurkitutako
"Ezin izan zen ohartu gabe pasa, krisalidak, euren hego eta hankak garapenaren etapa horretan barruan sartzen direnak, momien antzekoak direla. Zehaztu da, baita ere, kakalardoak, bere pilota, ardatz bertikal batetik eta pasabide horizontal batetik iristen den lurrazpiko
== Beste erabilera batzuk ==
Hil testuetan emandako erabilerarekin kontrastean, Egiptoko eta inguruko herrietako merkatariek,
=== Errege
[[Irudi:S F-E-CAMERON EGYPT 2005 KARNAK 00954.JPG|thumb|200px|Karnakeko tenpluko
Gehienak
[[XVIII. dinastia]]n oso erabilia izan zen, [[Tutmosis III.a]]k errege zigilu erabilera eman ziolarik. [[Amenofis III.a]]k etengabe erabili zituen, bere agindupeko lurretan, berari eta
== Kanpo loturak ==
* {{es}} [http://www.institutoestudiosantiguoegipto.com/escarabajo_sagrado.htm Kakalardo sakratua]
[[Kategoria:
[[Kategoria:Egiptoko mitologia]]
[[bg:Свещен скарабей]]
[[de:Heiliger Pillendreher]]
[[fr:Bousier sacré]]
[[it:Scarabaeus sacer]]
[[ru:Жук-скарабей]]
|