Alegia (literatura): berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t 212.55.25.244 wikilariaren aldaketak ezabatuz, Lainobeltz wikilariaren azken bertsiora itzularazi da. Etiketa: lehengoratzea |
|||
20. lerroa:
:* Egiten den bizioen, ohitura txarren eta grina txarren deskripzioetan ez da ironia falta egoten. Bertuteen deskripzioetan ere ez.
== Historia ==
Alegiak bere aitzindariak [[Ekialdeko kultura|Ekialdeko kulturetan]] dituen arren, azpigenero narratibo gisa [[Esopo]] greziarrak finkatu edo sortu zuen K.a. V. mendean prestatu zuen bilduman. Esopok greziarren alegiak jaso zituen eta geroago [[Fedro|Fedrok]] latinezko kulturara egokitu zituen, beste zenbait gehituta. [[Xabier Kintana|Xabier Kintanak]] itzuli zituen batzuk, ''Azeria maltzur, zikoina maltzurrago'' (1989), besteak beste.
Erdi Aroan, Europa mendebaldera igaro zen tradizio hori, [[India]] eta Ekialdeko eragin berrituekin nahasiz, eta ezagun egin ziren, adibidez, otsoa eta bildotsarena edo azeria eta mahatsena. Alegia edo fabularen antzekoak dira Erdi Aroan landu ziren mota bi: frantses literaturako ''[[fabliau]]'' delakoa eta gaztelaniazko literaturan ugaria den ''apologoa'' ([[Hitako artzapeza]], On Juan Manuel, Calila e Dimna ). Fabliau deritzana Frantzia Iparraldean eta XII.-XIV. mende bitartean landu zen; neurtitzez egina, irri eta trufazkoa da eta populua jostarazteko asmoa du. Apologoa, aldiz, hitz lauz emana eta serio eta gogoetatsua da, alegia ez bezala.
Alegiaren urrezko garaia XVII. eta XVIII. mendeetan izan zen, Frantziako klasi zismoan eta ondorengo neoklasizismoan. Orduan bihurtu zen genero artistikoa, euskarri prezeptiboa hartuz eta garai hartan nagusi ziren argitasunez irakasteko asmoei eta gizarteari on egiteko gogoari erantzunez. Horretaz gain, kritika soziala nabarmena da generoan, hala nola [[Jean de La Fontaine]] (1621-1695) eta Fedroren alegietan. La Fontaine frantsesarekin gailurra iritsi zuen generoak, Alemanian [[Gotthold Ephraim Lessing]] eta Ingalaterran [[John Gay]] ere aipagarri diren arren. Espainiako [[Neoklasizismo|neoklasizismoan]] poesia didaktikoaren paradigma da alegia. Adibidez, [[Felix Maria Samaniego]] (1745-1801), alegi moralak idatzita (eta [[Bergarako Errege Mintegia|Bergarako Mintegiko]] ikasleei eskainiak), jostatuz irakatsi nahi du. Beste egile espainiar bat [[Tomás de Iriarte]] (1750-1791) izan zen, Kanarietakoa sortzez.
== Ikus, gainera ==
| |||