XXI. mendea: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t 37.11.186.68 wikilariaren aldaketak ezabatuz, TheklanBot wikilariaren azken bertsiora itzularazi da. Etiketa: lehengoratzea |
No edit summary Etiketak: 2017 wikitestu editorearekin Disambiguation links |
||
5. lerroa:
urte_hasiera=20
}}
'''XXI. mendea''' [[2001]]. urtetik [[2100]]. urtera bitarteko aldia da (bi urte horiek barne). Orain arte, XXI. mende hasieratik {{adina urte eta egunetan|2001|01|01}} igaro dira.
XXI. mendearen ezaugarria da [[digitalizazioa]]ren aurrerapena eta hedapena eta informazioaren kontrola maila globalean. Garai horri [[informazioaren aroa]] ere esaten zaio (hura kontrolatzen duenak eta bertara sartzen denak izango ditu aukerarik onenak). [[Aro industriala]] eta [[aro espaziala]] oso aldakorrak ez diren eredu linealek ezaugarritzen dute. [[Sare sozial]]ak deiturikoek informazioaren mundu aldakorra islatzen dute, kostu baxuko konektibitatea. Aurrerapen hau XX. mendeko hirurogeita hamarreko hamarkadan hasita zegoen [[hirugarren iraultza industriala]]rekin. Hala ere, XXI. mendearen hasieran, digitalizazioak aldaketa handia izan zuen, eta, horren ondorioz, datuak biltegiratzeko gailu berriak sortu ziren ([[flash memoria]]k), baita [[telefonia mugikor]]raren hedapenean intentsitate handiagoa ere (XX. mendeko 1980ko hamarkadan hasi zen Europan eta Ameriketako Estatu Batuetan). Teknologiaren arloan, [[itzalaldi analogiko]]a ere nabarmendu zen, 2005ean [[lurreko telebista digitala]] agertu zelako, gailu mugikorrak masifikatu zirelako eta [[Internet]]era sartzeak kostu txikia zuelako; baita [[Giza Genoma Proiektua]] garapena ere.
Mende honen hasieran, [[klima-aldaketa]] izenez ezagutzen den fenomenoaren kontzientziari heldu zitzaion berriro ere, joan den mendeko 1970eko hamarkadan hasitako mugimendua, nazioarteko komunitatearen kezka handienetako bat bihurtu dena. Baina 2015ean hasi ziren alertak sendotzen, hiri handietan sortutako [[kutsadura]] handiagatik. Arazo horrek protesta-kanpaina ugari eragin ditu, eta estatuek, bestalde, konponbideak lortzeko neurriak proposatzen dituzte, hala nola XX. mendearen amaieran adostutako [[Kyotoko Protokolo]]a (1997ko abenduaren 11n hitzartu zen, eta 1998ko martxoaren 16an eta 1999ko martxoaren 15ean sinatu zen [[NBE]]ren egoitzan). Politika demografikoaren esparruan, [[globalizazio]]a, XX. mendeko azken hamarkadetan aipatu zena, nabarmen areagotu da; baita aktibisten eta mundu osoko [[Suminduen mugimendua|suminduen mugimenduak]] ere.
Nazioarteko testuinguru politiko eta ekonomikoan, XXI. mendea, hasi zenetik, 2001eko irailaren 11n [[2001eko irailaren 11ko atentatuak|Estatu Batuetan izandako eraso terroristek]] markatu zuten, Ameriketako Estatu Batuek hasitako «[[terrorismoaren aurkako gerra]]» delakoaren hasierarako punta-puntakoa izan baitzen. Kanpaina militar honek [[Afganistango gerra (2001-2021)|Afganistango gerra]] hasi zuen 2001ean, eta [[Irakeko Gerra|Irakeko inbasioaren]] eta ondorengo gerraren arduraduna izan zen 2003an. Mende berri honek ere Errusiaren eta Estatu Batuen arteko [[Bigarren Gerra Hotza]] izan zitekeena markatzen du, Estatu Batuetako misilen aurkako sistema, Ekialdeko Europan zabaldua, Errusian azken belaunaldiko [[misil balistiko]]en garapen berri bat eragiten ari delako erantzun gisa.
Mende berria [[Atzeraldi Handia|2008an hasitako krisi ekonomikoak]] ere markatzen du, irismen globalekoa, gaur egun arte jarraitzen duena, eta Txinaren igoera ekonomikoak; [[Udaberri Arabiarra]] deiturikoan mundu arabiarrean dagoen ezegonkortasunak: Ekialde Ertaineko herrialdeetan baliabide energetikoen kontrol mundialak eragindako hainbat protesta, gatazka eta are esku-hartze militarrek ere markatzen dute, 2011ko [[Libiako gerra]] eta [[Siriako gerra zibila]] nabarmenduz. [[2020]]an hasitako [[COVID-19 pandemia]]k milioika pertsona hil ditu eta atzerakada ekonomiko larria eragin du.
== Gertaerak ==
24 ⟶ 30 lerroa:
* 2009ko urtarrilaren 20an [[Barack Obama]] [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] 44.lehendakari izendatua.
* 2017ko urtarrilaren 20an [[Donald Trump]] [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] 45.lehendakari izendatua.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo estekak ==
| |||