Wikipedia

Historia unibertsala: berrikuspenen arteko aldeak

Artikulua Eztabaida

Historia unibertsala (aldatu)

19:38, 25 urtarrila 2022ko berrikusketa

800 bytes added ,  Duela 1 urte
→‎1848-1914: Inperioen Aroa
IkusizkoaWikitestua
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
Industrializazioak behar berriak sortu zituen, eta [[inperialismo]]a indartu zen. Tendentzia honek bere une gorena izan zuen [[Lehen Mundu Gerra]]rekin, inperioen arteko lehiaren ondorio zuzena. Europako potentziek [[Afrikaren banaketa]] egin zuten urte horietan, kontinentea kontrolpean utziz. Inperialismoaren bigarren olatu honetan Erresuma Batuak lurralde berriak kontrolatu zituen, tartean [[India]], eta munduko inperiorik handienean bilakatu zen. [[Errusiako Inperioa]] Eurasia osoan zehar zabaldu zen, eta [[Joko Handia]] deitzen den lehia geopolitikoa hasi zuen [[Britainiar Inperioa]]rekin lehian, Asiako erdialdea eta hegoaldea kontrolatzeko. Frantziak bereziki Afrikan hedatu zituen bere posizioak. [[Belgikar Inperio Koloniala]]k [[Kongoko Estatu Burujabea]] zuen bere eskuetan, erregearen esparru pribatu gisa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Inperialismoa - hiru|url=https://www.hiru.eus/eu/historia/el-imperialismo|aldizkaria=www.hiru.eus|sartze-data=2022-01-24}}</ref>. [[Italiaren bateratzea]]k eta [[1871ko Alemaniaren bateratzea]]k Europa erdialdeko paisaia aldatu zuten, [[Austria-Hungariako Inperioa]]rekin eta [[Otomandar Inperioa]]rekin lehian. [[Txina]]k mendebaldearen kontrola zuen, Erresuma Batuak bertan sartutako [[opio]]aren bidez. [[Opioaren Gerrak]] kolonialismo honen gorenean eman ziren. Frantziak [[Indotxina]] konkistatu zuen, eta Indonesian Herbehereek kontrol gogorra ezarri zuten. Herbehereek [[Boer errepublikak]] ezarri zituzten [[Hego Afrika]]n. [[Japonia]]k bere burua Mendebaldeari ireki zion [[Meiji Aroa]]n ([[1868]]-[[1912]]).
 
TentsioInperialismo inperialistahorrek arazo berriak sortu zituen, baita gizateriaren aurkako krimenak ere. [[Leopoldo II.a Belgikakoa]]k sarraskia eragin zuen Kongon, [[kautxu]] biltzaileen artean terrorea sortuz. [[1876-1878ko Indiako gosete handia]]k 8,2 milioi hildako inguru eragin zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Tim, M. SC|abizena=Dyson|izenburua=A population history of India : from the first modern people to the present day|data=2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1053888109|edizioa=First edition|isbn=978-0-19-256429-0|pmc=1053888109|sartze-data=2022-01-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Cambridge illustrated history of the British Empire|argitaletxea=Cambridge University Press|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/32388316|isbn=0-521-43211-1|pmc=32388316|sartze-data=2022-01-25}}</ref>. Tentsio hauekinperialistak hainbat gerra eragin zituzten: [[1898]]ko [[Espainia-Estatu Batuak Gerra]] eta [[1904]]-[[1905]]eko [[Errusia-Japonia Gerra]] edo [[Boerren Gerrak]] [[Hegoafrika]]ko zurien artean. [[1898]]ko [[Fashodako gertaera]]n, esaterako, Erresuma Batua eta Frantziaren arteko borroka apenas saihesterik zegoen. [[1904]]an, ordea, bi herrialdeek [[Entente Cordiale]] izeneko ituna sinatu zuten. Alemaniarrak itun hori apurtzen saiatu ziren [[Maroko]]n, baina Alemaniaren beraren kontrako erresumina areagotzea lortu zuen. Inperialismo honek mugimendu abertzaleak ere hauspotu zituen euren barruan, horren adibide mende amaieran sortutako [[euskal abertzaletasun]]a.
 
==== 1914-1945: Bi Mundu Gerra eta Iraultza bat ====
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Berezi:MobileDiff/8831508"(e)tik eskuratuta