Wikipedia

Hardware informatikoaren historia: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
No edit summary
2. lerroa:
[[Fitxategi:Information_processing_system_(english).svg|thumb|300x300px|Konputazio-hardwarea informazioa prozesatzeko plataforma da.]]
[[Fitxategi:AnalyticalMachine_Babbage_London.jpg|thumb| [[Charles Babbage|Charles Babbageren]] Makina Analitikoa, Londresko Zientzia Museoan.]]
'''Hardware informatikoaren historia'''k, [[Kalkulagailu|kalkulurako]] lehenbiziko gailu sinpleetatik hasi eta egungo [[Ordenagailu|ordenagailuetara]] arteko bilakaera jasotzen du. XX. mendea bitarte, kalkulu gehienak gizakiek egiten zituzten. Kalkuluak burutzeko lehen tresna mekanikoei ([[Abako|abakoa]], esaterako) kalkulagailuak deitzen zitzaien. Eta gailuaren operadoreari [[konputagailu]] deitzen zitzaion.
'''[[Hardware|Hardwarea]]''' datuen biltegiratze eta kalkulu prozesuaren osagai garrantzitsu bat izan da balio numerikoak prozesatu eta partekatzeko baliagarria izan zenetik.
 
Kalkuluak burutzeko lehenbiziko gailuak mekanikoak ziren, eta, horretarako, operadoreak oinarrizko eragiketa aritmetiko baten hasierako balioak ezarri eta gero gailua manipulatu behar zuen emaitza lortzeko. Geroago, konputagailuek zenbakiak modu jarraian irudikatzea lortu zen (adibidez, eskala batean zeharreko distantzia, ardatz baten errotazioa edo tentsio gisa). Zenbakiak digitu gisa ere adieraz zitezkeen, mekanismo batek automatikoki manipulatuta. Ikuspegi horrek, oro har, mekanismo konplexuagoak eskatzen zituen arren, izugarri handitzen zuen emaitzen zehaztasuna.
Ordenagailu-hardwarerik primitiboena zenbaketa-makila izan zen ziurrenik; <ref>[http://www.nationalarchives.gov.uk/images/museum/enlarge/6.jpg palillo de cuenta]</ref> informazioa grabatu ostean zenbait elementu gogoratzeko aukera ematen zuen, ziurrenik ganadua edo edukiontzietako aleak. Badirudi elementu hauek garai hartako merkatariek, kontulariek eta gobernuko funtzionarioek erabili ohi zituztela.
 
[[Transistore|Transistoreen]] teknologia garatzeak eta, ondoren, [[Zirkuitu integratu|zirkuitu integratuko]] txipa garatzeak aurrerapen nabarmenak ekarri zituen, transistoreen ordenagailuetatik hasi eta, ondoren, zirkuitu integratuetara pasaz. Horren ondorioz, ordenagailu digitalek ordezkatu zituzten, neurri handi batean, analogikoak. Oxido metalikozko [[Erdieroale|erdieroaleak]] (MOS) eskala handian integratzeak erdieroaleen [[Memoria (informatika)|memoria]] eta [[Mikroprozesadore|mikroprozesadorea]] ahalbidetu zituen, eta horrek beste aurrerapen garrantzitsu bat ekarri zuen, 1970eko hamarkadan [[ordenagailu pertsonal]] (PC) miniaturizatua. Konputagailuen kostua pixkanaka jaitsi zen, eta 1990eko hamarkadan ordenagailu pertsonalak eta 2000ko hamarkadan [[Ordenagailu mugikor|ordenagailu mugikorrak]] ([[smartphone]] eta [[Tableta (ordenagailua)|tabletak]]) nonahi agertu ziren.
Konputaziotik datozen laguntza-gailuak aldatu egin dira: grabatzeko eta kontatzeko gailu soiletatik [[Abako|abakora]], kalkulu-erregelara, konputagailu analogikora eta berrienera, [[Ordenagailu|konputagailu]] edo ordenagailu digitalera.
 
== Gailu zaharrenak ==
Gizateriak milaka urtetan zehar erabili ditu zenbatzeko gailuak. Adibidez, pisu-berdintasuna ezartzeko gailua: [[balantza]] klasikoak. Makina aritmetikoago bat aski ezaguna dena [[Abako|abakoa]] da. Uste da gailu horren formarik zaharrena —hauts-abakoa— [[Babiloniar Inperioa|Babilonian]] asmatu zela. Alearen eta alanbrearen abako egiptoarra K.a. 500. urtekoa da.
 
Antzinaroan eta Erdi Aroan astronomia-kalkuluak egiteko zenbait konputagailu analogiko eraiki ziren. Horien artean daude antzinako Grezia garaiko Anticiteraren mekanismoa eta astrolabioa (ggb 150-100 urte K.a.).<ref>{{Erreferentzia|izena=T.|abizena=Freeth|izenburua=Decoding the ancient Greek astronomical calculator known as the Antikythera Mechanism|orrialdeak=587–591|hizkuntza=en|abizena2=Bitsakis|abizena3=Moussas|abizena4=Seiradakis|abizena5=Tselikas|abizena6=Mangou|abizena7=Zafeiropoulou|abizena8=Hadland|abizena9=Bate|izena2=Y.|izena3=X.|izena4=J. H.|izena5=A.|izena6=H.|izena7=M.|izena8=R.|izena9=D.|data=2006-11|url=https://www.nature.com/articles/nature05357|aldizkaria=Nature|alea=7119|zenbakia=444|issn=1476-4687|doi=10.1038/nature05357|sartze-data=2022-01-16}}</ref>
 
== Sarrera ==
18. lerroa:
== Lehen kalkulagailuak ==
[[Fitxategi:Abacus_6.png|eskuinera|Suanpan (koadroan ageri den zenbakia 6.302.715.408 da)]]
Milaka urtetan, gizateriak kalkuluetan laguntzeko gailuak erabili ditu. Kontaketa gailurik zaharrena, seguruenik, kontatzeko makilatxoa izango da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Helaine|abizena=Selin|izenburua=Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures|argitaletxea=Springer Science & Business Media|hizkuntza=en|data=2008-03-12|url=https://books.google.es/books?id=kt9DIY1g9HYC&pg=PA1356&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|isbn=978-1-4020-4559-2|sartze-data=2022-01-16}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=David J.|abizena=Darling|izenburua=The universal book of mathematics : from Abracadabra to Zeno's paradoxes|argitaletxea=Wiley|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/53434727|isbn=0-471-27047-4|pmc=53434727|sartze-data=2022-01-16}}</ref> Erregistroak mantentzeko gerora emandako laguntzetan sartzen da [[Fenizia|Feniziako]] buztina, edukiontzietako artikuluen zenbaketa gordetzeko erabiltzen zena, ziurrenik azienda edo aleak<ref>{{Erreferentzia|izena=Eleanor|abizena=Robson|izenburua=Mathematics in ancient Iraq : a social history|argitaletxea=Princeton University Press|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/174112760|isbn=978-0-691-09182-2|pmc=174112760|sartze-data=2022-01-16}}</ref>. Aritmetikara bideratutako makina bat [[Abako|abakoa]] da. Abakoaren formarik goiztiarrena, hauts-abakoa, [[Babiloniar Inperioa|Babilonian]] erabili zen K.a. 2.400 urterako. Harrezkero, kontaketa-taulen beste forma asko asmatu dira. Esate baterako, Erdi Aroko kontu etxeetan, oihal koadrodunak erabili ohi ziren mahai batean jarri eta diru-batuketak kalkulatzeko laguntza gisa, markatzaileak haren inguruan mugituz zenbait arauren arabera.
[[Fitxategi:Gears_large.jpg|ezkerrera|thumb|136x136px|[[Engranaje|Engranajeak]] gailu mekanikoen muinean daude.]]
Konputagailu analogiko zenbait eraiki ziren bai antzinako garaian eta baita erdi aroan ere, kalkulu astronomikoak burutzeko. Horien artean daude Anticiteraren mekanismoa eta Grezia zaharreko [[Astrolabio|astrolabioa]] (K.a. 150-100 k.a.). Gailu horiek, normalean, lehenbiziko konputagailu analogiko gisa hartu ohi dira. Kalkulurako erabiltzen ziren antzinako beste gailu mekanikoen artean, honakoak topatu ditakeguditzakegu: [[Planisferio|Planisferioa]]; Al-Biruniren asmakizun batzuk (ggb 1000. urtea); Azarquieleko Equatoriuma (ggb 1015. urtea); eta Erdi Aroko beste astronomo eta [[Ingeniaritza|ingeniari]] [[musulman]] batzuen antzeko konputagailu astronomikoak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Howard R.|abizena=Turner|izenburua=Science in medieval Islam : an illustrated introduction|argitaletxea=University of Texas Press|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/36438874|edizioa=1st ed|isbn=0-292-78147-4|pmc=36438874|sartze-data=2022-01-16}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Donald R.|abizena=Hill|izenburua=Mechanical Engineering in the Medieval Near East|orrialdeak=100–105|data=1991|url=https://www.jstor.org/stable/24936907|aldizkaria=Scientific American|alea=5|zenbakia=264|issn=0036-8733|sartze-data=2022-01-16}}</ref>
 
[[John Napier|John Napierrek]] (1550-1617) ikusi zuen zenbakien [[biderketa]] eta [[Zatiketa (matematika)|zatiketa]] zenbaki horien [[Logaritmo|logaritmoak]] batuz eta kenduz egin daitezkeela, hurrenez hurren. Lehen taula logaritmikoak egiten zituen bitartean, Napierrek biderketa asko egin behar izan zituen, eta puntu horretan diseinatu zituen Napierren hezurrak, biderketarako eta zatiketarako erabilitako abakoaren antzeko gailua.<ref>{{Erreferentzia|izena=William F.|abizena=Hawkins|izenburua=The mathematical work of John Napier (1550–1617)|orrialdeak=455–468|hizkuntza=en|data=1982-12|url=https://www.cambridge.org/core/journals/bulletin-of-the-australian-mathematical-society/article/mathematical-work-of-john-napier-15501617/1FA5FB2DA9BD69A08E05F2C23322C054|aldizkaria=Bulletin of the Australian Mathematical Society|alea=3|zenbakia=26|issn=1755-1633|doi=10.1017/S0004972700005906|sartze-data=2022-01-16}}</ref>
 
[[Zenbaki erreal|Zenbaki errealak]] lerro batean [[distantzia]] edo [[Tarte (matematika)|tarte]] gisa adieraz daitezkeenez, kalkulu-araua [[1920ko hamarkada|1920]]. urtean asmatu zen, biderketa- eta zatiketa-eragiketak aldez aurretik posible zena baino azkarrago egin daitezen. Kalkulu arauak joera matematikoa zuten ingeniari eta beste langile profesional batzuen belaunaldiek erabili zituzten, [[Kalkulagailu|sakelako kalkulagailua]] asmatu arte. [[Apollo programa|Apollo programako]] ingeniariek, gizakia [[Ilargia|Ilargira]] bidali ahal izateko, kalkulu asko egin zituzten kalkulu arauak erabiliz, eta kalkulu hauek hiru edo lau [[Zifra esanguratsu|digitu esanguratsuko]] zehaztasuna zeukaten.
29. lerroa:
1623an, Wilhelm Schickard-ek lehen kalkulagailu mekaniko digitala eraiki zuen eta, beraz, konputazioaren garaiko aitzindari bihurtu zen.<ref name="Schickard">{{Cite web|izena=Jürgen|abizena=Schmidhuber|izenburua=2007-11-17|url=http://www.idsia.ch/~juergen/schickard.html}}</ref> Bere makinak, erlojuentzat garatutako hortzak eta engranajeak erabili zituenez lehenbizi, "erloju kalkulatzaile" ere deitu zioten. [[Johannes Kepler]] lagunak erabili zuen, [[astronomia]] goitik behera aldatu zuenak.
 
1642an, artean nerabea zela, [[Blaise Pascal|Blaise Pascalek]] lan aitzindaria hasi zuen kalkulu makinak diseinatzen eta garatzen, eta hiru urtetan zehar 50 prototipo eraiki ostean, kalkulagailu mekaniko bat asmatu zuen. [17][18]<ref>{{Erreferentzia|abizena=Pierre Berès|izenburua=Nourritures|argitaletxea=Pierre Berès|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/1008464191|isbn=978-2-7056-6166-3|pmc=1008464191|sartze-data=2022-01-16}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=José Ignacio|abizena=Rojas-Sola|izenburua=Blaise Pascal’s Mechanical Calculator: Geometric Modelling and Virtual Reconstruction|orrialdeak=136|abizena2=del Río-Cidoncha|abizena3=Fernández-de la Puente Sarriá|abizena4=Galiano-Delgado|izena2=Gloria|izena3=Arturo|izena4=Verónica|data=2021-07-16|url=http://dx.doi.org/10.3390/machines9070136|aldizkaria=Machines|alea=7|zenbakia=9|issn=2075-1702|doi=10.3390/machines9070136|sartze-data=2022-01-16}}</ref> Makina horietako hogei eraiki zituen (Pascal edo Pascaline kalkulagailua bezala ezagutuak) hurrengo hamar urteetan. [19] Bederatzi makinek iraun dute gaur arte, horietako gehienak Europako museoetan daudelarik ikusgai. [20] Kalkulagailu mekanikoaren asmatzailetzat Schickard edo Pascal hartu behar ote den oraindik orain eztabaida iturri izaten da.
 
[[Gottfried Wilhelm Leibniz|Gottfried Wilhelm Leibnizek]], 1672 inguruan, kontagailu mailakatua eta mailakatutako danbor mekanismo ospetsua asmatu zituen.
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Hardware_informatikoaren_historia"(e)tik eskuratuta