Lankide:Aitzolete/History of computing hardware: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
«History of computing hardware» orriaren itzulpena eginez sortua |
||
2. lerroa:
[[Fitxategi:Information_processing_system_(english).svg|thumb|300x300px|Konputazio-hardwarea informazioa prozesatzeko plataforma da.]]
=== Ordenagailu elektromekanikoak ===
Informatika modernoaren aroa Bigarren Mundu Gerra baino lehen eta Bigarren Mundu Gerra bitartean garatzen hasi zen. Garai honetan eraikitako ordenagailu digital gehienak elektromekanikoak ziren: etengailu elektrikoek errele mekanikoak gidatzen zituzten kalkuluak burutzeko. Gailu hauek funtzionamendu-abiadura baxua zuten eta azkenean konputagailu elektriko askoz azkarragoek ordezkatu zituzten, jatorriz [[Balbula termoioniko|huts-hodiak]] erabiltzen zituztenak.
Z2 izan zen errele elektromekanikoko lehenbiziko ordenagailua, eta [[Konrad Zuse]] ingeniari alemaniarrak sortu zuen 1940an. Bere aurrekari izan zen [[Z1 (ordenagailua)|Z1]]-arekiko hobekuntzak ekarri zituen; memoria mekaniko bera erabiltzen zuen arren, aritmetika eta kontrol logika [[errele]] elektrikoen zirkuituekin ordezkatu zituen. <ref name="Part 4 Zuse">{{Cite web|abizena=Zuse|izenburua=Part 4: Konrad Zuse's Z1 and Z3 Computers|argitaletxea=EPE Online|izena1=Horst|url=http://www.epemag.com/zuse/part4a.htm|lana=The Life and Work of Konrad Zuse|accessdate=2008-06-17}}</ref>
[[Fitxategi:Z3_Deutsches_Museum.JPG|ezkerrera|thumb| [[Konrad Zuse|Zuse-]] ren Z3- ren erreplika, lehen ordenagailu guztiz automatikoa, digitala (elektromekanikoa).]]
Urte berean, [[Kriptologia|kriptologo]] britainiarrek bonba izeneko gailu elektromekanikoak eraiki zituzten [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]] [[Alemania|Alemaniako]] [[Enigma (kriptografia)|Enigma-]] makinekin zifratutako mezu sekretuak deszifratzen laguntzeko. Bonbaren hasierako diseinua 1939an sortu zuen [[Alan Turing|Alan Turing-]] ek Bletchley Parkeko [[Government Communications Headquarters|Erresuma Batuko Government Code and Cypher School-en (GC&CS)]] 1940an . Gordon Welchman- ek hobekuntza nabarmenak egin zizkion asmakuntzari. Ingeniaritza diseinua eta eraikuntza Britainia Handiko Tabulating Machine Companyko Harold Keen-en lana izan zen. 1938an Marian Rejewski Poloniako Zifratze Bulegoko kriptologoak diseinatutako gailu baten garapen nabarmena izan zen, " bonba kriptologikoa " ( [[Poloniera|polonieraz]] : ''"bomba kryptologiczna"'' ) bezala ezagutzen zena.
1941ean, Zuse-k bere lehen makinaren garapenarekin jarraitu zuen eta [[Z3 (ordenagailua)|Z3]] atera, <ref name="Part 4 Zuse">{{Cite web|abizena=Zuse|izenburua=Part 4: Konrad Zuse's Z1 and Z3 Computers|argitaletxea=EPE Online|izena1=Horst|url=http://www.epemag.com/zuse/part4a.htm|lana=The Life and Work of Konrad Zuse|accessdate=2008-06-17}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFZuse">Zuse, Horst. [https://web.archive.org/web/20080601210541/http://www.epemag.com/zuse/part4a.htm "Part 4: Konrad Zuse's Z1 and Z3 Computers"]. ''The Life and Work of Konrad Zuse''. EPE Online. Archived from [http://www.epemag.com/zuse/part4a.htm the original] on 2008-06-01<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2008-06-17</span></span>.</cite></ref> munduko lehen ordenagailu digital elektromekaniko [[Programazio|programagarri]] eta guztiz automatikoa. <ref>{{Cite news|izenburua=A Computer Pioneer Rediscovered, 50 Years On|data=20 April 1994|url=https://www.nytimes.com/1994/04/20/news/20iht-zuse.html|kazeta=The New York Times}}</ref> Z3 ordenagailua 2000 [[Errele|errelerekin]] eraiki zen, 5-10 [[Hertz|Hz]] inguruko erloju-maiztasunarekin funtzionatzen zuen 22 [[Bit|biteko]] hitz-luzera ezarriz. Programaren kodea eta datuak zulatutako [[Zeluloide|film]] batean gordetzen ziren. Zenbait arlotan makina modernoen nahiko antzekoa zen, hainbat aurrerapen aitzindari integratu zituelarik, besteak beste [[Koma higikor|koma higikorreko zenbakien]] erabilera. Inplementatzeko konplikatua den sistema hamartarra ( [[Charles Babbage|Charles Babbage-]] ren aurreko diseinuan erabilia) [[Zenbaki-sistema bitar|sistema bitar]] sinpleagoarekin ordezkatzeak Zuseren makinak eraikitzeko errazagoak eta fidagarriagoak izatea ekarri zuen berekin. <ref>{{Cite web|izenburua=Crash! The Story of IT: Zuse|url=http://www.crash-it.com/crash/index.php?page=73}}</ref> Z3 [[Turingen makina|Turing konputagarria edo osoa]] zela frogatu zuen 1998an Raúl Rojasek . 1936ko bere bi [[Patente|patente-]] eskaeretan ikus daitekeen moduan, Zuse-k aurreikusi zuen makinen instrukzioak datuetarako erabiltzen den biltegiratze-sistema berean gorde zitezkeela; [[Von Neumannen arkitektura|von Neumann arkitektura]] bezala ezagutzen denaren funtsezko ezaugarria. Arkitektura hau 1948an ezarri zen lehen aldiz, Estatu Batuetan IBM SSEC elektromekanikoan eta Britainia Handian Manchester Baby konputagailu guztiz elektronikoan. <ref>{{Erreferentzia|abizena=Williams|izenburua=Electronic Digital Computers|orrialdea=487|abizena2=Kilburn|izena1=F. C.|izena2=T.|data=25 September 1948|url=http://www.computer50.org/kgill/mark1/natletter.html|kazeta=Nature|liburukia=162|alea=4117|bibcode=1948Natur.162..487W|doi=10.1038/162487a0}}</ref>
Zuse-k atzerapausoak jasan zituen Bigarren Mundu Gerran, [[Bigarren Mundu Gerrako Aliatuak|aliatuen]] bonbardaketek bere makina batzuk suntsitu bait zituzten. Antza denez, bere lana Erresuma Batuko eta AEBetako ingeniarientzat ezezaguna izan zen askoz beranduago arte, nahiz eta IBM behintzat horren jakitun izan, 1946an gerraosteko Zuseren enpresa berria finantzatu baitzuen bere patenteak eskuratzearen truke.
1944an, Harvard Mark I eraiki zuten IBMren Endicott laborategietan. Z3-ren antzekoa zen, helburu orokorreko ordenagailu elektro-mekanikoa, baina ez zen Turing osoa.
[[Fitxategi:Von_Neumann_architecture.svg|thumb|[[Von Neumannen arkitektura|Von Neumann]] arkitekturaren diseinua, 1947]]
14 ⟶ 27 lerroa:
!Orrialdea:
|-
| class="table-rh" {{rh}} |Arthur H. Dickinson [[IBM]] {{small|(US)}}
| align="right" |1940ko urtarrila
|[[Zenbaki-sistema hamartar|Hamartarra]]
21 ⟶ 34 lerroa:
|Ez
|-
| class="table-rh" {{rh}} |[[Joseph Desch]] [[NCR Corporation|NCR]] {{small|(US)}}
| align="right" |1940ko martxoa
|[[Zenbaki-sistema hamartar|Hamartarra]]
28 ⟶ 41 lerroa:
|Ez
|-
| class="table-rh" {{rh}} |[[Konrad Zuse|Zuse]] [[Z3 (computer)|Z3]] {{small|(Germany)}}
| align="right" |1941eko maiatza
|Puntu higikor [[Zenbaki-sistema bitar|bitarra]]
35 ⟶ 48 lerroa:
|Teorian ({{Small|([[Z3 (computer)#The Z3 as a universal Turing machine|1998]])}})
|-
| class="table-rh" {{rh}} |[[Atanasoff–Berry Computer]] {{small|(US)}}
| align="right" |1942
|Bitarra
42 ⟶ 55 lerroa:
|Ez
|-
| class="table-rh" {{rh}} |[[Colossus computer|Colossus]] Mark 1 {{small|(UK)}}
| align="right" |1944ko otsaila
|Bitarra
49 ⟶ 62 lerroa:
|Ez
|-
| class="table-rh" {{rh}} |[[Harvard Mark I|Harvard Mark I – IBM ASCC]] {{small|(US)}}
| align="right" |1944ko maiatza
|[[Zenbaki-sistema hamartar|Hamartarra]]
56 ⟶ 69 lerroa:
|Eztabaidagarria
|-
| class="table-rh" {{rh}} |Colossus Mark 2 {{small|(UK)}}
| align="right" |1944ko ekaina
|Bitarra
63 ⟶ 76 lerroa:
|Teorian ({{Small|(2011)}})
|-
| class="table-rh" {{rh}} |Zuse [[Z4 (computer)|Z4]] {{small|(Germany)}}
| align="right" |1945eko martxoa
|Puntu higikor bitarra
70 ⟶ 83 lerroa:
|Bai
|-
| class="table-rh" {{rh}} |[[ENIAC]] {{small|(US)}}
| align="right" |1946ko otsaila
|Hamartarra
77 ⟶ 90 lerroa:
|Bai
|-
| class="table-rh" {{rh}} |[[APEXC|ARC2 (SEC)]] {{small|(UK)}}
| align="right" |1948ko maiatza
|Bitarra
84 ⟶ 97 lerroa:
|Bai
|-
| class="table-rh" {{rh}} |[[Manchester Baby]] {{small|(UK)}}
| align="right" |1948ko ekaina
|Bitarra
91 ⟶ 104 lerroa:
|Bai
|-
| class="table-rh" {{rh}} |[[ENIAC|Modified ENIAC]] {{small|(US)}}
| align="right" |1948ko iraila
|Hamartarra
98 ⟶ 111 lerroa:
|Bai
|-
| class="table-rh" {{rh}} |[[Manchester Mark 1]] {{small|(UK)}}
| align="right" |1949ko apirila
|Bitarra
105 ⟶ 118 lerroa:
|Bai
|-
| class="table-rh" {{rh}} |[[EDSAC]] {{small|(UK)}}
| align="right" |1949ko maiatza
|Bitarra
112 ⟶ 125 lerroa:
|Bai
|-
| class="table-rh" {{rh}} |[[CSIRAC]] {{small|(Australia)}}
| align="right" |1949ko azaroa
|Bitarra
| |||