Foruak Eraldatzeko Legea: berrikuspenen arteko aldeak

1834ko [[Elisabet II.a Borboikoa (Espainia)|Espainiako Elisabet II.a]] Erreginaren Estatutuak bete-betean urratu zituen Nafarroako foru arau asko eta ez zuen Nafarroako Gorteen oniritzirik.<ref name=":0" /> Hargatik, Espainiako Gobernuak Iruñeko Aldizkari Ofizialean argitararazi zuen. [[Nafarroako Diputazioa|Erresumako Diputazioa]] irailaren 6an bildu zen, azken aldiz: Nafarroako ordezkari horiek iritzi zioten Madrilera mandatariak igortzeko errekerimendua legez kanpokoa zela, eta erresumako legediaren eta independentziaren kontrakoa, [[Nafarroa Behereko Gorteak|Nafarroa Behereko Estatu Orokorrek]] 1789ko Pariserako [[Foruen amaiera Ipar Euskal Herrian|deialdiari erantzun zioten bezala]]. [[Madril|Madrilek]], berriz, [[Nafarroako Diputazioa|Diputazioa]] kargugabetzea agindu zuen irailaren 7an. Nafarroako Diputazioaren ordez, Espainiako Gobernuak batzorde bat eratu eta izendatu zuen: [[Probintziako diputazio|probintziako diputazioa]] edo aldundia.<ref name=":0" /> Karlistaldia artean amaitu gabe zegoela, Iruñeko Buletin Ofizialak soluzio bat argitaratu zuen Espainiako monarkian jarraitu ahal izateko (''Bases bajo las cuales Navarra y las Provincias Vascongadas seguirán adheridas a la monarquía de Carlos V''). Hala ere, ez ziren kontuan hartu, eta gerrak bere horretan jarraitu zuen.<ref name="Irujo (2012), 375-430. or." />[[Fitxategi:Museo Zumalakarregi Albumsigloxix 000553.JPG|thumb|Euskal Herrian [[Lehen Karlistaldia|Karlistaldiari]] amaiera eman zion Maroto eta Espartero jeneralen arteko besarkadaren irudikapena (1839)]]

[[Lehen Karlistaldia]] Espainiako lege bilakatutako konpromiso batekin amaitu zen: [[Bergarako Besarkada]], hizkeraOñatin adostua. Hizkera bihurri batez, Hego Euskal Herriko [[Hego Euskal Herriko foruak|foruak]] berresteaberresteko asmoa adierazten zen, baina Espainiako Gobernuaren eskuetan utzizuzten zuen azken hitza;<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Convenio navarro o Ley paccionada de 1841Colaboran|url=https://blogs-lectores.lavanguardia.com/colaboraciones/convenio-navarro-o-ley-paccionada-de-1841|sartze-data=2021-08-14}}</ref> hizkera anbiguo horrek auzia atzeratu besterik ez zuen egiten.<ref name=":6">{{Erreferentzia|izenburua=Historia de Navarra.|argitaletxea=Gobierno de Navarra, Departamento de Presidencia|data=[1993?]-1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/32085478|isbn=84-235-1203-7|pmc=32085478|sartze-data=2021-08-16}}</ref> Arabar zein nafar batailoi [[Karlismo|karlistek]] eta gipuzkoarren erdiek baino gehiagok traiziotzat hartu zuten hitzarmen hori.<ref>{{Erreferentzia|izena=Funtsak-Diseño y Programación Web-|abizena=www.funtsak.com|izenburua=El Abrazo de Bergara · Guía contra la desmemoria {{!}} Jose Mari Esparza|hizkuntza=eu|url=https://www.txalaparta.eus/eu/berriak/el-abrazo-de-bergara-vascosnavarros-jose-mari-esparza|aldizkaria=www.txalaparta.eus|sartze-data=2021-08-12}}</ref>

==== Espainiako legedia joko zelai ====
Hitzarmenak Espainiako lege baten forma hartu zuen, Foruak Berresteko Legea (1839), [[Urriaren 25|urriaren 25ekoa]]. Lege horrek, ordea, klausula bat gehitu zion gerra amaitu zuen Bergarako Besarkadari, 1. artikulua: "Baskongaden eta Nafarroaren foruak berresten dira, Monarkiaren batasun konstituzionalari kalterik egin gabe".<ref name=":1" /> 2. artikuluak, berriz, Konstituzioarekin bateratze lana egiteko Espainiako Gorteetan komenigarri ikusten ziren aldaketak egitea aipatzen zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jos&eacute; Luis|abizena=ORELLA UNZU&Eacute;|izenburua=Convenio navarro o Ley paccionada de 1841|hizkuntza=es|url=https://www.euskonews.eus/0706zbk/gaia70603es.html|aldizkaria=www.euskonews.eus|sartze-data=2021-08-11}}</ref>

2. artikuluak, berriz, Konstituzioarekin bateratze lana egiteko Espainiako Gorteetan komenigarri ikusten ziren aldaketak egitea aipatzen zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jos&eacute; Luis|abizena=ORELLA UNZU&Eacute;|izenburua=Convenio navarro o Ley paccionada de 1841|hizkuntza=es|url=https://www.euskonews.eus/0706zbk/gaia70603es.html|aldizkaria=www.euskonews.eus|sartze-data=2021-08-11}}</ref> [[Lorenzo Arrazola|Lorenzo Arrázola]] Grazia eta Justizia ministroaren arabera, horrek esan nahi zuen “lotura handietako batasuna, hala nola errege konstituzionala, botere legegilearen batasuna eta ordezkaritza nazional komun bakarra egotea”.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Jos&eacute; Luis|abizena=ORELLA UNZU&Eacute;|izenburua=Convenio navarro o Ley paccionada de 1841|hizkuntza=es|url=https://www.euskonews.eus/0706zbk/gaia70603es.html|aldizkaria=www.euskonews.eus|sartze-data=2021-08-11}}</ref> Geroago, azaroko espainiar dekretu banak ezarri zuen probintziako diputazioak bi ordezkari izendatu behar zituela, biek "konponbiderako plana negoziatzeko eta, haren bitartez, Nafarroak Nazioko besteekin bat egitea promes egiteko",<ref name=":0" /> eta 1839ko azaroaren 16ko lege-dekretuak bisorraiak gobernadore zibilekin ordezkatu zituen. Lege-dekretu horretan bertan, nolanahi ere, Arrázolak foru araubidea onartu zuen bertan udalak, Batzar Nagusiak eta Diputazioak izendatzeko orduan.<ref name=":5" /> Aldiz, mendebaldeko euskal lurraldeek ez zuten lege-dekretu hori onartu.<ref name=":6" />

Nafarroako probintziako diputazio berriak beste euskal lurraldeezlurraldeetako diputazio nagusiez aparte jokatu zuen gerra amaieran. 1840ko [[Otsailaren 8|otsailaren 8an]], Araba, Bizkai eta Gipuzkoan diputazio nagusiak eta batzar nagusiak eratu ziren, ez probintziako diputazioak, eta egun horretan bertan adostu zuten ez onartzea foruei eraldaketarik egitea.<ref name=":6" /> 1840ko martxoan, Nafarroako Erresumako Diputazioa ez zen jada existitzen, eta Nafarroa Garaian Espainiako Gobernuak ezarritako probintziako diputazioa aukeratu zen hauteskundeetan;<ref name=":0" /> zazpi kidek osatu zuten, lehen Erresumako Diputazioan bezala.<ref name=":6" /> Honako pertsonek osatuko zuten diputazio hori: Lorenzo Mutiloa (Lizarra), Jose Maria Perez (Lizarra), Justo Galartza (Iruñea), Fermin Gamio (Iruñea), Bonifacio Gartzes (Erriberri), Serapio Agirre (Zangoza) eta Tomas Arteta (Tutera).<ref name=":0" /> Espainiako Gobernuarekin elkar ulertzera oso lerratua zen, eta gobernu horrek atseginez hartu zuen haren osaera.<ref name=":6" />{{wikisource|1839ko urriaren 25eko Espainiako Erresumako Legea, Baskongaden eta Nafarroaren foruak berresten dituena|Foruak Berresteko Legea}}