Arrosa-ur: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
MerZab (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
1. lerroa:
 
 {{Lanean}}
'''Arrosa-ura''' arrosa-petaloak uretan beratzean lortzen den ur usaintsua da. Gainera, [[Arrosa (landarea)|arrosa]]-[[Lore-hosto|petaloen]] [[Destilazio|destilaketaren]] hidrosol-zatia da, [[Lurrin|lurrinetan]] erabiltzeko arrosa-olioaren ekoizpenaren [[Azpiproduktu|azpiproduktua]]. Arrosa-ura elikagaiei zaporea emateko erabiltzen da, prestakin kosmetiko eta mediko batzuetan osagai gisa eta eta helburu erlijiosoekin [[Asia|Asian]] eta [[Europa|Europan]].
 
'''Arrosa-ura''' arrosa-petaloak uretan beratzean lortzen den ur usaintsua da. Gainera, [[Arrosa (landarea)|arrosa]]-[[Lore-hosto|petaloen]] [[Destilazio|destilaketaren]] hidrosol-zatia da, [[Lurrin|lurrinetan]] erabiltzeko arrosa-olioaren ekoizpenaren [[Azpiproduktu|azpiproduktua]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Agua de Rosas – Agua de rosas|data=2019-10-22|url=https://web.archive.org/web/20191022100857/http://www.aguaderosas.org/agua-de-rosas/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2021-12-03}}</ref>. Arrosa-ura elikagaiei zaporea emateko erabiltzen da, prestakin kosmetiko eta mediko batzuetan osagai gisa eta eta helburu erlijiosoekin [[Asia|Asian]] eta [[Europa|Europan]].
 
Arrosa-xarabea (ez nahastu [[Arkakarats|arkakaratsa]] xarabearekin) arrosa urez egindako [[Jarabe|xarabea]] da, azukre erantsiarekin. Gulkand, Hego Asian arrosa almibaratuen pure nahasketa bat da.
 
Iran erdialdean urtero Golabgiri jaialdia egiten da udaberrian. Milaka turista bertaratzen dira ''golâb-en'' ( {{Lang|fa|گلاب}} ) ekoizpenerako arrosa-uzta ospatzeko. <ref name=":0">{{CiteErreferentzia|izena=Encyclopaedia webIranica|abizena=Foundation|izenburua=GolābWelcome to Encyclopaedia Iranica|hizkuntza=en-US|url=https://iranicaonline.org/articles/golab|accessdate=1 June 2021|publisher=Encyclopaedia Iranica Foundation|workaldizkaria=iranicaonline.org|sartze-data=2021-12-03}}</ref> <ref>{{Cite webErreferentzia|izenburua=Rosewater festivals draw visitors to central Iran|hizkuntza=en|data=2018-05-03|url=https://www.tehrantimes.com/news/423182/Rosewater-festivals-draw-visitors-to-central-Iran|accessdate=1 June 2021|workaldizkaria=Tehran Times|sartze-data=2021-12-03}}</ref>. Iranek munduko arrosa-uraren ekoizpenaren %90 hartzen du. <ref>{{Cite webErreferentzia|abizena=https://plus.google.com/113403756129291503583|izenburua=Iran Meets 90% of Global Rosewater Demand|hizkuntza=En|data=2019-06-15|url=https://financialtribune.com/articles/domestic-economy/98443/iran-meets-90-of-global-rosewater-demand|accessdate=2021-04-16|workaldizkaria=Financial Tribune|sartze-data=2021-12-03}}</ref>.
 
== Historia ==
10 ⟶ 12 lerroa:
Antzinatik, arrosak medikuntzan, nutrizioaren ikuspegitik eta lurrin-iturri gisa erabili izan dira.<ref>{{Cite web|izenburua=GOLĀB|url=https://iranicaonline.org/articles/golab|accessdate=2021-03-24|work=iranicaonline.org}}</ref>
 
Arrosa lurrinak arrosa-olioz eginak daude, ''arrosa- attar'' ere deitua, arrosen petalo birrinduak lurrunez destilatzean lortzen den [[Olio lurrunkor|olio esentzial]] lurrunkorren nahasketa bat dena. Arrosa-ura prozesu honen azpiproduktua da.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Melitta Weiss|abizena=Adamson|izenburua=Food in Medieval Times|argitaletxea=Greenwood Publishing Group|hizkuntza=en|data=2004|url=https://books.google.es/books?id=jtgud2P-EGwC&q=rose+water&pg=PA29&redir_esc=y#v=snippet&q=rose%20water&f=false|isbn=978-0-313-32147-4|sartze-data=2021-12-03}}</ref>. Lurrinak lortzeko hainbat lore usaintsu landatzea, arrosa-ura barne, Persian sortu ahal izan zen <ref>{{Cite aldizkari|izena=Mohammad Hossein|abizena=Boskabady|izenburua=Pharmacological Effects of Rosa Damascena|issn=2008-3866|oclc=3586833|pmid=23493250|volume=14|pages=295–307}}</ref><ref name=":1" /> ''non gulāb'' ( {{Lang|pal|گلاب}} ), ''gul-'' etik ( {{Lang|pal|گل}} arrosa) eta ''ab-etik'' ( {{Lang|pal|آب}} ura), bezala ezagutzen zen. Terminoa Erdi Aroko grezieraz ''zoulápin'' bezala hartu zen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Encyclopaedia Iranica|abizena=Foundation|izenburua=Welcome to Encyclopaedia Iranica|hizkuntza=en-US|url=https://iranicaonline.org/|aldizkaria=iranicaonline.org|sartze-data=2021-12-03}}</ref>. Arrosa-ura lurrun destilazio bidez sortzeko prozesua persiar kimikariek findu zuten [[Islamiar Urrezko Aroa|Islamiar Urrezko Aroan,]] eta horrek erabilera eraginkorragoak eta ekonomikoagoak ekarri zituen lurringintza-industrietan. <ref>[[Ahmad{{Erreferentzia|izenburua=History Y.Of al-Hassan]],Science [And Technology In Islam|url=http://www.history-science-technology.com/Articles/articles%2072.html Transfer Of Islamic Technology To The West, Part III: Technology Transfer in the Chemical Industries], ''History of Science and Technology in Islam''|aldizkaria=www.history-science-technology.com|sartze-data=2021-12-03}}</ref>.
 
== Erabilerak ==
18 ⟶ 20 lerroa:
Batzuetan, arrosa-ura [[Limonada|limonadari]] gehitzen zaio. Askotan, urari gehitzen zaio usain eta zapore desatseginak estaltzeko.
 
Asiako hegoaldeko sukaldaritzan, arrosa-ura osagai arrunta da laddu, gulab jamun eta peda bezalako gozokietan<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=KRISHNA GOPAL|abizena=DUBEY|izenburua=THE INDIAN CUISINE|argitaletxea=PHI Learning Pvt. Ltd.|hizkuntza=en|data=2010-09-27|url=https://books.google.es/books?id=U4woRbF8irsC&q=rose+milk+origin+india&pg=PA11&redir_esc=y#v=snippet&q=rose%20milk%20origin%20india&f=false|isbn=978-81-203-4170-8|sartze-data=2021-12-03}}</ref>. [[Esnea]], ''lassia'', [[Arroz-esne|arroz-esnea]] eta beste esneki batzuk lurrintzeko ere erabiltzen da.
 
Malaysian eta Singapurren, gorriz tindatutako arrosa-ur gozoa esnearekin nahasten da, ''bandung'' izeneko edari arrosa gozoa eginez.
26 ⟶ 28 lerroa:
Iranen, [[tea]], [[Izozki|izozkia]], [[Galleta|galletak]] eta beste gozoki batzuei gehitzen zaio. Arrosa-ura plater gozo batzuetan ere erabiltzen da, hala nola ''Khoresh Gheymé'', ''Shirin Polow'' (gerezi-arroza), ''Tahchin'' edo persiar arroza lurrunetan egosten den bitartean.
 
Ekialde Ertaineko sukaldaritzan, arrosa-ura hainbat plateretanplaterretan erabiltzen da, bereziki gozokietan, hala nola turkiar gozokietan, [[Turroi|turroietan]] eta [[Baklava|baklavan]].<ref>{{Cite webErreferentzia|izenburua=Rosewater recipes|hizkuntza=en|url=https://www.bbc.co.uk/food/rosewater|aldizkaria=BBC Food|sartze-data=2021-12-03}}</ref>. [[Mazapan|Mazapana]] denbora luzez arrosa-urarekin aromatizatua izan da<ref>{{Erreferentzia|izena=Melitta Weiss|abizena=Adamson|izenburua=Food in Medieval Times|argitaletxea=Greenwood Publishing Group|hizkuntza=en|data=2004|url=https://books.google.es/books?id=jtgud2P-EGwC&q=rose+water+marzipan&pg=PA29&redir_esc=y#v=snippet&q=rose%20water%20marzipan&f=false|isbn=978-0-313-32147-4|sartze-data=2021-12-03}}</ref>. [[Zipre|Zipren]], Mahaleb-en bertsio txipriotak, μροχολοπω izenaz ezagutzen denak, arrosa-ura erabiltzen du (ροδόσω γρρμα). Arrosa-ura ardo beltzaren eta beste alkoholen ordezko gisa erabiltzen da maiz sukaldean. [[Premier League|Premier Leaguek]] ur arrosazarrosa-urez egindako edaria eskaintzen du, xanpainerako alternatiba gisa, jokalari musulmanak saritzean.<ref>{{CiteErreferentzia|izena=Melitta newsWeiss|abizena=Adamson|izenburua=PLFood offersin 'rosewaterMedieval andTimes|argitaletxea=Greenwood pomegranate'Publishing drink instead of champagne to avoid offending Muslim playersGroup|hizkuntza=en|data=2004|url=https://inbooks.newsgoogle.yahoo.comes/plbooks?id=jtgud2P-offersEGwC&q=rose+water+marzipan&pg=PA29&redir_esc=y#v=snippet&q=rose%20water%20marzipan&f=false|isbn=978-rosewater0-pomegranate313-drink32147-instead4|sartze-champagnedata=2021-avoid12-075931651.html|accessdate=24 October 2014|work=[[Yahoo! News]]03}}</ref>. Herrialde islamiarretan alkohola kontsumitzeko debekuari jarraituz, [[Bahraingo Sari Nagusia|Bahreingo Sari Nagusiko]] eta [[Abu Dhabiko Sari Nagusia|Abu Dhabiko Sari Nagusiako]] podiumetan [[Xanpaina (ardoa)|xanpainaren]] ordez arrosa-ura erabiltzen da.<ref>{{Cite newsErreferentzia|izena=Reuters News|abizena=Agency|izenburua=Champagne to be sprayed on the F1 podium again after two years of sparkling wine|hizkuntza=en-GB|data=2017-07-30|url=https://www.telegraph.co.uk/formula-1/2017/07/30/champagne-sprayed-f1-podium-two-year-absence/|aldizkaria=The Telegraph|issn=0307-1235|accessdatesartze-data=20202021-0112-14|work=The Telegraph03}}</ref>.
 
=== Erabilera kosmetikoa ===
[[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] Europan, arrosa-ura festetan mahainmahaian eskuak garbitzeko erabiltzen zen.<ref>[{{Erreferentzia|izena=Melitta Weiss|abizena=Adamson|izenburua=Food in Medieval Times|argitaletxea=Greenwood Publishing Group|hizkuntza=en|data=2004|url=https://books.google.be/books?id=jtgud2P-EGwC&pg=PA29&lpg=PA29&dq=rosewater+wash+hands+europe&source=bl&ots=9kkNUphMWa&sig=1PuXlTDI2ZvPUv9FeLtbViCFAZU&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjr8b7Bq4jSAhWDuBQKHe8FCNoQ6AEIPjAJ#v=onepage&q=rosewater%20wash%20hands%20europe&f=false ''Food in Medieval Times'' By Melitta Weiss Adamson]|isbn=978-0-313-32147-4|sartze-data=2021-12-03}}</ref>. Arrosa-ura lurrinaren ohiko osagaia da.<ref name="media:3">{{Erreferentzia|izenburua=Rose water: Benefits, uses, and side effects|hizkuntza=en|data=2017-12-05|url=https://www.medicalnewstoday.com/articles/320216|aldizkaria=www.medicalnewstoday.com|sartze-data=2021-12-03}}</ref>. Arrosa-urez eginiko ukendua [[emoliente]] gisa erabiltzen da noizean behin, eta arrosa-ura bera, batzuetan, kosmetikoetan erabiltzen da zenbait kremetan, adibidez.<ref name="media:3">{{Cite news|izenburua=Rose water: Benefits, uses, and side effects|url=https://www>.medicalnewstoday.com/articles/320216.php|accessdate=2018-07-03|work=Medical News Today}}</ref>
 
[[India|Indiako]] pertsona batzuek ere erabiltzen dute arrosa-ura, zuzenean aurpegira ematen duen spray gisa, lurrin eta hidratatzaile gisa, batez ere neguan; askotan, indiarren [[Eztei|ezteietan]] zipriztintzen da, gonbidatuei ongietorria emateko.
 
=== Erlijio erabilerak ===
Arrosa-ura [[Hinduismo|hinduismoaren]]<ref name=":2" />, [[Islam|islamaren]]<ref name=":2" />, kristautasunaren ([[Eliza Ortodoxoa|Ekialdeko Eliza Ortodoxoan]])<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Holy Apostles Greek Orthodox Church|data=2012-03-06|url=https://web.archive.org/web/20120306211601/http://www.holyapostlesgo.org/HolyWeek.asp|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2021-12-03}}</ref>, [[Zoroastrismo|zoroastrismoaren]] eta [[Bahaismo|bahar fedearen]] erlijio-zeremonietan erabiltzen da (Kitab-i-Aqdas 1:76).<ref name="IndianCuisine1" /><ref>{{Cite web|izenburua=Journey through Holy Week & Pascha|url=http://www.holyapostlesgo.org/HolyWeek.asp|accessdate=2016-06-07|publisher=Holy Apostles Greek Orthodox Church}}</ref>
 
== Osaera ==
Jatorri eta fabrikazio-metodoaren arabera, arrosa-ura Rosa × damascenaren [[sepalo]] eta [[Lore-hosto|petaloetatik]] lortzen da, lurrun-destilazioaren bidez. Osagai monoterpenoide eta [[alkano]] hauek gas-kromatografiaren bidez identifika daitezke: nagusiki, zitronelola, nonadecanoa, [[Geraniol|geraniola]] eta alkohol etiliko fenilikoa, eta baita henikosanoa, 9-nonaddute, eikosanoa, [[Linalool|linaloola]], zitronelil azetatoa, metileugenola, heptadekanoa, pentadekanoa, dokosanoa, nerola, disiloxanoa, oktodekanoa, eta pentakosanoa.Oro har, alkohol feniletilikoak arrosa-uraren ohiko usaina eragiten du, baina ez da beti egoten arrosa-uraren produktuetan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2012-03-20|url=https://web.archive.org/web/20120320131725/http://www.scientiairanica.com/PDF/Articles/00000498/loghmani.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2021-12-03}}</ref>.
Oro har, alkohol feniletilikoak arrosa-uraren ohiko usaina eragiten du, baina ez da beti egoten arrosa-uraren produktuetan.
 
== Irudiak ==