11:02, 6 azaroa 2021ko berrikusketa aldatu Jr.etxebarria (eztabaida \| ekarpenak) 1.165 edits tNo edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		18:01, 8 azaroa 2021ko berrikusketa aldatu desegin Jr.etxebarria (eztabaida \| ekarpenak) 1.165 edits Azpiatal berriak erantsi ditut. Gutxi falta zait artikulua osatzeko. Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
161. lerroa: === Keplerren hiru legeak === Satelite artifizial edo natural baten ibilbidea Keplerrek poposaturiko hiru legeen araberakoa da. Lege horiek zeruko gorputz baten inguruan grabitatzen ari den objektu baten desplazamenduari aplikatzen zaizkio:[[Fitxategi:Orbita eliptikoa.png\|thumb\|250x250px\|<math>F_1</math> eta <math>F_2</math>, fokuak; <math>A</math>, apogeoa <math>P</math>, perigeoa; <math>S_1 = S_2</math>, denbora-tarte berdinetan ekortutako azalerak berdinak.]] ==== I. legea ==== Satelite artifizialen orbitak ''elipse'' baten forma du. Elipse horren bi fokuetako bat planetan dago (Lurrean), eta satelitea horren inguruan higitzen da. Orbita zirkularra elipsearen kasu berezi bat da. Elipsearen forma honelaxe defini daiteke: 170 ⟶ 169 lerroa: * Normalean, horien ordez elipsearen ''ardatzerdia'' (<math>a</math>) definitzen da era honetan: <math>a = \frac {r_\text {p} + r_\text {a}}{2}</math>, * [[Fitxategi:Orbita eliptikoa.png\|thumb\|270x270px\|Orbita eliptikoaren ezaugarriak: <math>F_1</math> eta <math>F_2</math>, fokuak; <math>A</math>, apogeoa eta <math>P</math>, perigeoa; <math>S_1 = S_2</math>, denbora-tarte berdinetan ekortutako azalerak berdinak.]]eta halaber ''eszentrikotasun orbitala'' (<math>e</math>), formula honen bidez: <math>e = 1 - \frac {r_\text {p}}{a}</math>. · Eszentrizitateak 0 eta 1 bitarteko balioa hartzen du. Hain zuzen, <math>e = 0</math> balioa orbita zirkular bati dagokio; eta <math>e</math> zenbat eta hurbilago egon <math>1</math>, hainbat eta luzangagoa izango da orbita eliptikoa.▼ ▲* [[Fitxategi:Orbita eliptikoa.png\|thumb\|270x270px\|Orbita eliptikoaren ezaugarriak: <math>F_1</math> eta <math>F_2</math>, fokuak; <math>A</math>, apogeoa eta <math>P</math>, perigeoa; <math>S_1 = S_2</math>, denbora-tarte berdinetan ekortutako azalerak berdinak.]]eta halaber ''eszentrikotasun orbitala'' (<math>e</math>), formula honen bidez: <math>e = 1 - \frac {r_\text {p}}{a}</math>. · Eszentrizitateak 0 eta 1 bitarteko balioa hartzen du. Hain zuzen, <math>e = 0</math> balioa orbita zirkular bati dagokio; eta <math>e</math> zenbat eta hurbilago egon <math>1</math>, hainbat eta luzangagoa izango da orbita eliptikoa. ==== II. legea ==== 238 ⟶ 236 lerroa: === Sateliteen sailkapena erabiltzen diren helburuaren arabera === '''Telekomunikazio-sateliteak''' * '''Telekomunikazio-sateliteak.''' Munduan zeharreko irrati, telebista eta haririk gabeko telefoniarako. Jadanik 1960an, '''''Echo-1''''' izeneko lehenengo telekomunikazio-satelitea jarri zen orbita baxu batean.Satelite pasiboa zen eta bertara bidalitako seinaleak itzuli egiten zituen, soil-soilik; horti beraren izena, “Oihartzuna”. Dena den, 1962an seinaleak anplifikatzen zituen ''Telstar 1'' satelitea jarri zen orbitan, nahiz eta trabak zituen, antena oso handiak behar baitziren bertatik zetozen seinaleak jasotzeko. Ordura arte, AEB bakarrik zeukaten teknologia ego. Handik hiru urtera, Intelsat (''International Telecommunications Satellite Organization'') erakundeak ''Early Bird'' satelitea jarri zuen orbitan 1965an, telekomunikazioen lehenengo satelitea, orbita geoestazionarioan kokatua. * '''Satelite meteorologikoak.''' Ingurumena behatzeko, helburu militarrik gabeko kartografia egiteko eta meteorologia aztertzeko erabiltzen dira, bereziki eguraldia eta Lurreko atmosfera eta klima erregistratzeko.▼ Telekomunikazio-sateliteak Lurreko puntu batetik bestera informazioa transmititzeko erabiltzen dira, hala nola komunikazio teLefonikoak, datuen transmisioa edota telebista-programak. Ekonomikoki, satelite hauek egiteko gastua baino askoz diru-sarrera handiagoak sortzen dituztenak. Mota honetako satelite-flotak dituzten erakunde nagusiak hauexek dira: * Intelsat, munduko herrialde guztiak estaltzen ditu komunikazio orokorretarako; * Inmarsat, itsas komunikazioetarako; * Eutelsat (Hot Bird, Atlantic Bird 3, W1,2,3, etab.) eta SESetik edo Sateliteen Europako Elkartetik (Astra 1 eta 2), Europarako; * Arabsat-ek Liga Arabiarreko herrialde guztiak hartzen ditu 1980ko hamarkadaz geroztik. ==== Behaketa orokorreko sateliteak (teledetekzio-sateliteak) ==== Teledetekzio-sateliteek Lurra behatzen dute helburu zientifikoekin (itsasoaren tenperatura, izotzestalki elurtsua, lehortea...), ekonomikoa (baliabide naturalak, nekazaritza...) edo militarra (eginkizun nagusia gerra garaikideetan; satelite espio Behaketa-espektroa zabala da: optikoa, radarra, infragorria, ultramorea, seinale irrati-elektrikoak entzutea. Ebazpena gaur egun metro bat baino gutxiago zenbait frekuentzia-gamarentzat. Erabilitako teknologiaren araberakoa da, baina baita satelitearen altitudearen araberakoa ere: bereizmen onak orbita baxua eskatzen du, gehienetan heliosinkronikoa, adibidez, SPOT familiako Lurra behatzeko sateliteek erabiltzen dutena. Orbita geoestazionarioa, finkoa, hobesten da denbora errealeko etengabeko zaintzarako, munduko meteorologia-zaintzako programaren eta haren satelite meteorologikoen familien kasuan, Europako METEOSAT barne. * '''Satelite zientifikoek''' espaziotik biltzen dituzte ikerketa zientifikoei esleitutako sateliteak. Kategoria horretan daude Sputnik 1 eta antzeko lehen sateliteak; horien irrati-emisioei esker, goiko geruza atmosferikoak aztertu ahal izan dira. Espazioko Europako lehen adreiluak ELDOko eta ESROko Europako erakundeen jatorrian dauden zientzialariek eskatuta aurkeztu dira. ▲* '''Satelite meteorologikoak.''' ~~Ingurumena~~ingurumena behatzeko erabiltzen dira, helburu militarrik gabeko kartografia egiteko eta meteorologia aztertzeko ~~erabiltzen dira~~eta, bereziki, eguraldia eta Lurreko atmosfera eta klima erregistratzeko. * '''Nabigazio-sateliteak.''' Lurreko sinale-hartzaile batek lurrazalean duen posizio zehatza ezagutzeko erabiltzen dira, hala nola GPS, GlONASS era Galileo sistemen bitartez. * '''Satelite militarrak.''' Estatu etsaien lurraldeak isilka behatzeko sateliteak dira (hizkera arruntean, “satelite espioiak”). Normalean militarrek edo zerbitzu sekretuetako erakundeek erabiltzen dituzte beste lurraldeak zelatatzeko. Gobernu gehienek sekretupean erabiltzen dituzte.▼ * '''Arma espazialak.''' Satelite bereziak dira, espreski diseinaturi gobernu etsaien misilak sateliteak eta lurrazaleko helburuak deusezteko.▼ * '''Satelite astronomikoak.''' Planetak, galaxiak edo bestelako astroak behatzeko erabiltzen dira.▼ * '''Satelite txikiak edo SmallSats.''' Masa oso txikiko sateliteak, oro har <math>\text {500 kg}</math> baino gutxiagokoak.▼ * '''Radar-sateliteek''' milimetro gutxi batzuetako aldaketak azter ditzakete teknika interferometrikoen bidez egitura batzuena. Erabilgarriak dira plaka kontinentalen mugimenduak aztertzeko, bereziki lurrikara baten aurretik edo ondoren, edo bankisaren === Orbitaren izaeraren araberako sailkapena ===▼ ~~Horretan ere irizpide desberdinak erabil daiezke~~ ==== Satelite militarrak ==== ▲* '''Satelite militarrak.''' Estatu etsaien lurraldeak isilka behatzeko sateliteak dira (hizkera arruntean, “satelite espioiak”). Normalean militarrek edo zerbitzu sekretuetako erakundeek erabiltzen dituzte beste lurraldeak zelatatzeko. Gobernu gehienek sekretupean erabiltzen dituzte. ▲Multzo honetan '''~~Arma~~arma espazialak.''' deritzenak era badaude. Satelite bereziak dira, espreski diseinaturi gobernu etsaien misilak sateliteak eta lurrazaleko helburuak deusezteko. ==== Satelite astronomikoak ==== ▲ '''Satelite astronomikoak.''' Planetak, galaxiak edo bestelako astroak behatzeko erabiltzen dira. ==== Satelite txikiak edo SmallSats ==== ▲* '''Satelite txikiak edo SmallSats.''' Masa oso txikiko sateliteak, oro har <math>\text {500 kg}</math> baino gutxiagokoak. ▲=== Orbitaren forma eta izaeraren araberako sailkapena === Horretan ere irizpide desberdinak erabil daitezke, eta mota askotakoak daude. Hemen, horietako garrantzitsuenak aipatuko dira soilik. ==== Zentroaren arabera ==== * '''Orbita geozentrikoak''' deritze Lurraren inguruan gertatzen direnei. Gaur egun 2465 satelite artifizial geozentriko daude. * '''Orbita aerozentrikoak''' dira Marte planetaren ingurukoak. * '''Orbira heliozentrikoak''' deritze Eguzkiaren ingurukoei. ==== Lurrazalaren gaineko altitudearen arabera ==== * '''Orbita geozentriko baxuak''' (LEO) deritze <math>\text {2000 km}</math> baino altitude txikiagotean gauzatzen diren Lurraren inguruko orbitei. * '''Orbita geozentriko ertainak''' (MEO) dira <math>\text {2000 km}</math> eta <math>\text {35.786 km}</math>-ko orbita zirkular geosinkronoaren tartekoei altitudean dabiltzanak. * '''Orbita geozentriko altuak''' (HEO) dira <math>\text {35.786 km}</math> altitudea baino gorago dabiltzan orbitak. Halaber deritze "orbita oso eszentriko" edo orbita oso eliptiko" órbita muy excéntrica" ==== Periodoaren arabera ==== [[Fitxategi:International Space Station after undocking of STS-132.jpg\|ezkerrera\|thumb\|280x280px\|'''ISS''' Nazioarteko Espazio Estazioa. ]] [[Fitxategi:Valery Polyakov.jpg\|thumb\|163x163px\|Valery Polyakov ]] == Estazio espaziala == Estazio espaziala satelite artifizial berezia da, tamaina oso handi eta egitura bereziko eraikuntza artifizial oso konplexua duena, kanpoko espazioan jarduerak egiteko diseinatua, hainbat helbururekin. Diseinuagatik, estazio hauek Lurraren inguruko orbita baxuan jarri ohi dira. 2020ko urtarrilean, orbitan operatibo zegoen espazio-estazio bakarra dago [[Nazioarteko Espazio Estazioa]] (ISS, International Space Station) etengabe tripulatuta dagoena,eta Txinak eraikitako [[Tiangong-1]] estazioa eta Tiangong-2 (2016) dira. Hasierako estazioak [[Salyut]], [[Skylab]] seriea eta [[Mir (espazio estazioa)\|Mir]] izan ziren. Gaur egungo espazio-estazioak ikerketa-plataformak dira, eta espazio-hegaldiak giza gorputzean epe luzera dituen ondorioak aztertzeko erabiltzen dira. Halaber, beste ibilgailu espazialetan erabilgarriak izan daitezkeen alderdiei buruzko ikerketa zientifiko ugari eta luzeak egiten dituzten laborategiak kokatzeko plataforma gisa balio dute. Beste ibilgailu espazialetan baimendutakoa baino iraupen handiagoa emanez. Tripulazioko kide bakoitza astez edo hilabetez egoten da geltokian, eta oso gutxitan izaten da urtebete baino gehiago. Espazioko hegaldi bakarreko iraupenaren errekorra 437,7 egunekoa da, Valery Polyakov-ek ezarria 1994tik 1995era Mir-en. Orain arte, lau kosmonautak urtebete inguruko banakako misioak osatu dituzte, guztiak MIRen barruan. == Erreferentziak ==

Satelite artifizial: berrikuspenen arteko aldeak