Wikipedia

«Petrolio»: berrikuspenen arteko aldeak

Artikulua Eztabaida

Petrolio (aldatu)

14:08, 5 azaroa 2021ko berrikusketa

4.018 bytes added ,  Duela 7 hilabete
ez dago edizio laburpenik
t (150.241.155.246 wikilariaren aldaketak ezabatuz, Rzuwig wikilariaren azken bertsiora itzularazi da.)
Etiketa: lehengoratzea
No edit summary
{{HezkuntzaPrograma|Geografia eta Historia}}
[[Fitxategi:Oilfields_California.jpg|thumb|250px|Petrolio-zelaia [[Kalifornia]]n ([[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]), [[1938]]an.]]
'''Petrolioa''' ([[latin]]etik ''Petroleum'', eta hau [[greziera]]tik πέτρα, "harri" + ἔλαιον, "olio") osaera ezberdineko [[hidrokarburo]]en (batez ere [[alkano]]en) nahasketa likidoa da. Hidrokarburoaren kate-luzera C<sub>5</sub>H<sub>12</sub> eta C<sub>18</sub>H<sub>38</sub> artean da. Materia naturala da, [[beltz]]a edo [[arre (kolorea)|marroi]] iluna ([[hori]]xka edota [[berde]]xka ere izan badaiteke ere), nahiz eta osaeraren arabera, itxura desberdina hartzen du.▼
 
[[Energia]] emateko duen gaitasun handiarengatik, aise garraiatzeagatik eta bere ugaritasun erlatiboarengatik, [[1950eko hamarkada]]tik aurrera munduko energia-iturririk garrantzitsuena bilakatu da. Gainera, hainbat produktu kimikoren (disolbatzaile, ongarri, plastiko edota pestiziden) lehengaia ere bada petrolioa. Energia ekoizteko kontsumitzen ez den %16 material horietan erabiltzen da.▼
 
▲'''Petrolioa''' ([[latinLatin|latinetik]]etik ''Petroleum'', eta hauhori [[grezieraGreziera|grezieratik]]tik πέτρα, "harri" + ἔλαιον, "olio") osaera ezberdineko [[hidrokarburoHidrokarburo|hidrokarburoen]]en (batez ere [[alkanoAlkano|alkanoen]]en) nahasketa likidoa da. Hidrokarburoaren kate-luzera C<sub>5</sub>H<sub>12</sub> eta C<sub>18</sub>H<sub>38</sub> arteanartekoa da. Materia naturala da, [[beltzBeltz|beltza]]a edo [[arreArre (kolorea)|marroi]] iluna (da, [[horiHori|horixka]]xka edota [[berdeBerde|berdexka]]xka ere izan badaiteke ere), nahiz etabaina osaeraren arabera, itxura desberdina hartzen du.
[[Lurrazal]]eko zenbait tokitako arroka porotsuetan dago. Leku berberean egoten dira petrolioaren eta gas naturalaren hobiak, eta horrek ustiapena errazten du. Petrolio-hobietatik petrolio gordina ateratzen da. Petrolio gordinetik zenbait deribatu ateratzen dira, erregai deiturikoak: gasa, butanoa, ibilgailuentzako erregaia, kerosenoa, diesela, olio industriala, lubrifikatzailea eta asfaltoa, etab. Petrolio gordina erabiltzen da argindarra sortzeko eta industria-lehengai gisa erabiltzeko. [[Gas naturala]] ekonomiaren sektore guztietan erabiltzen da, baita etxea eta kalean.▼
 
▲[[Energia]] emateko duen gaitasun handiarengatik, aise garraiatzeagatikgarraiatzeko erraztasunagatik eta bereharen ugaritasun erlatiboarengatikerlatiboagatik, [[1950eko hamarkada|1950eko hamarkadatik]]tik aurrera munduko energia-iturririk garrantzitsuena bilakatu da. Gainera, hainbat produktu kimikoren (disolbatzaile, ongarrilehengaia da petrolioa, plastikohala edotanola, pestiziden)zenbait lehengaiadisolbatzaile, ereongarri badaplastiko petrolioaeta pestizidarena. Energia ekoizteko kontsumitzen ez den %16 16a material horietan erabiltzen da.
 
▲[[Lurrazal|Lurrazaleko]]eko zenbait tokitako arroka porotsuetan biltegiratuta dago. Leku berberean egoten dira petrolioaren eta gas naturalaren hobiak, eta horrek ustiapena errazten du. Petrolio-hobietatik petrolio gordina ateratzen da. Petrolio gordinetik zenbait deribatueratorri ateratzen dira, erregai deiturikoakderitzenak: gasa, butanoa, ibilgailuentzakoibilgailuetarako erregaia, kerosenoa, diesela, olio industriala, lubrifikatzailealubrifikatzaileak eta asfaltoa, etabbesteak beste. Petrolio gordina erabiltzen da argindarra sortzeko eta industria-lehengai gisa erabiltzeko. [[Gas naturala]] ekonomiaren sektore guztietan erabiltzen da, baita etxeaetxe eta kaleankaleetan ere.
 
*== [[Petrolioaren eratorri]]ajatorria ==▼
Petrolioa jatorri [[fosil]]<nowiki/>eko [[hidrokarburo]]<nowiki/>etako bat da, [[zooplankton]]<nowiki/>etik eta [[Alga|alge]]<nowiki/>tatik eratorritako [[materia organiko]]<nowiki/>aren eraldaketaren ondorioz sortua. Bizidun horiek [[Itsaso|itsas]] hondo anoxikoetan edo iragan geologikoko aintzira-eremuetan kantitate handitan metatu ziren eta, ondoren, [[sedimentu]]-geruza astunen azpian lurperatu ziren.
 
Hidrokarburoak milioika urtez lurperatutako landareen eta mikroorganismoen hondarretatik abiatuta sortzen dira, zenbait prozesu fisiko eta kimikoren ondorioz. [[Diagenesi|Diagenesia]]<nowiki/>n sortutako beroak eta presioak eragindako eraldaketa kimikoak (krakeatze naturala) [[Betun (hidrokarburo)|betuna]] eta gero eta hidrokarburo arinagoak, bai likidoak bai gaseosoak, ekoizten ditu hainbat etapatan.
 
Produktu horiek, dentsitate txikiagoa dutenez, azalerantz igotzen dira, arroka sedimentarioen porositateari esker. Igoera hori eragozten duten egitura geologikoak, alegia, petrolio-tranpak, azaltzen badira, [[Petrolio-hobi|petrolio-hobia]]<nowiki/>k sortzen dira. Hidrokarburoen igoera oztopatzen duten tranpak askotarikoak izan daitezke, besteak beste, arroka iragangaitzak, egitura [[antiklinal]]<nowiki/>ak eta gatz-diapiroen ertzak.
 
== Petrolio-erreserbak ==
[[Nigeria]] (%7), [[Iraq]] (%7), [[Mexiko]] (%12), [[Venezuela]] (%13), [[Saudi Arabia]] (%14), [[Kanada]] (%15) eta beste batzuk (%32) dira munduko petrolio-erreserbak.
 
Ezagutzen diren petrolio-erreserbek 1,2 trilioi [[kupel]] dauzkate hainbat estimazioren arabera eta harea-petrolioa kontuan hartu gabe. Egungo kontsumoa 84 milioi kupel egunekoa izanda, erreserbak [[2039|2039an]]an dira amaitzekoak, aurkikuntza berriak, kontsumo-aldaketak, harea-petrolioaren erabilpenaerabilera eta beste faktore batzuk aintzatalde hartubatera gabeuzten badira behintzat. Petrolio-eskaria eta ustiapena hirukoiztu egin dadira azken berrogeita hamar urteetan. Herrialde industrializatuak eta jendeztatuenak dira kontsumitzaile handienak: Estatu Batuak daude lehen postuan, eta, haien atzetik, [[Txina]] eta [[Japonia]]. Gas naturalaren kontsumoa,kontsumoak berrizere, gora egin du 1973ko petrolioaren krisiaz geroztik, eta, gaur egun, munduko energia-kontsumoaren laurdenalaurdenari betetzen dudagokio.
 
== Petrolioaren Kimika ==
[[Fitxategi:Octane molecule 3D modelOctane_molecule_3D_model.png|thumb|250px|[[Oktano|Oktanoa]]a, petrolioan aurki daitekeen [[hidrokarburoHidrokarburo|hidrokarburoa]]a: (marrak lotura bakoitiak, esfera beltzak [[karbono]] -atomoak eta zuriak [[Hidrogeno|hidrogeno-atomoak]]koak dira).]]
Petrolioa jatorri naturaleko likido oliotsu iluna da, hainbat substantzia organikoz osatua: [[hidrokarburo]]<nowiki/>en nahasketa da, baina [[sufre]]- eta [[oxigeno]]-konposatu gutxi batzuk ere izan ohi ditu. Petrolio gordina edo  soilik gordina ere esaten zaio, eta kolore iluneko likido oliotsua bada ere, [[arroka sedimentario]]<nowiki/>tzat hartzen da. Konposizio aldakorreko nahasketa  oso konplexua da, [[irakite-puntu]] ezberdin askotako [[hidrokarburo]] dituena. [[Konposatu organiko]] horiek egoera solidoan, likidoan eta gaseosoan egon daitezke, eta elkarrekin disolbatzen dira likatasun aldakorreko soluzio bat eratzeko.
Petrolioaren egitura kimikoa luzera ezberdineko [[hidrokarburo]] katez osatua dago. Hidrokarburo ezberdin hauek [[destilazio]]z banatzen dira petrolio findegietan [[gasolina]], [[fuel]]a, [[keroseno]]a eta beste hidrokarburo batzuk ekoizteko. [[Alkano]] hauen formula orokorra ''C<sub>n</sub>H<sub>2n+2</sub>''.▼
 
Petrolio naturalean, [[hidrokarburo]]<nowiki/>ez gain, [[nitrogeno]]<nowiki/>a, [[sufre]]<nowiki/>a, [[oxigeno]]<nowiki/>a, kolesterina, [[klorofila]]<nowiki/>tik eta heminetatik eratorriko produktuak daude, eta elementu gisa, trazak, [[banadio]]<nowiki/>a, [[nikel]]<nowiki/>a, [[kobalto]]<nowiki/>a eta [[molibdeno]]<nowiki/>a.
Adibidez, 2,2,4-Trimetilpentanoa, gasolina ekoizteko oso erabilia, ''C<sub>8</sub>H<sub>18</sub>'' formula du, [[oxigeno]]arekin erreakzioa duena [[exotermiko]]ki:▼
 
▲Petrolioaren egitura kimikoaPetrolioa luzera ezberdineko hainbat [[hidrokarburo]] -katez osatuaosatuta dago. Hidrokarburo ezberdin hauekdesberdinak [[destilazioDestilazio|destilazioz]]z banatzen dira petrolio -findegietan, [[gasolina]], [[fuelFuel|fuela]]a, [[kerosenoKeroseno|kerosenoa]]a eta beste hidrokarburo batzuk ekoizteko., [[Alkano]]eta hauenhaien formula orokorra ''C<sub>n</sub>H<sub>2n+2</sub>'' da.
<math>2C_8 H_{18(l)} + 25O_{2(g)} \rightarrow \; 16CO_{2(g)} + 18H_2 O_{(l)} + beroa</math>▼
 
▲Adibidez, 2,2,4-TrimetilpentanoaTrimetilpentanoak, gasolina ekoizteko oso erabilia, ''C<sub>8</sub>H<sub>18</sub>'' formula du, eta [[oxigenoOxigeno|oxigenoarekin]]arekin erreakzioaerreakzionatzen duenadu [[exotermikoExotermiko|exotermikoki]]ki:
Gasolina edo petrolioaren errekuntza osatugabeak [[gas]] pozoitsuak sortzen ditu, hala nola [[Karbono monoxido]]a edo [[oxido nitriko]]a. Adibidez:▼
 
<math>C_8 H_2C_8H_{18(l)} + 12.5O_25O_{2(g)} + N_{2(g)} \rightarrow \;longrightarrow 6CO_15CO_{2(g)} + 2CO_18H_2O_{(g)} +2NO_{(g)} + 9H_2 O_{(l)} + beroa</math>
 
▲GasolinaGasolinaren edo petrolioaren errekuntza osatugabeak [[gas]] pozoitsuak sortzen ditu, hala nola, [[Karbono monoxido|karbono monoxidoa]]a edo [[oxidoOxido nitriko|oxido nitrikoa]]a. AdibidezErreakzio honen bidez gertatzen da errekuntza:
 
▲<math>2C_8 H_C_8H_{18(l)} + 25O_12.5O_{2(g)} \rightarrow+ N_{2(g)} \;longrightarrow 16CO_6CO_{2(g)} + 18H_22CO_{(g))} O_+ 2NO_{(lg)} + 9H_2O_{(g)} + beroa</math>
 
== Arazoak ==
PetrolioaPetrolioak eta [[Gas natural|gas naturala]]<nowiki/>k bi arazo dakartzate:. Alde batetik, ingurumen-aldaketak eragiten dituzte, batez ere, petrolioaripetrolioarekin lotutakoak: petrolioa erretzen (erretzeandenean, partikula kutsagarriak isurtzenatmosferara diraisuri, [[atmosfera]]ra;eta itsas isuriak gertatzen dira,. etaHorien honekin bateraondorioz, ekosistemen[[ekosistema]]<nowiki/>k eta [[biosfera]]ren suntsipena,suntsitu egiten etabdira.)- Bestetik, eta herrialde industrializatuek herrialdeenergia-mendekotasuna ekoizleekikodute dutenherrialde energia-mendetasunaekoizleekiko. Herrialde industrializatuak egoera ahulean daude; izan ere, herrialde ekoizleek zer erabakitzen dutendutenaren menpe daude, (esaterako, petrolio gordinaren prezioaprezioaren igotzea,igoeraren etab.), horren mende daudemenpe.
 
== Ingurumenean eta gizartean eragindako kalteak ==
Petrolioa uretan disolbaezina da eta, beraz, garbitzeko zaila. Gainera, haren eratorrien errekuntzak hondakin-produktuak sortzen ditu, hala nola, partikulak, CO<sub>2</sub> -a, SO<sub>x</sub>-a (sufre oxidoak), NO<sub>x</sub>-a (oxido nitrosoak). Oro har, hidrokarburo-isuriek kalte handia egiten dute lekuko [[ekosistema]]<nowiki/>n; hori dela eta, munduko petrolio-industriak arau eta prozedura zorrotzak bete behar ditu [[ingurumen]]<nowiki/>a babesteko.
 
Itsasora isurtzen diren petrolioaren eta industria-eratorrien ia erdia kostako hiriek isurtzen dituzten hondakinak dira. Itsasoa substantzia kutsatzaileen biltegi irisgarri eta merke gisa erabiltzen da. Beste isuri batzuk petrolio-ontzi handiek izaten dituzten istripuen ondorio dira, erregaia baldintza desegokietan garraiatzen baitute. Nolanahi ere, petrolio-isuriak dira ozeano-kutsaduraren arrazoi nagusietako bat. Uretako hegaztien, arrainen eta ozeanoetako beste izaki bizidun batzuen heriotza ugari eragin, eta [[ekosistema]]<nowiki/>ren oreka aldatzen dute. Ukitutako eremuetan, ezinezkoa izaten da arrantza, nabigazioa eta hondartza aisialdirako aprobetxatzea.
 
== Petrolio-alternatibak ==
Petroliotik eratorritako [[erregai]]<nowiki/>en ordezko substantzia nagusiak bi dira: [[Biodiesel|biodesel]]<nowiki/>a eta bioetanola. Biodiesela, landare ezberdinetako hazi oleaginosoetatik ateratzen den [[diesel]]<nowiki/>aren antzeko ezaugarriak dituen olio erregaia da eta, bioetanola landare-hondarretatik datorren beste erregai batzuekin nahasteko edo erregai ekologikoagoak fabrikatzeko oinarri diren [[Eterrak|eterra]]<nowiki/>k fabrikatzeko erabil daitekeen erregaia da.
 
== Ikus, gainera ==
 
▲* [[Petrolioaren eratorri]]a
* [[Petrolioaren eratorri|Petrolioaren eratorria]]
* [[Petrolio-ontzi|Petrolio-ontziak]]ak eta [[Petrolio-isuri|Marea beltza]]
* [[Upel (unitatea)]]
* [[Petrolioaren gailurra]]
 
== Kanpo estekak ==
 
* [http://www.argia.com/argia-astekaria/2153/urre-beltza/osoa Argia astekarian petrolioaren prezioa zergatik igotzen den galdezka (2008-10-05)]
{{autoritate kontrola}}
 
[[Kategoria:Erregaiak]]
Saioaesan
19

edits

"https://eu.wikipedia.org/wiki/Berezi:MobileDiff/8755538"(e)tik eskuratuta